محمد جان.
خیلی از حرف‌هایی رو که می‌شد گفت، بابک گفت و شاید اگر خودم هم می‌خواستم بنویسم، مطلب چندان متفاوتی نمی‌نوشتم.
تنها چیزی که دوست دارم به این بحث اضافه کنم بحث «معنا» است که البته چند مرتبه به شکل پراکنده بهش اشاره کرده‌ام و نکاتی که این‌جا می‌نویسم، تکرار حرف‌های گذشته است.
البته می‌دونیم که در یک جمع کوچک، قطعاً میشه در این باره بسیار راحت‌تر و دقیق‌تر حرف زد. وقتی در یک فضای پابلیک در این باره می‌نویسم، ناگزیر می‌شیم که روی چند جمله و کلمه‌ی کلیدی گیر کنیم و دور بزنیم و از شرح و بسط بیشتر مفاهیم صرف‌نظر کنیم.
ظاهراً در میان جانداران، صرفاً انسان (و شاید برخی گونه‌های نزدیک) به این نقطه رسیده‌ان که به قول دن گیلبرت به «مغز شبیه‌ساز» مجهز شده‌اند.
ما می‌تونیم یک ماشین رولزرویس رو در فیلم ببینیم و تصور کنیم که داخلش نشسته‌ایم و حتی میزان لذت‌مون رو برآورد کنیم.
ما می‌تونیم توی ذهن‌مون با یک نفر زندگی کنیم و زندگی با اون رو تصور کنیم، کیفیت و لذت اون زندگی رو برآورد کنیم و درباره‌ی زندگی مشترک با اون تصمیم بگیریم.
این نوع شبیه‌سازی‌ها کمک می‌کنه که ما تصمیم‌های بهتری بگیریم و البته بسیاری از خطاهای تصمیم‌گیری‌مون هم به ضعف‌ها و باگ‌های این سیستم شبیه‌سازی برمی‌گرده.
اما به هر حال، انسان می‌تواند «دنیا را به شکلی متفاوت از آن‌چه الان هست» تصور و تحلیل کند. به زبان دیگر، انسان می‌تواند «دنیا را به شکلی که نیست» تصور کند.
ما مشاهدات و مطالعاتی ندیده‌ایم که وجود چنین قابلیتی را مثلاً در یک کبوتر تأیید کند (فرض کن کبوتر بنشیند و به سرزمینی فکر کند که تمام کف آن را دانه‌های گندم و ارزن پوشانده‌اند).
اما می‌دانیم که انسان از چنین توانمندی‌ای بهره‌مند است. سندش هم این‌که غالب شاعران جهان از یک سرزمین مطلوب،‌ دنیای رویایی، تصور جهانی متفاوت از آن‌چه هست، دورانی که دنیا به شکل دیگری خواهد بود و «روزی که ما دوباره کبوترهایمان را پیدا خواهیم کرد و زیبایی دست مهربانی را خواهد گرفت» شعر گفته‌اند.
وقتی مغز به این قابلیت دست پیدا می‌کند که «دنیایی غیر از آن‌چه هست» را تصور کند، سوال دیگری هم در ذهنش شکل می‌گیرد: «پس چرا دنیا آن‌گونه نیست؟ چرا این‌گونه شده؟ چگونه می‌تواند به گونه‌ی دیگری تبدیل شود؟»
از این‌جا به بعد، نطفه‌ی بحث «معنا» هم شکل می‌گیرد: من برای چه هستم؟ چرا آمده‌ام؟ آمدنم بهر چه بوده؟ من می‌توانستم نباشم. ممکن است دنیایی باشد و بدون من به بودنش ادامه دهد (منظورم این است که به گمان من این سوال‌ها بیشتر از این‌که سوال‌هایی واقعی باشند، محصول جانبی و باگ تصور و تصویرپردازی مغز هستند).
انسان در این میان به ابزار دیگری هم مجهز است. آن‌ ابزار را می‌شود Pattern Detector نامید. همان سلاح مخوفی که باعث می‌شود در آسمان، چند ستاره را کنار هم ببیند و «خرس» بپندارد (دب اکبر و اصغر) یا در گوشه‌ی دیگری از همان آسمان،‌ عقرب ببیند و بعد هم نگون‌بختی و رویدادهای ناخوشایند را به این امر نسبت دهد که قمر در عقرب بوده است.
می‌گویم سلاح و می‌گویم مخوف. چرا سلاح؟ چون ما اگر Pattern‌ها را تشخیص ندهیم، نمی‌توانیم بقا داشته باشیم. شکل ساده‌ی تشخیص Pattern همان است که حیوانی که ظهرها از من غذا گرفته، امروز ظهر هم سر قرار می‌آید (اصطلاحاً شرطی می‌شود) و شکل پیچیده‌ی تشخیص Pattern همه‌ی آن‌ چیزی است که امروز به عنوان Science می‌شناسیم.
چرا می‌گویم مخوف؟ چون ما Pattern‌ها را در جاهایی که نباید، Project می‌کنیم.
حاصل هم می‌شود تمام خرافاتی که در این هزاره‌ها دامن بشر را گرفته و رها نکرده است. افلاطون، معتقد می‌شود که چیزی به اسم «پترنِ مرجع» وجود دارد و هر چه ما می‌بینیم سایه‌ی آن است. یا انسان‌های دیگر در یونان باستان، انعکاس زمین را در آسمان المپ می‌بینند و برای هر چیزی روی زمین خدایی در آسمان می‌آفرینند و حتی به پای این خدایان،‌ قربانی نیز می‌کنند.
انسان‌انگاری خدایان در میتولوژی یونان، نمونه‌ای از همین برون‌یابی الگوهاست. هر چه را در اطراف خودشان دیدند و تشخیص دادند، به آن‌ها هم نسبت دادند. همان مفهوم آنتروپومورفیزم که قبلاً هم از آن حرف زده‌ام، اما این‌جا می‌خواهم بگویم که مصداقش فقط به برخورد ما به سگ و اسب برنمی‌گردد و تا زئوس و پوزیدون و آتنا و آرتمیس هم بالا می‌رود.
انسان خشمگین می‌شد پس لابد پوزیدون هم باید خشمگین شود و طوفان و زلزله حاصل خشم پوزیدون باشد. مادر بارور می‌شود پس باید دیمیتری هم باشد که باروری را برای زمین به ارمغان بیاورد. همان‌طور که می‌بینی انسان عصر باستان، برای هر چیزی روی زمین، انعکاسی در آسمان هم پیدا می‌کرد.
من اصطلاح The Whole Entity را خیلی دوست دارم: همه‌ی آن‌چه هست یا به زبان ساده‌تر هستی.
اما چون به واژه‌ی هستی عادت کرده‌ایم من TWE را ترجیح می‌دهم. این همان سیستم بزرگ پیچیده‌ای است که بابک هم به آن اشاره کرد.
بزرگ‌ترین برون‌یابی الگو که بشر تا کنون انجام داده این است که لباس «انسانیت» را بر تن TWE کرده است. انسان‌ گمان می‌کند رفتارهای خودش هدفمند است و به نوعی برای خودش Agency قائل است. پس TWE را هم آن‌قدر پست می‌کند و پایین می‌آورد تا سطح خودش برسد و سپس از Agency of The Whole Entity حرف می‌زند و بعد در این چالش گرفتار می‌شود که رابطه‌ی اراده‌ی TWE را با اراده‌ی خودش تعریف کند.
فکر می‌کنم مولوی گرفتار این بازی بود و تربیت غلط ذهنی باعث شد که تا مُرد گرفتار این دام باقی بماند. خیام، عزادار این داستان بود و تا بود، در غم آن زیست. حافظ هم به داستان اعتراض داشت و عصیان می‌کرد. اما شاید عطار، ماجرا را بهتر درک کرد و سیمرغ او بی‌شباهت به همین مفهوم TWE که گفتم نیست. جهان عطار، نه رازآلودگی دنیای مولوی را دارد، نه عصیان حافظ را و نه غمِ نیست‌شدن خیام را.
حالا سوال این‌جاست که رابطه‌ی «من» با «TWE» چیست؟ یک جواب این است که TWE درگیر من است. من مرکز TWE هستم. هر چه هست و نیست به نوعی مرتبط با من است، در خدمت من، در تسخیر من.
یک جواب این است که من بخشی از TWE هستم و نمی‌توانم از آن جدا باشم.
اگر از من بپرسی می‌گویم «من» چشمِ TWE هستم که «TWE» به کمک من به خودش می‌نگرد و خودش را نگاه می‌کند.
TWE در این میان چه می‌کند؟ آیا می‌توان برای آن فعلی قائل شد؟ به گمان من بله. TWE هنوز و همیشه در حال خلق و بازآفرینی خویشتن است. شاید روزی از داشتن چشمی چون من هم بی‌نیاز شود. شاید هم همه تن چشم شود. که می‌داند؟ هیچکس نمی‌داند.