پیش نوشت: یه ایمیلی برای یکی از دوستانم فرستادم در پاسخ به یک سوالی. گفتم یه قسمت‌هاییش رو اینجا منتشر کنم. قاعدتاً به دلیل ناپیوستگی، درک معنا در اون راحت نیست. اما راستش خیلی مهم نیست. فقط خواستم اینجا بمونه و باشه.

بیشتر برای اینکه چند سال دیگه، اگر عمر و فرصتی بود، ببینم چقدر نگاهم با الان فرق می‌کرده.

[…]سپتامبر ۱۹۰۶ اتفاق ساده‌ای در تاریخ علم نیست.

نه فقط به خاطر السا، وقتی که توی اتاق هتل، دید پدرش خودش رو با طنابی که از پنجره باز کرده، به سقف آویخته (و البته وادار شد شصت سال با این خاطره زندگی کنه).

نه فقط به خاطر هنریت، همسرش، که سالهای آخر، برای اینکه چشم‌های ضعیف شده‌‌آش به نابینایی نرسه (که خیلی ازش می‌ترسید) کنارش می‌نشست و براش مقاله می‌خوند و اون، چشماش رو می‌بست و گوش می‌داد. قطعاً هنریت در سی و دو سالی که بعد از همسرش زندگی کرد، با مرور اون لحظات، احساس خوبی رو تجربه کرده.

نه فقط به خاطر ویتگنشتاین و شرودینگر که در اواخر دهه‌ی دوم زندگیشون، رویاشون نشستن سر کلاس اون بود و ناگهان خبر مرگش رو شنیدن.

به خاطر اینکه تاریخ، حداقل چند دهه عقب افتاد. به خاطر اینکه چند دهه از عمر چند میلیارد انسان روی این کره‌ی خاکی گم شد. مرگش رو میشه با مرگ آلن تورینگ مقایسه کرد. جهان،‌ با مرگ تورینگ هم عقب افتاد.

حرف‌های یونگین‌ها در مورد ناخودآگاه جمعی، شاید کنار بساط سیگار و قهوه‌ی شبانه، زیبا و هیجان انگیز باشه و عطش دردناک انسان به رازآلودگی رو – که غرق شدن در اون، شبیه تشنه تر شدن کسیه که آب شور خورده – کمی اشباع کنه، اما نمی‌تونه ما را قانع کنه که ناخودآگاه جمعی ما در اون لحظه، به درک معادلات و مفاهیم فیزیک آماری که بولتزمن مطرح می‌کرد رسیده بوده.

با تمام وجود باور دارم که اگر بولتزمن و تورینگ – با فشار مستقیم و غیرمستقیم جامعه – نمرده بودند، انسانهای امروز، در سال ۲۰۱۶ چیزهایی رو می‌دیدند که الان ممکنه بمیرند و نمونن تا بعد از سالهای ۲۰۳۰ ببینن.

شاید حوصله نکنی کارهای ریاضی و معادلات بولتزمن رو بخونی. شاید هم بخونی و متوجه نشی. اما به نظرم حداقل The man who trusted atoms رو بخون.

شاید، شاید، شاید، ترغیبت کنه که یه روز، برای خوندن اون معادلات ریاضی و فهمیدنش وقت بذاری […]

فقط تصور کن این شش نفر، نشسته باشن دور یه میز. حداقل در مورد کلاود شنون و بولتمزن و تورینگ، شک ندارم که به جای حرف زدن در لابراتوار یا نشستن توی یک اتاق رسمی گوشه‌ی یه دانشگاه با استادهای خاک خورده و دانشجوهای خاک خور!، نشستن توی یه خونه‌ی روستایی رو ترجیح می‌دن. در مرکز آزمایشگاه بزرگشون: طبیعت […]

توی متن‌های عمومی اکثراً اطلاعات و انتروپی رو به یک معنا به کار می‌برن. ایده‌ی پشت اونها هم شبیهه. اما یکی داره راجع به ماکرواستیت صحبت می‌کنه، یکی راجع به میکرواستیت.

کارهای شنون کوچیک نیست. قطعاً جهان بدون اون، خیلی عقب‌تر از نقطه‌ی فعلی بود. اما عملاً به کار گرفتن یک ایده در یک زمین بازی دیگه بود. مساوی فرض کردن احتمال رویدادها، حالت خیلی خیلی خاصی از بازی بزرگ بولتزمنه

بولتزمن، انقدر مظلومه که هنوز، خیلی‌ها انتروپی رو بی نظمی ترجمه می‌کنند و نه تعداد زیاد حالت‌های محتمل.

این حتی در انگلیسی هم رایجه و بسیار دیده‌ام که برای “تفهیم موضوع” از شیوه‌ی هیجان انگیز و پذیرفته‌ شده‌ی “تغییر موضوع!” استفاده می‌کنند و به جای Entropy از لغت Disorder و گاهی هم (کمی هوشمندانه‌تر) از لغت Patternlessness استفاده می‌کنند.

[…]

ببین.

من معلمم. اگر هم الان دیگه نمی‌رم، اما قبلاً کلاس زیاد رفتم. تصویرش جلوی چشم منه.

از کلاس برات مثال بزنم راحت‌تره.

یکی از شاخص‌های مهم ما معلما سر کلاس، نشستن بچه هاست.

فرض کن کلاس، ۶۰ تا صندلی داره. مثلاً ده تا ردیف شش تایی. فرض کن بچه‌ها ۱۸ تا بیشتر نیستن.

فرض کن متوسط فاصله‌ی ردیفی بچه‌ها با خودت رو (که معلم کلاس هستی) حساب کنی. بازی سرگرم کننده‌ی من در آخرین تجربه‌های کلاس داری.

اگه همه جلو بشینن، سه ردیف پر میشه، متوسط فاصله میشه ۲

اگه همه عقب بشینن، سه ردیف پر میشه. متوسط فاصله میشه ۹

اگه توی کلاس پخش بشن، متوسط فاصله میشه ۵٫۵

حالا فرض کن، تو سر کلاس نیومدی و من فقط بهت متوسط فاصله رو می‌گم.

فرض کن بچه‌ها هم برای من و تو فرق نمی‌کنن. ۱۸ فقره موجود متحرک هستن که پول دادن بیان یه مدرکی بگیرن و برن.

وقتی بهت می‌گم متوسط نشستن شده ۲٫ تو فقط یک حالت رو می‌تونی تصور کنی. کلاسی که همه نشستن سه ردیف اولش. یه نفر بره عقب‌تر، متوسط از ۲ بزرگتر میشه.

وقتی بهت می‌گم متوسط شده ۹٫ باز هم تکلیف معلومه. فقط یک State داریم.

اما وقتی بهت می‌گم ۴ یا ۵ یا ۵٫۵، حالت‌های زیادی قابل تصوره. به قول بولتزمن، تعداد حالت‌ها رو حساب کن. لگاریتم بگیر. در یه عددی که باهاش حس خوبی داری (مثلاً ثابت بولتزمن) ضرب کن. میشه انتروپی اون وضعیت.

معمولاً‌ اوج انتروپی جلسه‌ی اول کلاسه. معلم، اگه “معلم” باشه، انتروپی اینطوری نمی‌مونه. قطعاً کم میشه.

[…]بحث شنون یه چیز دیگه است. شنون میگه من می‌خوام به یکی که کلاس نیومده، وضعیت الان کلاس رو گزارش بدم. انتقال این پیام، چقدر ساده یا چقدر سخته؟ چند بیت اطلاعات لازم دارم؟

فرض کن من از کلاس میام بیرون. بهت می‌گم راجع به محل نشستن بچه‌ها می‌تونی سوال کنی. منم فقط با بله و نه جواب می‌دم.

دغدغه و هنر زیبا و سوال هوشمندانه‌ی  شنون اینه که در بهترین حالت، چند تا سوال لازمه تا تو کامل بتونی بفهمی کی کجا نشسته؟ (حالا می‌تونی فرض کنی اونها ۱۸ فقره آدم، مثل هم هستن یا با هم فرق دارن. هر جور دلت می‌خواد. البته طبیعتاً محتوای اطلاعاتی متفاوتی میشه).

[…] اون حرفی که من می‌زنم، دوستی این آدما با همه. اینکه اون دختره هر جا می‌شینه، اون پسره می‌شینه پشت سرش. این رو دیگه گربه‌ی دم پنجره هم می‌دونه. چه برسه به من معلم.

هر یه دونه از این تجربه‌ها و دانسته‌ها، تعدادی از حالت‌های محتمل رو کم می‌کنه. این وضعیت‌های محتمل، کاملاً مستقل نیستن. احتمالشون یکی نیست که از داخل فرمول بیاری بیرون و فاکتور بگیری.

البته از اون ور هم، ممکنه تو قواعدی رو حدس بزنی که وجود نداره (مثلاً‌ بگی این دختره با اون پسره دوسته، اما اینطوری نباشه و نشستن اونها کنار هم تصادفی باشه) و بر این اساس،‌ محتوای اطلاعاتی اون کلاس رو کاهش بدی (حالا سوال‌های کمتری لازمه برای اینکه بدونیم وضعیت نشستن، چجوریه). “معنا دادن” به رویدادها و این عبارت زیبا و هوشمندانه که “انسان در جستجوی معنا است” از همین جنسه. ما با معنا دادن به وضعیت‌ها، محتوای اطلاعاتی یا Information Content اونها رو کاهش می‌دیم. همین میشه که معنا بخشیدن به دنیای اطراف – که اجتناب ناپذیره – به شکلی، محتوای اطلاعاتی جهان هستی رو برای ما کاهش می‌ده.

هر وقت میگن: احترام به هم نوع یا خدمت به هم نوع. خنده‌ام می‌گیره. اینها هنوز به جای سنجش و طبقه بندی گونه‌ها بر اساس محتوای اطلاعاتی اونها، موجودات رو بر اساس تعداد دست و پا و محل قرار گرفتن سر و اندام تناسلی طبقه بندی می‌کنند. اینطوری میشه که تو و یک تروریست داعشی، میشین هم نوع. اما گربه‌ی آروم دیوار روبروی خونه، میشه غیر هم نوع!

[…]

انتروپی، به ناظر ربط داره. برای من معلم که بچه‌های اون کلاس رو می‌شناسم،‌ به تدریج انتروپی داره کم میشه (اگه همه چیز ثابت بمونه و پسره و دختره بیرون کلاس دعواشون نشه).

حالا فکر کن که داری از دنیایی حرف می‌زنی که مشاهده کننده که داره انتروپی کل سیستم رو اندازه می‌گیره، خودش بخشی از همون سیستمه و خودش از اون سیستم تاثیر می‌گیره.

سر همون کلاس هم همین‌طوره. معلم نمی‌فهمه. اما راه رفتنش، محل ایستادنش، حتی قطع و وصل کردن جملات و کلماتش، از چیدمان بچه‌ها و محل نشستنشون تاثیر می‌گیره و چیدمان بچه‌ها هم از محل ایستادن و راه رفتن معلم در هفته‌ی قبل تاثیر می‌گیره. همین میشه ماجرای معروف وابستگی به مسیر.

مردم، هر وقت یه چیزی رو نمی‌فهمن، می‌گن عمیقه! اما عمیق بودن،‌ ربطی به شعور من و تو نداره. عمیق بودن، یعنی اینکه وضعیت امروز این سیستم، طی چه مدت زمانی و طی چند مرحله از تعامل و تکامل شکل گرفته.

وضعیت اون کلاس در جلسات آخر، یک وضعیت عمیقه. عمیق بودن با پر از اطلاعات بودن یا Information Rich بودن فرق داره. کلاس بزرگتر، اطلاعات بیشتری در خودش داره. چون سوالات بیشتری لازمه برای اینکه بتونی وضعیت رو به یکی که بیرون کلاسه بگی. اما عمیق بودن، طی فرایند شکل می‌گیره. اون هم به شرطی که هر مرحله از فرایند، وابستگی خودش رو به مرحله‌ی قبل حفظ کنه.

اینطوری بهتر می‌شه “سطحی بودن فرهنگ ما” رو فهمید. ما رابطه مون با گذشته قطعه. وضعیت‌های قبلی رو خوب نمی‌شناسیم. ربطش رو به هم نمی‌فهمیم. از گذشته‌مون درس نمی‌گیریم. اینه که همیشه یک وضعیت سطحی رو حفظ می‌کنیم و فرهنگی با پیش بینی پذیری پایین و قانون ناپذیری بالا داریم.

[…]

عاشق سنگ قبر بولتزمن (و خانواده اش)‌ هستم. و اون فرمول بزرگ و زیباش که از فرمول E=MC2 انیشتین خیلی مهمه‌تره، اما برای مردم،‌ اون قدر دوست داشتنی نیست. انیشتین و فیزیک و دنیای انیشتین، برای بولتزمن، فقط یکی از میلیاردها وضعیت قابل تصور بود. یکی از اون W ها!

اما بولتزمن، نقطه‌ی خارج از نمودار بود. یه حالت غیرمحتمل. و دنیا و مکانیزم‌های تعبیه شده در اون، اگر چه نقطه‌های بیرون از نمودار رو دوست داره و ایجاد می‌کنه، اما به شرطی که از اصل نمودار فاصله‌ی زیادی نگیره. هیچ وقت نقطه‌های خیلی خارج از نمودار رو دوست نداره. دنیا، دوست داره خیلی آروم، خیلی آرووووم، جلو بره. تا عقب افتاده ترین‌ها هم به پیش تازها برسن.

اگه با همون مثال معلمی بگم، معلم آرزوش کلاس ساکته. همه‌اش داد می‌زنه: ساکت. ساکت. یواش.

اما اگر با اولین ساکت گفتن، همه ساکت بشن، خود معلم می‌ترسه! هی نگاه می‌کنه ببینه چی شده!

معلم عادت داره که کلاس، طی فرایندی کند و طولانی، از شلوغی به سمت سکوت بره.

بولتزمن، یک اتفاق غیرمنتظره بود. مثل یک سکوت زودهنگام.

به همین دلیل،‌ دنیا (همه‌ی آدمهای اطراف و همکاران و دوستانش و شنوندگان سخنرانی‌هاش در آمریکا و کسانی که باهاش در راهروها حرف می‌زدن و از نفهمیدنشون شاکی می‌شد) اون رو به سمت مرگ برد تا دوباره، در فرایندی طولانی و تدریجی، اندیشه‌های اون کشف بشه. برچسب ساده‌ای هم بر روی نقطه‌ی پایانی زندگیش زد: خودکشی به دلیل افسردگی و اختلال دو قطبی!

[…]

آموزش مدیریت کسب و کار (MBA) دوره های توسعه فردی ۶۰ نکته در مذاکره (صوتی) برندسازی شخصی (صوتی) تفکر سیستمی (صوتی) آشنایی با پیتر دراکر (صوتی) مدیریت توجه (صوتی) حرفه ای گری (صوتی) هدف گذاری (صوتی) راهنمای کتابخوانی (صوتی) آداب معاشرت (صوتی) کتاب «از کتاب» محمدرضا شعبانعلی کتاب های روانشناسی کتاب های مدیریت