رسانه همیشه بخشی از واقعیت رو منعکس می‌کنه. در گذشته، این بخش، بخشی بود که بنگاه‌های رسانه‌ای می‌خواستن. الان که شبکه‌های اجتماعی اومده، بیشتر اون بخشی منتشر می‌شه که مردم براشون جالبه.

ما سال‌ها آنگلا مرکلِ مردمی رو توی کلیپ‌ها دیدیم که دنبال سیب و خیار و گوجه قاطی مردم آلمان توی فروشگاه‌هاست. اما بائربوک وزیرشون حاضر نیست در سفری که از مسیر خاورمیانه می‌گذره، قاطی مردم عادی سوار هواپیما بشه. نتیجه هم این میشه که سه بار هواپیمای خصوصیش از ابوظبی بلند می‌شه و مجبور میشه بنزین دامپ کنه روی خلیج فارس. اونم در مسیر اجلاسی دربارهٔ محیط زیست.

سرچ‌های مربوط به قطب جنوب رو نگاه می‌کردم، یکی از پرتکرارترینش «دین مردم قطب جنوب» هست.

حالا بگذریم که اصلاً قطب جنوب «مردم» نداره. و این گیج‌هایی که این سوالا رو می‌پرسن، حواس‌شون نیست که برای این‌که دینی وجود داشته باشه، باید مردمی هم وجود داشته باشن.

اما چیزی که این وسط مشخصه اینه که اگر مردمی اون‌جا بودن و داشتن توی سرما به خودشون می‌لرزیدن، ما یه عده داشتیم که با سورتمه برن اون‌جا در مورد دین‌شون ازشون پرس‌و‌جو کنن!

برای این‌که ذهنت اسیر روایت رسمی تاریخ نشه، یه رویکردی به تاریخ هست به اسم Shadow History.

یه مفهوم یا عبارت رو که فکر می‌کنی فشار سانسور و دستکاری روش کمتر بوده، انتخاب می‌کنی و مسیر تاریخیش رو دنبال می‌کنی. مثلاً دنبال کلمهٔ‌ «زاهد» برو ببین چه خبره.

فرخی سیستانی میگفت «از چنین باده و چنین مجلس / هیچ زاهد مرا ندارد باز.» عطار هم که می‌گفت «اگر تو زاهدی، مطلوب حور است.» حافظ بیچاره هم که مدام نگران بود که «زاهد ظاهرپرست» در نقش محتسب بهش گیر نده. می‌گفت: «برو ای زاهد و بر دردکشان خرده مگیر…»

مشخصاً کار «زاهد» دخالت در کار دیگران بوده و گیر دادن و تذکر رفتاری.

البته این‌جا نباید فریب بخوری فکر کنی منظور زاهد بوده. زاهد که دنبال زهد و عزلت‌گزینی هست و اصلاً توی جامعه نیست سرش رو بکنه توی زندگی مردم و اذیت‌شون کنه.

پس چرا مستقیم به اونها اشاره نکرده؟

به همون علت که ما می‌گیم «آسه برو آسه بیا که گربه شاخت نزنه» مشخصه که گربه شاخ نداره اما برای این‌که گاوه متوجه نشه در موردش حرف ‌می‌زنیم و شاخ‌مون بزنه، مجبور شدیم از گربه اسم ببریم. زاهد بدبخت هم در ادبیات انتقادی ما نقش گربه رو داره. اما همین اشاره‌ها باعث شده بفهمیم در همهٔ‌ این قرن‌ها این‌ها با مردم چه کردن.

محمود درویش هم سرنوشت عجیبی پیدا کرد. نه فقط به‌خاطر تک‌جمله‌هایی که اینفلوئنسرهایی توییتری ما ازش منتشر می‌کنن که خودت می‌دونی یه خط هم ازش جای دیگه نخونده‌ان.

چیزهای دیگه هم هست. مثلاً محمود درویش معروف بود که می‌گفت جنگ، بیشتر از جنگ نظامی، جنگ روایت‌هاست. و اتفاقاً به خاطر همین، اون‌هایی که دنبال کار نظامی بودن، خیلی باهاش حال نمی‌کردن. انقدر که ناجی العلی وقتی درویش مرد، بر وزن جملهٔ «بیروت آخرین سرپناه ماست» که درویش گفته بود، نوشت: درویش، آخرین ناامیدی ما بود (درویش: «بيروت خيمتنا الأخيرة» – العلی: «محمود خيبتنا الأخيرة»

طنز تلخ تاریخ اینه که درویش که معتقد بود انسان‌ها و ملت‌ها قربانی جنگ روایت می‌شن، خودش قربانی جنگ روایت شد. توی رسانه‌های ما بگرد ببین چه‌جوری پرزنت می‌شه. اون کارول سماحه هم که شعر آروم عاشقانه و احساسی “ستنتهي الحرب” رو یه جوری خونده انگار دعوت به جنگه. بگذریم که یه تیکه‌هاییش هم می‌گن مال درویش نیست.

چقدر این شعر مرتضی کیوان هاشمی آدم رو یاد فیلم نجات سرباز رایان می‌ندازه:

به یزدان می‌سپارد گوسفنداش شبان این را نمی‌داند

خدای گوسفندانش خدای گرگ‌ها هم هست

شعرهای دیگه‌اش هم جالبه. «بیا برگردیم» یا مثلاً اون یکی که می‌گه: «من از آیینه می‌گویم تو از تفسیر می‌گویی.»

به نظرت اساسنامه فرهنگستان در توضیح اهمیت زبان فارسی با کدوم عبارت شروع می‌شه؟

۱) از آن‌جا که زبان فارسی زبان مشترک ایرانیان…

۲) از آن‌جا که زبان فارسی زبان رسمی کشور…

۳) از آن‌جا که زبان فارسی ما را به ذخیرهٔ بزرگ فرهنگی…

۴) از آن‌جا که زبان فارسی زبان دوم عالم اسلام…

بله. جواب چهار درسته.

خیلی وقت پیش یه جایی دربارهٔ یکی از نوشته‌هام یه حرفی بود. یکی از دانشجوهای قدیمی خودم – که دربارهٔ اون موضوع، بعد از کلاس خودم در پونزده سال پیش، یه خط هم بیشتر نخونده اما همون بحث رو درس می‌ده – زیرش یه پیام احوال‌پرسی نوشته بود.

منم در جوابش برای این‌که احترام بذارم و تعارفی کرده باشم، نوشتم: «امیدوارم توی حرف‌هام اشتباه جدی نبوده باشه».

اونم صاف اومد زیرش نوشت: نه. بررسی کردم. هیچ اشتباه جدی نداشتید.

خیلی وقت پیش هم دوست یکی از همکارا رو با خودمون بردیم جلسه یه رستوران خیلی گرون. من دیدم خیلی استرس داره و معذبه. می‌دونستم علتش هم وضع مالیش هست.

برای این‌که راحت شه نشستم کنارش و منو رو با هم نگاه کردیم. بعد بهش گفتم حالا هر کی این‌جاها میاد خیلی هم پولدار نیست. خیلی‌ها غذای ارزون سفارش میدن. مثلاً من خودم گاهی میام فقط سالاد می‌خورم.

چند دقیقه بعد دیدم یواشکی به یکی از همکارا می‌گه: فکر نمی‌کردم شعبانعلی انقدر خسیس باشه و تا این‌ حد گیر قیمت منوها باشه!

سمیه تاجدینی این‌جور وقت‌ها یه اصطلاحی داره می‌گه گاهی آدم از سر تواضع یه جا خودش رو می‌ندازه زمین و خاک‌مالی می‌کنه، طرف به جای این‌که متوجه بشه داری احترام می‌ذاری، چند تا لگد هم می‌زنه بهت.

البته حالا به مردم می‌خندیم بگم که خودم هم چنین خطاهایی داشته‌ام.

یادمه بچه بودم آقای قرائتی میومد تلویزیون. همیشه می‌گفت: «من یه طلبهٔ کم‌سواد هستم.» منم که حرف‌هاش رو گوش می‌دادم. به خودم می‌گفتم: آخی. این طفلی کم‌سواد بوده گفتن برو تلویزیون که جای مهمی نیست، یه حرفی بزن. هم خودت سرگرم شی هم مردم. بقیه که باسواد بودن رو فرستادن جاهای دیگه.

نمی‌فهمیدم قرائتی داره تواضع به‌خرج می‌ده. بعداً که بزرگ‌تر شدم دیدم بقیه هم مثل قرائتی هستن.