نیما جان.

ظاهراً تمام مغزهای توسعه نیافته علاقه دارند که همه چیز را سیاه و سفید ببینند. این مسئله نه تنها شامل انسان بلکه شامل سایر حیوانات هم می شود.
قاعدتاً هر جانداری برای زنده ماندن ابتدا می‌آموزد که همه چیز را در چارچوب دوست و دشمن یا همان Friend of Foe معروف ببیند و حتی اگر چیزی را نمی‌شناسد برای اینکه بقای خودش تضمین شود انتخاب محافظه‌کارانه را انجام دهد و آن را دشمن ببیند
تقسیم بندی دوست و دشمن و دوگانه دیدن موجودات، چنان در ذهن ما جدی است که هنوز هم وقت نشستن در یک سالن سمینار اگر دقت کرده باشی به شکلی نفر کناری را برانداز می کنیم که انگار قرار است با او ازدواج کنیم و ترجیح می‌دهیم کنار کسی بنشینیم که لااقل به او حس منفی نداشته باشیم! این در حالی است که نفر کناری عموماً هیچ تاثیری بر کیفیت یادگیری ما ندارد (گفتم سمینار که افراد همگن‌تر هستند. در سینما ممکن است ماجرا فرق کند).
به عبارتی آنقدر این تقسیم بندی در ذهن ما و قسمت لیمبیک مغز ما نهادینه شده که حتی در موارد نامربوط هم سریع موضع می‌گیریم یا لااقل در ذهن طبقه بندی می‌کنیم.
حداقل چند هزار سال دیگر لازم خواهیم داشت تا کورتکس، بتواند کمی منطقی تر به ماجرا نگاه کند.
تازه اگر مشکل سیاه و سفید و خاکستری را حل کنیم، مشکل رنگ‌های دیگر آغاز می‌شود. باید بپذیریم که دنیا دارای هزاران رنگ دیگر است که به هیچ شکل در این طیف قرار نمی‌گیرند و اصرار بر خاکستری دیدن هر چیز هم خود شکل تکامل‌یافته‌تر اما محدودی از همان نگاه سیاه و سفید است.

من تجربه‌ی «انسان متفکر بودن» را نداشته‌ام اما تا جایی که خوانده و شنیده‌ام انسان متفکر الزاماً تنها نمی‌شود. چون تنهایی بیشتر یک تجربه‌ی ذهنی است. ما گاه در میان شلوغ‌ترین مهمانی‌ها و خنده‌ها و قهقه‌ی مستانه‌ی دوستانمان تنها می‌شویم. حتی گاه در زمان حرف زدن با دوست یا آشنا یا عشق خود، احساس تنهایی می‌کنیم. احساس می‌کنیم که دنیاها چقدر دور است و کاش هرگز فرصت هم کلامی حاصل نمی‌شد تا تنهایی هم تجربه نشود. از سوی دیگر گاه در خلوت خودمان، احساس جمع بودن با تمام دنیا و هستی را تجربه می‌کنیم. فکر می‌کنم اکثر ما چنین تجربه‌هایی داشته باشیم.
اما در عین تنها نشدن، طرد شدن همواره محتمل است. اینکه فردی طرد شود و در جامعه‌ی بسیار کوچکتری از انسانهای شبیه خودش غرق شود.
البته نمی‌توان انکار کرد که جامعه، اگر فردی را عاصی بر خود ببیند ممکن است او را حذف یا نابود کند.

اما بعید می‌دانم که انسانهای متفکر چنین هراس‌ها یا دغدغه‌هایی داشته باشند. تقلید از الگوی فکری و رفتاری دیگران برای حفظ منافع، به نظرم در شان انسان نیست.

لااقل من در مورد چند نمونه متفکر – مرده – که از طریق کتابها می‌شناسم – به وضوح می‌بینم که آنها اگر هم از جامعه کناره گرفته‌ یا از توضیح و تبیین نظرات خود صرف نظر کرده‌اند، این کار را نه از ترس جامعه، بلکه پس از ناامیدی از قوه‌ی درک جامعه انجام داده‌اند.
مثال ایرانی که نمی‌توان زد. حساسیت ایجاد می‌کند. مثال معاصر بین المللی هم حساسیت دارد. اما مثال غیر معاصر غیرایرانی را می‌توان در مورد روسو یا نیچه مشاهده کرد.
اگر نگاه کنی تعبیری که نیچه در چنین گفت زرتشت به عنوان vielzuvielen به کار می‌برد و داریوش آشوری هم آن را با زیبایی و دقت کامل به «بس-بسیاران» ترجمه می‌کند، مفهوم طرد شدن توسط جامعه را در خود ندارد. بلکه عملاً به شکلی حرف می‌زند که گویی او جامعه را طرد کرده یا تنها رها کرده است.

من با همین فکر ناقص خودم، مفهومی رو که در متابعت و عصیان و تطبیق پذیری گفتم، دوست دارم و می‌فهمم که: اگر کسی بتواند هوشمندانه چارچوب‌ها را جدی نگیرد و تا مرز طرد برود (و نه آن سوی آن) می‌تواند انسان بودن را در اوج خودش تجربه کند. به عبارتی، نقطه‌ای که جامعه او رو دوست ندارد، اما انگیزه‌ی کافی برای طرد او یا حذف او هم پیدا نمی‌کند!
چه کنیم که البته خطر ایستادن در آن مرز، از بندبازی کمتر نیست.
چنین است که بسیاری ترجیح می‌دهند به جای تجربه‌ی خطرناک بندبازی، در این پایین بایستند و برای آنکس که بندبازی می‌کند دست بزنند و تشویقش کنند.
هر زمان هم که سقوط کرد، به سرعت به دنبال بندباز دیگری بروند و تفریح و سرگرمی را از سر بگیرند…

روح اله عزیز.

اول از همه می‌خواستم از تو به خاطر به کار بردن صفت «بسیار شخصی» تشکر کنم. وقتی دوست و مخاطب و خواننده متوجه می‌شه که کدوم نوشته شخصیه، کدوم عمومی، کدوم اجتماعیه و کدوم بسیار شخصی. خیال نویسنده هم در نحوه نگارش و حرف زدن راحت‌تره.
مثل کامنت خود تو که به نظر من یه جایی در طیف «شخصی» و «بسیار شخصی» قرار می‌گیره. و طبیعتاً باعث می‌شه که نگاه آدم بهش و نحوه حرف زدن در موردش فرق کنه.

حرفت رو کامل می‌فهمم و چند تا مثال دیگه هم شبیه چیزی که تو گفتی در مورد خودم دارم که تکرارش چیزی به معنای مطرح شده توسط تو اضافه نمی‌کنه.

کاملاً درست می‌گی.
کلاً تلاش کردن برای فهمیدن بهتر دنیا کار ساده‌ای نیست. کار ارزانی هم نیست. معلوم هم نیست که کار مفیدی باشه!
بعضی وقت‌ها من با خودم که خلوت می‌کنم به تفکیک بین «انسان به عنوان یک فرد» و «نژاد انسان به عنوان یک گونه‌ از مخلوقات روی زمین» فکر می‌کنم.
یا به شکل ساده‌تر به تفکیک «فرد» و «جامعه».
یا اگر بخوام دقیق‌تر بگم «فرد» و «توده».
یا Individual‌ در برابر Crowd.

برای من همیشه لغت «مردم» معنای خاصی داشته. «مردم» برام یک هویت واحد داره. مثل سنگ. مثل دیوار. مثل آسمان. مثل گله. مثل توده.
با همه‌ی ویژگی‌های خوب و بد خودش.
اصطلاح «بعضی از مردم» رو نمی‌فهمم. چون مردم که بعضی ندارند! مردم مردم هستند. همین.
به جای «بعضی از مردم می‌گویند» می‌نویسم: «کسانی هستند که می‌گویند…» گاهی هم مینویسم: «دیگران می‌گویند…».

مردم، یعنی همان موجود سنتی خنگ واپس گرای هیجان زده با رفتارهای غریزی و بدون قدرت تحلیل درگیر با سایر گونه‌های موجود روی این کره خاکی در تلاش برای بقا.

اما همین مردم از تعداد خیلی زیادی انسان تشکیل شده که هویت این انسانها هیچ ربطی به اون «مردم» نداره.
همچنانکه ویژگی‌های انسان به سلول‌هاش ربط نداره.

انسان می‌تونه فاسد و جنایتکار باشه اما سلول‌های مغزش و سایر اندامهاش زحمت‌کش و پاک و ارزشمند!

همه‌ی این مقدمات رو به خاطر یک جمله گفتم:
نمی‌دونم فکر کردن به سوالاتی از این دست یا فرو رفتن در این ابهام‌ها به نفع کیه.

به نفع «انسان» یا به نفع «مردم».
شاید به نفع انسان و به ضرر مردم.
شاید هم به ضرر انسان اما در نهایت به نفع مردم.
شاید هم به ضرر انسان و به ضرر مردم.

این سوالیه که پاسخش رو نمی‌دونم. اما خیلی برام مهمه.

بیخش نامربوط بودن این حرفها رو.

سپیده.

دنیای سوفی کتاب خوبیه. منم خیلی دوستش دارم. به خیلی از دوستام که فضای فکر و فلسفه رو سنگین و غیرجذاب می‌دونن، خوندنش رو توصیه می‌کنم و چند نمونه هم دیده‌ام که بعداً به متن‌های جدی‌تر و عمیق‌تر فلسفی تمایل پیدا کرده اند و براش وقت می‌گذارند.

راز فال ورق رو هم من گرفتم و خوندم. کتاب خوبی بود. اما شاید به اندازه‌ی دنیای سوفی هیجان‌زده‌ام نکرد.
دنیای تئو هم تقلیدی از دنیای سوفیه که به جای تاریخ تفکر فلسفی تاریخ پرستش و مذاهب رو مرور کرده. متاسفانه به نظرم تقلید ضعیفیه.

کاش یک روز کسی که در این حوزه تخصص داره، نسخه‌ی تاریخ مذهب دنیای سوفی رو بنویسه. البته باید بپذیریم که نمیشه به راحتی دنیای تئو رو نقد کرد. اساساً حرف زدن از تفکر مذهبی اونقدر با ریسک همراهه و خطرات جدی داره که نویسنده تلاش می‌کنه همه‌ی جنبه‌های مختلف و چالش برانگیز رو سانسور کنه و در نهایت چیزی که می‌مونه هیچکس رو به شوق نمیاره. حتی خود ما اهل مذهب رو!

به قول دوستی می‌گفت در سالهای اخیر، سانسور در سراسر جهان از ادارات سانسور به قلم نویسنده و حتی به مغز نویسنده منتقل شده!