مهسا جان. قربونت برم.

ممنون از این محبت و لطف صمیمانه‌ات. البته من بخش بزرگیش رو به «سوگیری مثبت تو» نسبت میدم. آدم وقتی کسی رو دوست داره یا آشنایی قبلی باهاش داره یا به عنوان معلم،‌ حس خوبی بهش داره، ایرادها رو کمرنگ‌تر می‌بینه و نکات مثبت رو پررنگ‌تر.
بخش دیگری از این ویژگی‌ هم به گمان من به فرهنگی برمی‌گرده که همهٔ ما متممی‌ها در سال‌های اخیر در کنار هم یاد گرفتیم؛ این‌که اشاره و تأکید بر ضعف‌ها، خصوصاً وقتی معتقدیم طرف مقابل به اون‌ها آگاهه، نمی‌تونه سازنده باشه. به همین خاطر، بیشتر بر سمت مثبت ماجرا تمرکز می‌کنیم که به نظرم کار درستی هم هست.
پیش از این ده‌ها و شاید صدها بار، این بیت حافظ رو تکرار کرده‌ام که «پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت، آفرین بر نظر پاک خطاپوشش باد.» همیشه برای من این بیت، الهام‌بخش بوده و جدا از طنز لطیف جمله، «نظر خطاپوش» در ذهن من به عنوان یک صفت مثبت جا افتاده (الان جای بحث نیست. اما این‌که عده‌ای خصوصاً‌ در دهه‌های اخیر مثل مرغ نیم‌بسمل دست و پا می‌زنند که معنای صریح این بیت رو در پس یک تفسیر پیچیده پنهان کنن و حتی مرجع ضمیر «ش» رو تغییر بدن، از زیباترین کمدی‌هاییه که در بین اهل مدرسه دیده‌ام).
‌
خیلی حاشیه رفتم. نمی‌خواستم این رو بگم.
می‌خواستم بگم که با وجود لطف و محبت تو و بقیهٔ بچه‌ها، که عمیقاً‌ قدردانش هستم و امیدوارم همیشه شامل حالم بشه، خودم به ضعف‌ها توجه دارم. هم در فرم و هم در محتوا. که البته بدون استثنا به من برمی‌گرده و نه بقیهٔ عزیزانی که با این پروژه همراه بودن.
‌از جمله ضعف‌های فرم که کاملاً‌ روی اعصاب منه، تعداد کلمهٔ «مثلاً» هست. حیف که کمی تند حرف می‌زنم. اگر سرعت حرف زدنم آروم‌تر بود و از نظر فنی میشد کلمات را حذف کرد، حتماً از یک تدوین‌گر حرفه‌ای می‌خواستم «مثلاً»‌ها رو حذف کنه و یک نسخهٔ یک ساعتهٔ تمیز (به جای این پنج ساعت و خرده‌ای) ارائه بده. 😉
‌
بازم ازت ممنونم مهسا.

سلام محمد جان.

ممنونم از لطفت؛ هم به من و هم بچه‌ها و هم وقتی که گذاشتی و این گفتگو رو دیدی و شنیدی. حرف خاصی ندارم که بزنم. صرفاً به خاطر این‌که دوست دارم کامنت تو و بقیهٔ بچه‌ها رو به تدریج جواب بدم، نکاتی رو که مطرح کردی بهانه می‌کنم تا کمی حرف بزنم.
‌
در مورد اول، واقعیت اینه که من کردیت دادن به دیگران رو دوست دارم و تا حدی که بتونم و دیگران محدودیت یا ممانعتی نداشته باشن انجامش می‌دم. اما شاید این گفتگو مثال خوبی براش نباشه. چون اشاره‌های من واقعاً از جنس کردیت دادن نبود؛ حداقل در ذهن خودم.
‌
من عمیقاً باور داشتم و دارم که بخش زیادی از حرف‌هایی که داشتم می‌زدم، برای بچه‌ها تکراری بود. نه فقط برای سجاد و امین‌ها، بلکه برای تو و خیلی از بچه‌هایی که مدت طولانی هست در کنار همیم و با هم حرف می‌زنیم. بالاخره بعد از سال‌ها دوستی و هم‌زمانی و تجربه‌های مشترک، بعد از این همه حرف زدن دربارهٔ موضوعات مختلف (که در یک مرور سریع به همین روزنوشته و کامنت‌هاش می‌شه دید و حس کرد)، طبیعیه که ذهن‌مون به هم نزدیک شده. حتی جاهایی که اختلاف‌نظر داریم، انقدر با هم بحث کردیم و توی سر هم زدیم که می‌دونیم اختلافات‌مون کجاها و بر سر چه موضوعاتیه.
‌
من فکر می‌کنم بچه‌ها در اون گفتگو یک نقش مهم داشتن و اون این بود که کمک می‌کردن فضایی شکل بگیره و از موضوعاتی صحبت بشه که قبلش، کمابیش در ذهن همه‌مون بود. ما چهار نفری که حرف میزدیم و چه بسیاری از دوستانی که بعداً صحبت‌ها رو شنیدند یا دیدند. من در میزبانی پادکست دو نوع پرسونای مختلف تصور می‌کنم. گاهی به شوخی بهش می‌گم: طیف دهباشی‌ها.
‌
از علی دهباشی تا حسین دهباشی. کاری به باورهای سیاسی و نگرش‌های این افراد ندارم.‌ صرفاً دارم به عنوان میزبان گفتگو می‌گم. علی دهباشی وقتی برای کسی بزرگداشت می‌گیره و تعدادی رو دعوت می‌کنه، خودش با وجود میزبان بودن در حد مهمان حرف میزنه. معمولاً هم فضای زیادی به وجود میاد که در ستایش خودش حرف می‌زنن. اون‌قدر که هر کسی از بزرگان می‌میره، معمولاً در کانال تلگرام بخارا چیزی با چنین ترکیبی منتشر میشه:
‌
پس از درگذشت آقا یا خانم X:

یک ساعت سخنرانی آقای علی دهباشی در مراسم بزرگداشت آقا یا خانم X دربارهٔ آقا یا خانم X
سی دقیقه سخنرانی آقا یا خانم X در مراسم بزرگداشت خودش دربارهٔ زحمات آقای علی دهباشی
پانزده دقیقه سخنرانی آقا یا خانم X در مراسم خودش در مورد خودش
‌
البته من این سبک رو نهی یا نفی نمی‌کنم. پیش از این هم چند بار این جمله رو گفته‌ام و نوشته‌ام که دهباشی در قامت یک وزارت فرهنگ و ارشاد بوده و هست برای ما در شرایطی که وزارت‌خانه‌ها کارکرد واقعی خودشون رو از دست داده‌اند و به «چاهی برای بودجه‌ی ملی» نبدیل شده‌ان (مستند دهباشی رو هم که بازنشر کردم).
بزرگانی هم که در مراسم بخارا شرکت می‌کنن، نیازی ندارن تا از اون تملق بگن. بلکه حس واقعی‌شون رو ابراز می‌کنن. اما حرفم اینه که به هر حال، یک سر طیف میزبانی، کسانی مثل علی دهباشی هستند که میزبانند اما به اندازهٔ مهمان یا بیشتر از مهمان سهم در اختیارشون قرار می‌گیره.
‌
به نظرم برای سمت مقابل طیف، می‌شه از حسین دهباشی مثال زد. حسین دهباشی در بسیاری از گفتگوهایی که با مهمان‌هاش داره، سوال‌هایی رو مطرح می‌کنه که پاسخ‌شون رو کمابیش می‌دونه. اما دنبال این نیست که نشون بده پاسخ رو می‌دونه. اون می‌خواد بستری ایجاد کنه که یه سری حرف‌ها در «ظرفی شبیه گفتگو» بیان بشن. به نظرم بهترین مثال از کارهای حسین دهباشی، گفتگوی اون با مسعود کیمیاییه (لینک آپارات گفتگو).
بسیاری از سوال‌هایی که دهباشی می‌پرسه، البته نه همهٔ اون‌ها، پاسخ‌های مشخصی دارن. پاسخ‌هایی که نه فقط خودش می‌دونه، بلکه اگر کیمیایی رو بشناسی، به عنوان مخاطب هم جوابش رو می‌دونی. اما دهباشی با حوصله سوال خودش رو مطرح می‌کنه و می‌شینه گوش میده. یه جاهایی حتی کیمیایی سکوت‌های طولانی داره. منتظری دهباشی یه چیزی بگه. هیچی نمیگه. سکوت می‌کنه. انقدر سکوت می‌کنه تا کیمیایی ادامه بده.
‌
امیدوارم این برداشت اشتباه ایجاد نشه که من به علی دهباشی نق زدم یا این‌که خودم رو جای کیمیایی دیدم یا …؛ مطمئنم تو و بچه‌ها متوجه می‌شید که من صرفاً‌ دارم یک طیف از «نقش میزبان در برنامه‌های گفتگومحور» رو می‌گم.
به نظرم هر کسی می‌خواد پادکست گفتگو محور داشته باشه،‌ یه بار باید با خودش فکر کنه که «من می‌خوام کجای طیف دهباشی‌ها قرار بگیرم؟»
آیا حرف‌های زیادی در ذهنم هست که می‌خوام «خودم» برای مخاطب بگم؟ (علی دهباشی)
یا حرف‌هایی در ذهنم هست که می‌خوام بسترسازی کنم تا برای مخاطبم گفته بشه؟ (حسین دهباشی)
‌
فکر می‌کنم نگاهی که بچه‌ها در این گفتگو داشتن از جنس حسین دهباشی بود. یعنی می‌دونستن دوست دارن برای مخاطب‌شون چه حرف‌هایی گفته بشه. و البته محدودیت‌های زمانی و ملاحظات من و … رو هم مد نظر قرار دادن و نهایتاً گفتگو رو به پیش بردن.
‌
به خاطر همین وقتی یکی از دوستانم – که از افراد شناخته‌شده در اینستاگرامه – بهم پیام داد که گفتگو رو دیده و تعریف کرد و در نهایت هم گفت: کاش کمی چالشی‌تر بود (و تلویحاً می‌گفت من اگر میومدم چالشی‌تر برگزارش می‌کردم) بهش دو تا نکته رو گفتم.
‌
حرف اولم – به شوخی – این بود که من و دوستانم اگر می‌خواستیم با کسانی که حرف‌شون رو قبول نداریم حرف بزنیم و چالش داشته باشیم، به آقای جنتی می‌گفتیم برای مجلس یا ریاست‌جمهوری انتخاب‌مون کنه. چون سیاست عرصهٔ حرف زدن و تعامل با مخالفانه (یا با زبان یا با زنجیر). ما طبیعتاً می‌خوایم عمرمون رو برای کارهای ارزشمندتری صرف کنیم.
‌
اما حرف دومم – کاملاً جدی – این بود که در گفتگوها ما فقط طیف «از بی‌بی‌سی تا من و تو» نداریم. طیف «از دهباشی تا دهباشی» هم داریم. و تو انقدر درگیر سیاست و سیاست‌پیشگی شدی و با جنجال و شلوغی تونستی توجه مخاطب رو جلب کنی، که طیف دوم رو یادت رفته و همه چیز رو در طیف اول قرار می‌دی.
‌
در مورد دوم که بهش اشاره کردی «ادبیات زیبا و قوی …» خیلی حرف‌ها توی ذهنم هست و کاش فرصتی بشه درباره‌اش حرف بزنیم.
من به نظرم این حرف‌های زیبا که ذهنیت ضعیف رو پنهان می‌کنن دو جور هستن.
گاهی اوقات، ادبیات قوی ذهن ضعیف رو در پشت خودش پنهان می‌کنه.
گاهی اوقات، استدلال قوی و چارچوب مستحکم، مفروضات نادرست رو پشت خودش پنهان می‌کنه.
برای دستهٔ اول به نظرم شریعتی مثال خوبیه.
برای دستهٔ دوم به نظرم کمونیسم، مارکسیسم و تفکر چپ.
خیلی ساده و صریح اگر بخوام بگم، به نظرم کاپیتال مارکس یکی از ساختاریافته‌ترین هذیان‌های دنیاست. چون مفروضات پرت و نادرستی داره. اما انقدر با جزئيات این‌ها رو سامان داده و ساختار موجه بهش داده که ممکنه سال‌ها مارکسیست بمونی و نفهمی چه چیزهایی رو نفهمیدی یا اشتباه فهمیدی. علاقه‌مندان به الگوی فکری چپ به نظرم هنوز هم تا حد زیادی قربانی این مشکل هستند. یعنی «جهل ساختاریافته» یا نفهمیدنی که پشت یک ساختار استدلالی و منسجم – اما بر پایهٔ مفروضات غلط یا ناکارآمد – پنهان شده.
‌
چند روز پیش با دوستی که موضوع صحبتش مناسبت‌های این روزها بود حرف می‌زدم. بهش گفتم که من فکر می‌کنم چهار دهه قبل، دو جریان فکری روبه‌روی هم قرار گرفتند. یک جریان فکری، «هیچ نظریهٔ مشخصی برای اداره یک کشور نداشت» و جریان فکری دیگه «یک نظریهٔ مشخص اما نادرست داشت.»
و البته یک جریان با زیبایی کلام و دیگری با زیبایی ساختار تونسته بود اون ضعف‌ها رو پنهان کنه.
من هیچ‌وقت نفهمیدم کدوم جریان پیروز شد. چون فکر می‌کنم در نبردی که با هم داشتن، از هم رنگ گرفتن (مناجات‌های شریعتی و اظهارات دادگاه گل‌سرخی رو مقایسه کن). اما یه چیز رو مطمئنم: مستقل از این‌که کدوم جریان پیروز شد، چیزی که شکست خورد، اندیشه بود.

حامد جان. ممنونم ازت. از محبتی که این‌جا، و همهٔ جاهای دیگه به من داری و همیشه وقتی دورادور می‌شنوم، خوشحال می‌شم.
‌
اکانت اینستاگرام تو و حرف‌هات رو در مورد اقتصاد رفتاری دنبال می‌کنم و چقدر خوبه که روی یه موضوع، به این شکل متمرکز جلو می‌ری و کار می‌کنی.
کشور ما لازم داره افرادی به شکل متمرکز روی اقتصاد رفتاری کار کنن و باعث بشن کم‌کم این نگاه به رشته‌ها و تخصص‌های دیگه تزریق بشه (در فارسی به جای infuse چی باید بگیم که با inject اشتباه نشه؟).
‌
خوشحالم که دنبال مکالمه و گفتگو و همکاری و الهام‌ گرفتن از آدم‌هایی مثل دن اریلی و روری ساترلند و هادجی‌کریس‌تیدیس رفتی و امیدوارم همیشه توی این مسیر از هم‌نشینی و هم‌کلامی و هم‌فکری آدم‌های صاحب‌فکر و الهام‌بخش بهره‌مند باشی.

خیلی مواظب خودت باش.