مصطفی جان.
من کلاً از چامسکی هفت هشت تا کتاب بیشتر نخوندم که نصفش هم مربوط به کتاب‌های دهه‌ی شصت و هفتادشه.
بنابراین، قاعدتاً نمی تونم در مورد اون، اظهار نظر جدی و قابل اتکا بکنم.
و حرفم صرفاً به عنوان یک خواننده ارزش داره و نه یک منتقد (چون منتقد باید در جایگاهی هم ارز یا بالاتر از موضوع نقد باشه).
منم چامسکی رو اول با بحث‌های زبان‌شناختیش شناختم.
یه زمانی به صورت جدی روی Natural Language Processing کار می‌کردم. طبیعتاً نمی‌تونی NLP کار کنی و چامسکی و ساختارهاش رو نشناسی.
اون موقع حتی Reflections و حرف‌های قدیمی‌ترش رو هم می‌خوندم.
مفهوم Universal Grammar و Deep Structure برای هر کسی که علاقمند به حوزه‌ی تکنولوژی بود، یک نوید ارزشمند بود و پیامی برای اینکه می‌شه آینده‌ی روشنی رو برای NLP تصور کرد.
اولین کتاب غیر زبانشناسی که ازش خوندم و شاید اولین جایی که به عنوان خواننده، خیلی چامسکی رو دوست نداشتم توی Manufacturing Consent بود. احساس می‌کردم این آدم از بدیهیات فضای رسانه هم فاصله داره. یا نگاه ایدئولوژیکش (که عموماً پشت ادبیات علمی و بازی با واژه‌های تخصصی پنهان میشه) باعث شده که نتونه دنیا رو کمی واقع‌گرایانه‌تر ببینه.
اون موقع حسم بهش خوب بود و ناخودآگاه، خودم رو قانع می‌کردم که هر تیکه‌ای از حرفها که برام عجیبه رو با دو شیوه توجیه کنم:
یکی اینکه به هر حال این حرفها قبل از ظهور اینترنت گفته شده (که البته توجیه مزخرفیه. چون مک لوهان و نیل پستمن هم، با وجود تعارض آرائشون، در همون مقاطع حرف‌های بسیار عمیق‌تری مطرح کرده‌اند).
دیگری اینکه: لابد این جمله‌ها رو هرمن (نویسنده‌ی همکار چامسکی)‌ نوشته.
بعدها دو سه تا کتاب سیاسی – اقتصادی هم از چامسکی خوندم. نتونستم نگاهش به اقتصاد و کسب و کار رو بفهمم (فکر نمی‌کنم چامسکی تا حالا حتی در حد حقوق دادن به یک منشی هم، کسب و کار رو تجربه کرده باشه و حقوق مسئول دفترش رو هم دانشگاه داده. وقتی یک “حقوق بگیر” در مورد “حقوق بده‌ها” حرف بزنه، میشه حدس زد که چجوری صحبت می‌کنه).
فکر می‌کنم (مطمئن نیستم) هوروویتز هست که تعبیر Whitewashing Totalitarianism رو براش به کار می‌بره. واقعاً در حذف یک‌سویه‌ی اطلاعات و غسل دادن دیکتاتوری‌ها و استبداد چپ و ساختن روایات داستانی یک طرفه‌ی دو طرفه‌ نما، استاده.
با خودم فکر می‌کنم چامسکی و چامسکی‌ها همیشه خواننده خواهند داشت. بیشتر از منتقدان و مخالفانشون.
چون نیاز مهمی رو برآورده می‌کنند: یک چهره‌ی آکادمیک (که اعتبارش نه به خاطر فهم سیاسی، بلکه به خاطر یک موضوع کاملاً تخصصی و محدوده) که در حوزه‌های اقتصاد و فرهنگ و سیاست و رسانه، حرف‌های عوام رو تکرار می‌کنه و عوام می‌تونن بهش استناد کنند و توضیح بدن که حرف هاشون، توسط آکادمیشن‌ها هم تایید می‌شه.

فکر می‌کنم، اسم چامسکی باعث شده که کمتر کسی جرات کنه به سادگی حرف‌هاش رو نقد کنه.
وگرنه بعضی حرف‌هاش رو (خصوصاً در حوزه‌ی رسانه و اینترنت و دنیای تکنولوژی) اگر کسان دیگری گفته بودند، برای همیشه از عرصه‌ی تحلیل، کنار گذاشته می‌شدند.
به هر حال، احساس می‌کنم تحلیل چامسکی در مورد انتخابات و ترامپ، می‌تونه تعبیر درستی باشه و احتمالاً بهتر از هر کسی می‌تونه این ماجرا رو تحلیل کنه.
چون “ترامپ در عرصه‌ی سیاست” و “چامسکی در عرصه‌ی تحلیل سیاست” هر دو ظاهراً با تکیه بر فرایند‌های مشابه و گروه‌های اجتماعی مشابه، رشد کرده‌ و بالا آمده‌اند!

پی نوشت یک: زمانی بود که هر کتابی از هر نویسنده‌ای رو می‌خوندم.
این زمان خیلی دور نیست. حتی تا سال قبل هم اینطور بود.
اما این روزها، که خسته‌تر هستم و چشمم هم بعد از خوندن و نوشتن، می‌سوزه و بهم یادآوری می‌کنه که مثل هر نعمت و فرصت دیگری، ممکنه همیشه همراهم نباشه، به خاطر خوندن دو سه کتاب متاخر چامسکی، که می‌شد صرف خوندن کتابهای بهتری بشه، احساس تاسف می‌کنم و به نظرم، با خوندنشون به منابعی که در اختیار داشتم خیانت کردم.

پی نوشت دو: تازگی‌ها دارم به یک دیدگاه جالب می‌رسم. در مورد الیتسیم و دیدگاه‌های مخالفش (مثلاً پوپولیسم).
در ظاهر به نظر میاد که الیتیسم روحش Exclusive هست و ترجیح می‌ده آدمها رو بیرون بریزه و خودش رو محدود نگه داره و سمت دیگر تفکر، Inclusive هست و دوست داره که همه رو دخیل کنه.
بعد در عمل می‌بینی که خیلی وقت‌ها برعکسه. کسانی که به الیتیسم باور دارند، در تلاش هستند که دیگران رو هم تشویق به رشد و یادگیری کنن و حلقه‌ی الیتیسم رو بزرگتر کنند و درواقع Inclusive عمل می‌کنند.
کسانی که مخالف الیتیسم هستند، اتفاقاً برعکس، باور و نگاهشون Exclusive‌ هست و نهایتاً مردم رو بیشتر به عنوان “توده” می‌بینند و دوست ندارند که هرگز وارد دایره‌ی خودشون بشن.
چامسکی وقتی داره از رسانه حرف میزنه، اول جوری حرف میزنه که یک گروهی نشستن و می‌خوان به همه خط بدن واین توهین به شعور و درک مردمه و حق مردم و …
بعد وقتی تعبیر Public Mind رو بارها و بارها تکرار می‌کنه، می‌بینی که اتفاقاً در پس نگاهش، مردمی “بی شعور” قرار دارند که همین بیشعوری ممکنه باعث شه که رسانه‌ها جای عقلشون رو بگیرند.
شاید همینه که فرهنگ‌های کمونیستی مثل شوروری سابق، که دم از “خلق” می‌زدند، نهایتاً نتونستن باقی بمونن. چون دلشون می‌خواست خلق، فقط در حد “خلق” باقی بمونن و همونطور که بسیاری از تحلیل‌گران جهان پیش بینی می‌کردند، نهایتاً نتونست بقا داشته باشه و به فروپاشی منجر شد.

پی نوشت ۳: چه بحث نامربوطی! بهتره ادامه‌اش ندم و بشینم مثل بچه‌ی “آدم”، راجع به گام دوازدهم بنویسم 😉