امید جان.

اگر بخواهم صادقانه بگویم، باید بگویم که قسمت‌هایی را که به عنوان «فکت Fact» آورده‌ای قبول دارم و بعید می‌دانم کسی قبول نداشته باشد. اما قسمت‌هایی را که به عنوان «تحلیل» آورده‌ای، اساساً نمی‌فهمم و امیدوارم تا لحظه‌ی مرگ هم، دنیا را اینگونه نفهمم!
چیزی به نام نظام آموزشی وجود نداره.
در هیچ جای جهان.
اینها اصطلاحاتی است که ما به اشتباه به کار می‌بریم و به دلیل به کار بردنش، تحلیلمون هم به بیراهه می‌ره.
ما یک «جامعه» هستیم با مجموعه‌ای از رابطه‌های انسانی، اقتصادی، اجتماعی، تفریحی، آموزشی، فرهنگی، هنری، علمی، سیاسی و … با یکدیگر.
اگر بخواهی جمله بالا رو به ده قسمت تقسیم کنی و نظام آموزشی و نظام سیاسی و نظام فرهنگی و نظام اجتماعی… اساساً صورت مسئله رو از بین بردی و روح رو از اون گرفتی.
شبیه پزشکی که برای بیماری بری پیشش. چاقو برداره دستت رو قطع کنه. پات رو قطع کنه. سرت رو قطع کنه و … حالا بگه: می‌تونیم سر حوصله قسمت به قسمت با دقت زیاد به بررسی «ریشه‌ها» بپردازیم!
پس اول از همه اینکه من لغت نظام آموزشی رو در ادبیات روزمره می‌فهمم اما در تحلیل سیستماتیک مشکلات موجود، این لغت در دائره‌المعارف من وجود نداره.
نکته دوم اینکه چیزی به نام «ریشه» یا Root Cause هم به سادگی وجود نداره. «عارضه» یا «سرشاخه» یا «Symptom» وجود داره. به خاطر همینه که می‌گم با گزارش‌هایی که دادی موافقم اما با تحلیلش هرگز.
ریشه فساد جامعه، تو هستی.
ریشه فساد جامعه، من هستم.
ریشه فساد نظام اقتصادی و سیاسی، من و تو هستیم.
همین و بس. چون ساختمان این جامعه با آجری جز من و تو ساخته نشده.
هیچ دولتی با ملتش مشکل ندارد. همچنانکه هیچ ملتی با دولتش مشکل ندارد. یا اگر فکر کنند که دارند ساده لوحانه است.
«یک ملت و دولت» با هم به مشکل می‌رسند. بدون اینکه سهم یکی یا دیگری مشخص باشد.
هیچ «غاصب» و هیچ «مغصوبی» وجود ندارد. دو قوم با یکدیگر به رابطه‌ی «غاصب و مغصوب» می‌رسند.
هیچ «ظالم» و هیچ «مظلومی» وجود ندارد. دو گروه یا دو فرد با یکدیگر «رابطه ظالم و مظلوم» ایجاد می‌کنند.
اما کسانی که حوصله یا جرات ندارند که در گذشته رابطه‌ها و تاریخ‌ها و داستان‌ها و خاطره‌ها، عقب بروند، در لحظه قضاوت می‌کنند.
و در لحظه. به سادگی می‌توان ریشه دید. سرشاخه دید. غاصب دید. مغصوب دید. ظالم دید. مظلوم دید…

اما می‌دانم که این دیدگاه، مسئولیت سنگینی دارد و پذیرفتن آن، در قدرت بسیاری از انسانها نیست.
اگر آن کس که مورد سرقت قرار می‌گیرد، بپذیرد که این سارق، همان مرد یا زن مهربانی است که میتوانست یک موقعیت اجتماعی خوب داشته باشد که الان، آن موقعیت را به خاطر پارتی بازی، به فرزند خود در یک شرکت واگذار کرده است،
اگر آن کس که برای جریمه نشدن، به پلیس رشوه می‌دهد و احساس «زرنگی» می‌کند، به خاطر داشته باشد که روزی در دادگاه، برای اینکه «حق واقعی خود» را هم بگیرد باید رشوه بدهد،
دنیا دنیای دیگری می‌شود.
اما می‌دانی ماجرا چیست؟
همه می‌گویند: اگر من هم پارتی بازی نکنم دیگری می‌کند.
همه می‌گویند: اگر من هم رشوه ندهم دیگری می‌کند.

به عبارت دیگر، هیچ کس نمی‌خواهد اولین انسانی باشد که سالم زندگی می‌کند. همه ما می‌گوییم: اگر همه سالم شدند، ما هم چشم! سالم می‌شویم!
چنین می‌شود که جامعه هر روز بیشتر از قبل، در فساد فرو می‌رود و راه برای تنفس و تغییر آن، دشوار‌تر و ناهموارتر.

آن کس که برای رقابت آموزشی پول می‌دهد، همانکسی است که زمانی که با تو دوست می‌شود، تو به جای اینکه از نظرش راجع به دنیا و انسانها و فرزند و عشق و انسانیت بپرسی، مدرکش را می‌پرسی و وقتی به خانواده‌ات در مورد دختری که دوست شده‌ای توضیح می‌دهی می‌گویی: «فوق لیسانس جامعه‌ شناسی» است! همین یک کلمه تو، «عین فساد» است. چون پذیرفته‌ای که «فوق لیسانس» بودن مهم است. و پذیرفته‌ای که «شناختن جامعه» کار کسی است که چند سال روی صندلی – به دور از جامعه – نشسته باشد و روی میزش کتابی با عنوان «جامعه شناسی» باز باشد.
ما هنوز آنقدر پخته نشده‌ایم و انقدر دنیا دیده نشده‌ایم که بپذیریم – این را با تمام ایمانم می‌گویم – که مقطع تحصیلی و مدرک تحصیلی، همانقدر می‌تواند پیش‌بینی کننده موفقیت و انسانیت و فهم و شعور و حتی درآمد باشد که: «رنگ جوراب!».

فکر می‌کنم «توجه به ریشه‌ها» یا «تلاش برای دیدن مشکل از سطح کلان» یکی از مکانیزم های دفاعی هوشمندانه‌ی ناخودآگاهی است که مغز ما، برای فرار از مسئولیت مشکلات فرا می‌گیرد.

قرار نیست انقلاب کنیم. قرار نیست دنیا را عوض کنیم.
من اگر در تمام عمرم، فقط بتوانم یک نفر را قانع کنم که زباله روی زمین نریزد و بمیرم، به نظرم دنیا را به جای بهتری برای زندگی تبدیل کرده‌ام.
اگر هم نتوانستم کسی را قانع کنم، همین که خودم زباله‌ام را تا کنون روی زمین نریخته‌ام کافی است.
«جنبش‌های بررسی ریشه‌‌های روانشناختی و جامعه‌شناختی ریختن زباله بر روی زمین» عموماً – و نه همیشه – توسط کسانی انجام می‌شود که حوصله ندارند به «انگیزه‌های خودشان» از «ریختن زباله روی زمین» فکر کنند…

خلاصه حرفم دوباره اینکه. نظام فاسد نداریم. انسان فاسد داریم. او هم غریبه نیست. همان کسی است که الان با تو حرف می‌زند و همان کسی که الان من با او حرف می‌زنم.
یا باید درد این واقعیت تلخ را همچون دارویی برای اصلاح بپذیریم،‌ یا برای همیشه در مرداب متعفن همین فسادی که هست تنفس کنیم و غرق شویم…

یونای عزیز.
نه اینطوری نیست واقعاً. من تجربه‌اش رو به شکل‌های مختلف دیده‌ام. اگر بخوام عددیش کنم (فقط برای اینکه شهودی
به تو بخوام بدم) حاشیه سود ممکنه اینطوری تغییر کنه:

برای کسی که با تبلیغ شروع می‌کنه: (از راست به چپ)

۱۰۰٪ ۱۱۰٪ ۹۰٪ ۱۰۰٪ ۱۱۰٪ ۱۰۰٪ ۹۰٪ ۸۰٪ ۶۰٪ ۵۰٪ ۳۰٪ ۳۰٪ ۱۰٪- ۱۰-٪ ۱۰٪ ۱۰٪ ۱۰٪ ۱۰٪

برای کسی که با شیوه محتوایی عمل می‌کنه: (از راست به چپ)

۱۰٪ ۱۰٪ ۲۰٪ ۴۰٪ ۷۰٪ ۷۰٪ ۹۰٪ ۱۰۰٪ ۱۰۰٪ ۱۰۰٪ ۱۰۰٪ ۱۰۰٪ ۱۰۰٪

البته منظورم از عددها دقیقاً اینها نیست. به جای نمودار ازشون استفاده کردم.

تبلیغ اولش یک Rush یا هجوم بالای مشتری رو میاره. در سری‌های بعدی، حافظه مشتریان تبلیغ قبلی رو هم به خاطر داره پس با تبلیغ کمتر ممکنه نتیجه بیشتر هم بگیریم. بعد دیگران هم برای اینکه حذف نشوند و همه مشتریان رو تو نگیری، تبلیغ می‌کنند. حالا تو دیگه هزینه تبلیغ داری اما تبلیغی که باعث جذب نمی‌شه. چون مزیت نیست و روبرویی هم داره! مثل اینکه بگی: لطفاً در آموزشگاه من ثبت نام کنید. آموزشگاه من توالت هم دارد!
از اینجا به بعد جنگ تبلیغی شروع می‌شه بدون سود تبلیغی. یه نگاه در خیابان‌های تهران بندازی ببینی مجموعه‌های آموزشی سر مالکیت بیلبورد‌ها چه رقابت خنده‌داری با هم دارند، حرف من رو بهتر لمس می‌کنی.
بعد از مدتی مجبور میشی کمپین‌های بزرگ تبلیغاتی اجرا کنی. یه مدت منفی میشی و همه پولت میشه کمپین. بعد یک جایگاه کوچیک ثابت پیدا می‌کنی و با سود کم ادامه می‌دی…

اما در روش دوم، هزینه تولید محتوای آموزشی یا محصولات کمک‌آموزشی ثابته و حتی کمتر هم می‌شه چون یادگیری در نحوه ایجاد محتوا و خدمات کمک آموزشی مهمه. ضمن اینکه محتوا اگر هوشمندانه درست شه، تاریخ مصرف نداره و از جنس کالاست. همیشه قابل فروش. در حالی که تبلیغات از جنس خدماته و تاریخ مصرف داره. ضمن اینکه هزینه تولید «کالای محتوا»، عملاً بستری برای عرضه است. وگرنه مواد اولیه یک بار هزینه می‌شه.
پس در بلندمدت هزینه تو کمتر، محصول تو پخته‌تر، مشتری تو بیشتر می‌شه و اگر پولی که دستت می‌مونه وسوسه‌ات نکنه که همه‌اش رو بخوری (چون حاشیه سود بالا خودش فساد آفرینه!) و بخشی از اون رو به داخل کار تزریق کنی برای بهبود کیفیت، اونوقت یک توسعه پایدار سریع رو تجربه می‌کنی.
اینجا نمی‌شه مثال زد. اما برای همه جملات بالا ده‌ها مثال ایرانی دارم.

علی جان.
تو درست می‌گی.
من سربازی نرفتم. به دلیل وضعیت خانواده و معافیت کفالت.
بنابراین نگاه من بیشتر برگرفته از حرف‌های دوستان و نزدیکانمه که این فضا رو تجربه کرده‌اند به علاوه تجربه‌های خودم از فضاهایی که شاید به نوعی مشابه بوده‌اند و هستند.
همونطور که همیشه هم گفته‌ام، این نوع نظراتم کاملاً شخصی و غیرمعتبر است و صرفاً جهت ارائه به کامنت‌گذار گرامی تنظیم شده و هیچ ارزش دیگری ندارد!

در زندگی ما آدمها، مقاطع زمانی مختلفی پیش میاد که آدم احساس پوچی می‌کنه.
احساس بی معنی بودن.
احساس مسخره بودن دنیا.
احساس سطحی بودن و غیر مفید بودن بسیاری از عرف‌ها و باورها و قانون‌ها.
احساس ماشین بودن.
احساس انسان نبودن.
احساس بردگی.
احساس ظلم.
احساس گم شدن و فراموش شدن در گوشه‌ی پرت و بی‌خاصیتی از عالم هستی.

همونطور که تو اشاره کردی، به نظرم سربازی یکی از این جور جاهاست. همچنان که زندگی من در بیابان.
من باورم اینه که چنین فرصتهایی، توفیق اجباری برای عمیق‌تر فکر کردن هستند.
اساساً سختی‌ و دشواری، انسانها رو به فلسفی و عمقی فکر کردن وادار می‌کنه.
آمریکا رو نگاه کن! ببین چند تا آدم قوی متفکر بزرگ داره در مقایسه با انبوه اندیشمندان اروپا!

من باورم اینه که هر یک از ما، در طول چند دهه زندگی، چند ماهی ممکنه در فضایی قرار بگیریم که ذهن و روح و جسممون، آماده فکر کردن عمیق و فلسفی بشه.
به خاطر همین، خودم در چنین شرایطی، معمولاً کتابهایی می‌خونم که در مورد زندگی و بودن و شدن و به هر شکلی، درباره نگاه کلان به هستی حرف می‌زنند. ضمن اینکه این مقطع زمانی، بهترین تمرین هم هست برای نوشتن.

بارها دیده‌ام که کسانی که در این مقطع، قلم و کاغذ در دست گرفته‌اند، حتی به بهانه یادداشت‌های روزانه،‌ عمیق‌ترین نوشته‌های خود را ثبت کرده‌اند.
سربازی روزانه ساعتها وقت ما رو به بطالت می‌گذرونه و اگر تنها یک خاصیت در این بطالت باشه، اینه که انسان، می‌تونه بعد از ساعت کار – یا بیکاری – روزانه، با فشار عصبی ناشی از احساس پوچی و بیکاری و بردگی، به دنیای عمیق‌تری از تفکر وارد بشه.
ما آدمها برای مدرک گرفتن و آموختن یک تخصص، چهار تا ده سال وقت می‌گذاریم.
برای یادگیری یک زبان خارجی – که مهم‌تر از مورد اوله – روی هم رفته کمتر از یکی دو سال.
و برای فکر کردن به الگوی ذهنی خودمون و تحلیل جهان اطرافمون و بهره‌گیری از اندیشه بزرگان قبل از خودمون شاید چیزی در حد چند روز و چند ساعت و چند نقل قول سطحی.
شاید دنیا، دنیای دیگری می‌شد اگر این هرم رو، از سمت دیگر آن روی زمین می‌گذاشتیم…