محمدرضا جان سلام!

«از کتاب»، چهارشنبه به دستم رسید. در واقع بسته‌ها دو روز قبل‌تر – که من نبودم – رسیده بودند. تا وارد مجتمع شدم نگهبان آمد و بسته‌ها را تحویل‌ام داد. چهارشنبه‌ هم که تعطیل شده بود و بوی خوش آدینه داشت. بنابراین به قول سعدی: 

«مُهر از سر «بسته» برگرفتم        گویی که سر گُلابدان است.» و نشستم پای کتاب.

بدون کمترین اغراقی «از کتاب» یکی از پاکیزه‌ترین کتاب‌هایی بود که در این مدت دیده‌ بودم. طرح روی جلد و رنگ و جنس کاغذ و ظرافت‌های خاص چاپ و نشر همگی برای من یادآور کتاب‌های نشر کارنامه (در زمان محمد زهرایی) بود. 

در هر صورت «از کتاب» به عنوان نخستین کتاب از نشر متمم، نویدبخش روزهای خوشی برای ماست و آن را به فال نیک می‌گیریم.

با توجه به تاکید شما بر این نکته که «از کتاب» – و چه‌بسا کتاب‌های دیگری که به دنبال آن منتشر می‌شوند – با نظرات دوستان متممی در طول زمان صیقل خورده و به پرداخت نهایی می‌رسند، مایل بودم نکاتی را که در همین چند فصل نخست با آنها مواجه شده‌ام را این‌جا مطرح کنم. اما باز به نظرم رسید که احتمالا برخی از این نکته‌ها از جنس سلیقه و ذائقه باشند و طرح آنها بی‌ثمر و چه‌بسا موجب اتلاف وقت باشد. خلاصه این‌که دچار تردید شدم. با این حال از بابِ استمزاج، سه نمونه از خرده‌گیری‌ها (یا به عبارت دقیق‌تر- و مثل همیشه – ایرادهای بنی‌اسرائیلی) را اینجا می‌آورم و منتظر نظر و دستور نهایی شما می‌مانم:

۱٫ کتاب، در صفحۀ 40 این‌گونه تعریف شده است: 

«کتاب نوشته‌ای کاغذی یا دیجیتالی است که فرد یا افرادی حقیقی یا حقوقی آن را تولید کرده باشند …»

من در حاشیۀ کتابِ خودم یادداشت کرده‌ام که: «بهتر بود به جای واژۀ فرد از شخص استفاده می‌شد». تا جایی که به یاد می‌آورم در متون حقوقی ما همواره و بدون استثناء از «اشخاص حقیقی و حقوقی» یاد شده و شخصیت آنها محل بحثِ همیشگی حقوق‌دان‌ها بوده است. بنابراین «شخص» از هر جهت نسبت به «فرد» مناسب‌تر است. از آنجا که این دو واژه عربی هستند بنابراین از این جهت هم «فرد» بر «شخص»  ترجیحی ندارد. 

بنابراین از آنجا که – به  گمان من – «تعریف کتاب»، یکی از مهمترین بخش‌ها و حتی گرانی‌گاهِ «از کتاب» است، هر تلاشی که صرف تراش دادن و صیقل زدن آن شود مفید و ارزشمند است. 

۲٫ در صفحه ۱۹، پاراگراف دوم، سطر چهارم، آمده است که:  

«… اما در زمینۀ کتاب‌های غیرداستانی ضعیف‌تریم.»

من کنار این سطر نوشته‌ام: «ضعیف هستیم یا نسبتاً ضعیفیم» و زیر «تر» خط کشیده‌ام. منظورم این بوده که «صفت تفضیلی» برای کتاب‌های غیرداستانی، در قیاس با با کتاب‌های داستانی و خصوصاً شعر که  در آن‌ها بسیار قوی هستیم، چندان مناسب نیست.

۳٫ در پانوشتِ صفحۀ ۳۶ کتاب این عبارت آمده است:

«… یک کتاب کاغذی متوسط بین دو تا سه کیلو گرم گاز دی اکسید کربن تولید می شود» 

به نظرم خوانندۀ دقیق، در این جمله (به‌علت نداشتن کاما یا ویرگول) دچار تردید و دودلی می‌شود. از این جهت که نمی‌داند «متوسط» صفت کتاب است (یعنی کتابی متوسط، مثلا در حدود ۲۰۰ صفحه‌) یا توضیحی است برای فراز بعدی جمله و معنی «به طور میانگین» می‌دهد. اگر خواننده بعد از «کاغذی» توقف کند، در این صورت «متوسط»، معنی «به طور میانگین» می‌دهد و اگر توقف او بعد از «متوسط» باشد، معنی آن چیزی معادل «متعارف و معمول» خواهد بود. یعنی یک کتاب متعارف و معمول.

همون‌طور که می‌بینی بعضی از این نکته‌ها خیلی سخت‌گیرانه‌ و وسواس‌گونه‌‌ یا ناشی از سلیقۀ شخصی‌اند. پس به ناچار همین جا ترمز می‌کنم و منتظر نظر شما می‌مونم.

ارادتمند

سلام محمد رضا عزیز،

اول تشکر کنم و بگم این روز ها یکی از دلخوشی ها و پناه های من که باعث می شه زندگی کم استهلاک تری داشته باشم و بتونم بهتر مسیرم را ادامه بدم، مطالعه و بخصوص روز نوشته هاست.

یک موضوعی اخیرا خیلی ذهنم را مشغول کرده. جرقه اون هم بعد از خوندن کتابی که توی روز نوشته ها معرفی کرده بودید (the square and the tower) توی ذهنم شکل گرفت. در یکی از فصل های کتاب،‌ به founding fathers آمریکا اشاره شده که چطوری با هم در ارتباط بودند و چه شبکه هایی بین اون آدم هایی که اسمشون را بیشتر توی تاریخ می شنویم و لایه های پایین تر از اون ها و مردم عادی بوده. از طرفی واقعاً اون ها را تحسین می کنم که هم چشم انداز و جهت درست داشتند یا اگه بخوام دقیق تر بگم به مرور براشون اون چشم انداز مشترک شکل گرفته (حکومت مردم، توسط مردم، برای مردم) هم خیلی آدم های توانمند و با سوادی بین اون ها وجود داشته (حقوق دان ها، ژنرال ها و سیاستمدار ها) که تونستند به کمک همدیگه در اون دوران سخت جلوی انگلیس بایستند. در ادامه هم بعد از استقلال یک ساختاری را بنا کنند که یک دموکراسی با تفکیک قوا خوبی در اون شکل بگیره (با تمام محدودیت ها و ضعف هایی که هر ساختار دموکراتیکی می تونه داشته باشه). نتیجه این ساختار را هم طی بیشتر از دو قرن دیده ایم.  

اما چیزی که گاهی ناامیدم میکنه اینه که حس می کنم شاید ما در مقطع فعلی (بدبختانه مثل خیلی از مقاطع دیگه تاریخ این کشور!) این ترکیب نجات بخش که در اینجا بهش در مورد آمریکا اشاره کردم یا یک جایگزین امیدوار کننده برای اون نداریم (میشه به چشم یک مزیت رقابتی برای یک شرکت به این قضیه نگاه کرد که هر شرکتی به هر حال به یک نوعی از مزیت رقابتی برای بقا و پیشرفت در افق زمانی بلند مدت نیاز داره). من گاهی فکر می کنم متاسفانه مردم ما با این وضعیت بد اقتصادی شاید جذب و متمایل به ایده های پوسیده ای مثل کومونیسم بشن. هنوز هم توی شبکه های اجتماعی می بینم برای بعضی ها لیبرالیسم یک جور فحشه. نگرانم این مردم خسته این کشور از یک چاهی در بیان بیفتن توی یک چاه دیگه. به هر حال اگه بگیم این نباشه، این سوال پیش میاد که «پس کدوم باشه؟» یا «چه شکلی باشه؟» و سوال بعدی اینه که با چه هزینه ای قراره به اون برسیم. یادمه توی روز نوشته قبلاً اشاره داشتید که دغدغه مردم منطقه منا و پاکستان و افغانستان دارید. سرنوشت ما هم انگار توی این منطقه بدجوری به هم گره خورده و من فکر می کنم سقوط بیشتر ما روی همسایه هامون هم تاثیر منفی میگذاره.  

دوست داشتم یکم درد دل کنم. گفتم شاید کسی مثل محمد رضا نقاط امیدی می بینه که امثال من نمی بینیم.   

محمدرضای عزیزم، سلام

حرفی که میخوام بزنم ربطی به پست نداره اما به برای من اونقدر مهم و باارزش بود که خواستم در موردش برات بنویسم.

داشتم کلاس مذاکره‌ی شریفت رو نگاه میکردم و یه جایی توی جلسه سوم، به بهونه‌ی ناراحتی‌ای که بابت ایمیل‌هایی که از دانشجوهات گرفتی داری درس زندگی میدی! اونقدر به نظرم مهم بودن که به خودم گفتم چرا چند ساله ویدئوهای این کلاس داره توی هاردم خاک میخوره و الان دارم میبینمشون! حرف‌هات اونقدر به نظرم مهم اومد که این ۴۵ دقیقه‌ای که داشتی در مورد این مسائل حرف میزدی رو به محض اینکه تموم شد دوباره دیدم و تقریبا مطمئنم که باز میبینمش و با هربار دیدن یه چیز تازه ازش یاد میگیرم!

 اونجا داری در مورد fat tail و اهمیت تصمیم‌گیری حرف میزنی، در مورد اینکه یکسری تصمیم‌هایی که امروز میگیریم تبعاتش رو توی آینده نشون میده و اهمیت دونستن و درک این موضوع که "همه‌ی چیزهای خوب رو نمیشه باهم داشت!". داری از این حرف میزنی که اگه کسی معدلش ۱۹ شده یعنی کل زندگیش رو قربانی کرده که معدلش بشه ۱۹ و این یعنی چیز دیگه‌ای رو به دست نیاورده! حرفت اینه که اگه یکسری از نمره‌هات خوب باشه یکسری نه، خیلی بهتر از اینه که نمره‌ی همه‌ی درس‌هات بهتر باشه چون این نشون میده که توی یکسری از حوزه‌ها حرف برای گفتن داری و این لازمه‌ش اینه که بپذیری توی بقیه زمینه‌ها اونقدر حرفی هم نداری که بزنی! از این داری حرف میزنی که ۸۰ درصد آدم‌های جامعه یه زندگی نرمال و عادی‌ای خواهند داشت که بعدها حتی کسی اصلا یادش نمیاد که این‌ها هم اصلا وجود داشتند، زندگی معمولی‌ای دارن که برای ۲ ۳ تومن بالا پایین حقوق و یه روز مرخصی بیشتر باید جلوی مدیرشون سر خم کنن! میگی نکته‌ی غم‌انگیز ماجرا اونجاس که اون جمع چون شریفی هستند فکر میکنن توی اون ۲۰ درصد fat tail میفتن و اون آدم‌های عادی رو بقیه‌ی جامعه پر میکنه اما واقعیت این نیست! من شریف درس نخوندم و با هر کلمه‌ای که میگفتی در مورد تصوراتی که از خودم داشتم فکر میکردم. میدیدم 28 سالگیم داره تموم میشه و دارم از اون بازه‌ای که باید تصمیم‌های درست میگرفتم تا بعدا توی Fat tail باشم هم خارج میشم که با این روند احتمالا بیشتر "توهم" این رو دارم که بعدا میتونم توی fat tail باشم!

واقعا نمیدونم چطوری باید اهمیت حرف‌هات برای خودم توی این قسمت از زندگیم رو توصیف کنم! من انگشت‌های اون بچه‌هایی که اون روز بهت ایمیل زدن و عصبانیت کردن رو میبوسم که باعث شدن اون سیلی رو اونقدر رک و راست و صادقانه بزنی که امروز توی صورت من هم بخوره و باعث بشه در موردش فکر کنم! که بخوام تلاش کنم تصمیم‌های درست‌تری بگیرم که توی ۳۷ سالگی اون آدمی باشم که دچار نفرین معمولی بودن نشده، که وقتی دم فرودگاه میخواد رولز رویس کرایه کنه بتونه بگیره نه اینکه سوار بنز بشه! کسی که توی Fat tailه و اون به قول خودت آدم حمال نیست!

یه جایی توی همین حرف‌ها میگی از این ۵۰ ساعت کلاس مذاکره ته تهش ۱۰ دقیقه‌س که براتون مهم و ارزشمند میشه و این ۱۰ دقیقه‌ی شما با ۱۰ دقیقه‌ی بقیه متفاوته. من هنوز دوره رو کامل ندیدم اما مطمئنم شاید یک سال دو سال ده سال دیگه حرف‌های کلاس مذاکره‌ت رو یادم رفته باشه اما این ۴۵ دقیقه رو یادم نمیره! این ۴۵ دقیقه احتمالا همون ۱۰ دقیقه‌ای بود که من باید از این کلاس برمیداشتم! از اون چیزهایی که شاید هیچکس دیگه با صراحت و صداقتی و تاثیرگذاری‌ای که تو داشتی در موردش حرف نمیزد!

توی این یک ساعت و نیم، مدام اون پستت توی ذهنم میومد که گفته بودی حاشیه از متن مهم‌تره! توی اون پست گفته بودی الان که به عقب برمیگردی میبینی تهش اون گپی که بین ۲ تا کلاس با همکارات توی اتاق اساتید زدی بیشتر از تمام اون کلاس‌ها الان توی ذهنت مونده و برات شیرینه! این ۴۵ دقیقه هم که شاید یکی فکر کنه حاشیه بوده، اما برای من از متن کلاس مهم‌تر بود! مرسی که برامون مینویسی و نمیدونی چقدر پیش میاد که میرم متن‌های قدیمیت رو میخونم، توشون غرق میشم و میبینم همچنان تازه‌س و میشه ازشون چیز یاد گرفت. متن‌هایی که شاید موضوع صحبتت چیز دیگه‌ای بوده اما یادگیری ضمنی‌ای که حین خوندش رخ میده رو به ندرت میشه اینقدر زیبا و موثر یاد گرفت. مرسی که بهمون فرصت این رو میدی که شاگردیت رو کنیم و از خلال حرفایی که میزنی درس زندگی بگیریم.

معلمی برازنده وجودته، روزت مبارک، سلامت و برقرار باشی.