دیروز این فرصت را داشتم که به دعوت دوست بزرگوارم جناب آقای مهندس دهبیدی پور، ریاست مرکز کارآفرینی دانشگاه شریف، پس از استاد گرامیمان دکتر دورعلی و در کنار دوست خوبم فرزین فردیس، با ورودی‌های جدید دانشگاه صنعتی شریف – که تنها چند روزی از ورود آنها به دانشگاه می‌گذشت – صحبت کنم.

برنامه تصادفاً همزمان با روز تولد من بود و بسیاری از بچه‌ها هم – به لطف زندگی در خانه‌های شیشه‌ای آنلاین – با وجود نداشتن آشنایی رودررو، می‌دانستند و به سبک خوشی‌های دهه‌ی دوم زندگی، برایم آهنگ تولد را خواندند! هر چند که دیگر این روزها آنقدر بزرگ شده‌ایم که بیاموزیم خواندن این آهنگ‌ها، بیشتر ابزار شادی خواننده است تا محبتی به شنونده.

فکر می‌کنم برای بچه‌ها، حرف‌های ما نباید خیلی مهم یا جدی بوده باشد. آنها از این حرف‌ها زیاد می‌شنوند. معمولاً هم مسیر خودشان را می‌روند. این ویژگی انسان است که همه چیز را دوست دارد خودش کشف کند.

غلط هم نیست. «باور» باید با «تجربه شخصی» شکل بگیرد و نه «تزریق بیرونی». سالهاست دیده‌ایم که تلاش برای «تزریق ایمان و باور و اعتقاد» چگونه جامعه را به سمت یک جامعه بیمار روانپریش، سوق داده است.

به هر حال،‌ «پایان یافتن سی و پنج سال زندگی»، «بازگشت در غالب سخنران به سالن اجتماعات دانشگاه، همانجایی که هفده سال قبل، هیجان زده همچون خانه‌ی آمال و آرزوهایمان، نگاهش می کردیم» و عنوان زیبای «مسیر آینده‌ی من»، همه و همه باعث شد تا برای من حس عجیبی تداعی شود.

حرفهای زیادی در ذهنم بود که دیدم حال و هوای گفتنش را ندارم. حرف‌های زیادی هم گفتم که فکر نمی‌کردم بگویم. فرزین فردیس – وقتی کنار هم داشتیم برنامه پرسش و پاسخ را اجرا می‌کردیم – آرام در گوش من گفت: «محمدرضا! این آنارشیست بودن ما سینرژی هم داشته! اگر جایی قرار بود یکی از ما محافظه‌کارتر هم صحبت کند، نفر دوم او را تهییج کرده که تندتر حرف بزند!».

البته صحبت‌های دکتر دورعلی هم بی‌تاثیر نبود. او که بت دوران تحصیل ما بود و هنوز هم استاد مسلم و محترم ماست و سوابق درخشانش در MIT آمریکا و دانشگاه شریف، اگر نگوییم استثنائی، باید بگوییم نادر است، در قسمتی از صحبت‌هایش گفت:

معیار موفقیت، نمی‌تواند پول باشد. یک هنرمند را مقایسه کنید که با دو جمله‌اش، جامعه‌ای را تغییر می‌دهد و یک فرد ثروتمند با گرانترین خودرو، که هنگام حرکت در خیابان، پوست تخمه‌اش را روی زمین می‌ریزد و جلو می‌رود. کدام موفق هستند؟ کدام تاثیرگذار هستند؟ کدام ارزشمند هستند؟ [تاثیرگذار بودن و موفق بودن و ارزشمند بودن و ثروتمند بودن، یک چیز نیست. چهار چیز مختلف است!]

خلاصه… اشتراک این سی و پنج سالگی و سالگرد تولد و خاطرات هفده سال قبل و صدای شاد کف و سوت زدن‌های با مناسبت و بی‌مناسبت دانشجویان تازه وارد و عنوان «مسیر آینده من»، حرف‌هایی شد که هر یک از آنها را در حد یک جمله اینجا می‌آورم. ادعایی ندارم که اینها درست است یا حتی برای نسل جدید مصداق دارد. اما برای من خلاصه‌ی این سالها بوده است. حرفهای بدون برنامه ریزی معمولاً صادقانه ترین حرفها می‌شوند:

* مواظب باشیم که تمام وقتمان در دانشگاه، با درس خواندن هدر نرود. دانشگاه محل زندگی کردن است.

* وسوسه‌های کارآفرین شدن، احساس شما را به کار کردن برای دیگران بد نکند. حتی کسی که یک موقعیت شغلی برای خودش دارد، کارآفرین است. او اگر خوب کار کند این موقعیت شغلی می‌ماند و اگر بد کار کند، این موقعیت از بین می‌رود. همه‌ی مردم دنیا، یا دزد هستند (و از دسترنج دیگران می‌خورند) یا کارآفرین. البته بعضی کارآفرین‌ها بیش از یک موقعیت شغلی ایجاد می‌کنند.

* مهاجرت کردن به کشورهای دیگر و موفق شدن و ایجاد ارزش در آن اقتصادهای بزرگ، شبیه نصب یک پرده‌ی شیک در یک کاخ گرانقیمت است. ماندن در اینجا و کار کردن، با وجود دردها و سختی ها، مانند ساختن خانه‌ای کوچک در یک بیابان است. خودتان ببینید که کدام، حس بهتری به شما می‌دهد و انتخاب کنید.

* گول داستان زندگی آدمهای موفق را نخورید. همزمان با هر فرد موفقی که داستان خود را برای شما می‌گوید،‌ هزاران فرد شکست خورده وجود دارند که هرگز موقعیتی در برابر دوربین‌ها و رسانه‌ها نخواهند داشت. فیلم‌هایی که از موفقیت یک معلول در مسابقات پاراالمپیک پخش می‌شود، نباید ذهن شما را خراب کند. این نوع داستان‌گویی، بیشتر توهم می‌سازد. نباید مشکلات و دغدغه های هزاران معلول دیگری را که هنوز مشکلات روزمره آنها حل نشده و از حمایت کافی جامعه برخوردار نیستند، فراموش کرد. ثروت‌های افسانه‌ای زاکربرگ و استیو جابز و موفقیت‌های ریشه در گاراژ، باعث نشود که ده‌ها هزار نفر دیگری را که در گاراژها ورشکست شدند و هیچ نامی از آنها ثبت نشد فراموش کنیم!

* تلاش مهم است. تلاش مهم است. تلاش مهم است. موفق بودن هزینه‌ی سنگین دارد. قبل از اینکه موفق بودن را انتخاب کنید ببینید آیا دوست دارید هزینه‌اش را پرداخت کنید؟

* خودتان بیشتر از استاندارد و عرف کار کنید و همیشه آماده باشید که دیگران کمتر از عرف و استاندارد کار کنند. غیر از این باشد افسرده می‌شوید و از تلاش بازمی‌مانید.

* حرف هیچکس را جدی نگیرید. مردم حرف می‌زنند. نه برای موفقیت و رشد شما. برای اینکه نشان بدهند که وجود دارند و به خودشان «ثابت کنند» که آدم هستند! کسانی که نقد مردم را جدی گرفته‌اند در گورستان‌ها میان مردم خوابیده‌اند و هیچ نامی و اثری و یادگاری از آنها نمانده. قهرمانان امروز مردم، کسانی هستند که دیروز، مردم را آدم حساب نکردند و فارغ از نقدها و حرف‌ها و نظرات آنها، مسیر خودشان را رفتند!

* به درآمد رشته‌های مختلف و تفاوت آنها فکر نکنید. شغل‌ها بیشتر مثل سهام هستند. در هر رشته‌ای و شغلی، اگر ریسک بالاتر بپذیرید سود بالاتر و اگر ریسک کمتر بپذیرید سود و درآمد کمتری دارید. از بین اینها هم خوب و بد را بر اساس شخصیت خودتان و مدل ذهنی خودتان انتخاب کنید و نه توصیه دیگران.

* و آخرین حرفم اینکه: برای یک انسان هجده ساله در ایران، شریفی بودن یک افتخار است. اما به دهه‌های سوم و چهارم که وارد شویم،‌ شریفی بودن فراموش می‌شود و شریف بودن است که به عنوان معیار موفقیت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

+380