سلام علی جان.
سال نو مبارکت باشه و در این سال هم بیشتر از همیشه موفق باشی.

اینهایی که میگم کمی خارج از صحبتیه که اشاره کردی. اما چون قاعدتاً یک مخاطب نیستی و دوست محسوب می‌شی به عنوان درد و دل دوستت بخون. نه به عنوان نوشته های نویسنده‌ی این وبلاگ. نمیدونم چرا اینها الان برام تداعی شد و حالا که تداعی شد حیفه که ننویسم.

حدود یک سال و نیم پیش بود که نشستم و با خودم فکر کردم که من طی ده سال یک تعداد درس ثابت رو بارها تکرار کردم

حداقل سی دوره‌ی چهل ساعته، استراتژی درسس دادم
حداقل بیست دوره‌ی سی ساعته تفکر سیستمی درس دادم
حداقل پنج دوره سی یا چهل ساعته مدیریت تحول درس دادم
و بیش از دویست دوره‌ی مذاکره تجاری و ده‌ها سمینار مذاکره
و شاید بیش از صد سمینار یک روزه و نیم روزه در نقاط مختلف

خودت حساب کن دیگه. از سال هشتاد و چهار تا نود و دو، هر زمانی که مسافرت کاری نبودم، از صبح ساعت شش تا عصر ساعت پنج سر کار و بعد از پنج و نیم تا نه کلاس (شامل روزهای شنبه / یکشنبه / دوشنبه / سه شنبه) و روزهای پنجشنبه از دو تا هشت و روزهای جمعه از هشت صبح تا هشت شب سه کلاس مختلف و هر کدوم چهار ساعت! بین کلاس‌ها اگر Break بود در حد چند دقیقه بود.

شاید بخش زیادی از اون چند صد هزار نفری که به این وبلاگ سر می‌زنند زمانی من در خدمتشون بوده ام و می‌تونن اون دوره‌های زمانی فشرده رو با همه‌ی تلخی‌ها و سختی‌هایی که اونها می‌دیدند و به خاطر دارند تایید کنند.

خستگی فیزیکی و فشار زیاد فقط بخشی از سختی اون روزها بود. بچه‌های من یادشون هست که قبل از کلاس‌ها، گاهی کمی زودتر می‌رسیدم و توی ماشین نیم ساعت می‌خوابیدم که سر کلاس سرحال باشم. چون شبها هم، هم کار شرکت انجام می‌دادم و خیلی وقتها سر کار می‌رفتم و هم کتاب می‌خوندم. عادتی که هنوز هم دارم (بخشی از کار ما با متروها بود و متروها در روز بهره برداری دارند و اگر کار خاصی بخواهی انجام بدهی، بهترین گزینه شب است از یازده که برق را قطع می‌کنند تا حدود پنج صبح).

من تصمیمم رو گرفته بودم که در کنار کار، حتماً به آموزش هم بپردازم. چون باورم این بود که مشکل جدی ما نبودن آموزش کاربردی است. ما مهندس‌ها و مدیران «روضه خوان» زیادی بار آورده‌ایم. بدون اینکه کمترین درکی از حوزه‌ی کاری خود داشته باشند. کشوری که «انجام پروژه‌های دانشجویی» در آن یک شغل مجاز قانونی است(!) و مهم تر اینکه این شغل، «مشتری هم دارد!».
به هر حال، همه اینها را گفتم که بگویم تصمیم گرفتم زندگیم را برای آموزش بگذارم. فکر می‌کنم در طول این سالها در مجموع غیر از چند بازه‌ی چند ماهه که درآمد آموزش – به دلایل مختلف – به بخش اصلی درآمدم تبدیل شد، عملاً واقعاً دغدغه‌ی اصلی‌ام آموزش بود و لذتی که در سر کلاس‌ها تجربه می‌کردم و دوستان خوبی که پیدا کردم و هنوز در کنارم هستند و همه اینها.

اما چیزی که باعث شد به آموزش به شکل سنتی آن بی علاقه شوم، تجربه‌های تلخ بیشتری بود.
یکی اینکه می‌دیدم مردم به مدرک بیشتر پول میدهند تا علم.
خوب یادم هست که زمانی در یک کلاس MBA موسسات آموزش عالی آزاد، شهریه‌ی دوره حدود چهار میلیون تومان بود و همه به راحتی و بدون مشکل آن را پرداخت می‌کردند (چون به هر حال، در انتها یک مدرکی به دستشان داده میشد) اما وقتی اولین چاپ کتاب مذاکره من بیرون آمد (قبل از آن کتابهای متعددی داشتم اما این یکی حاصل چند سال زحمت و مطالعه و تدوین شبانه بود) همان دانشجویان، بارها به من می‌گفتند که چرا قیمت این کتاب چهارده هزار تومان است؟ واقعاً گران است. ما چطور آن را پرداخت کنیم؟ یا از خودم می‌پرسیدند: استاد Pdf این کتاب رو خودتون ندارید؟ و وقتی توضیح می‌دادم که من مولف هستم و کتاب متعلق به ناشر است، با تعجب نگاه می‌کردند و می‌رفتند! (من توصیه نمی‌کردم که برای کلاسهایم کتاب تهیه کنند، اما به هر حال، همین که فرصت دیدن من را داشتند از فرصت نق زدن دریغ نمی‌کردند!).

مشکلات دیگر هم بود. نوع آموزش‌های من برای خیلی از بچه ها جذاب یا مورد تایید نبود. قبلاً مثالهایش را گفته ام. در کلاس مذاکره می‌گفتند به جای درس دادن، وقت تلف می‌کند و تمرین عملی انجام می‌دهد. در کلاس استراتژی می‌گفتند قصه‌ی خارجی‌هایی را می‌گوید که نمی‌شناسیم. مثل استیو جابز. یا خاطرات دوستان خودش را می‌گوید (مدیرانی که با آنها کار می‌کردم یا شریک یا دوست بودم). خیلی ها هم می‌گفتند پریشانی فکری دارد و مطالبش به صورت منقطع خوب است و منفصل است و چارچوب ندارد! یا به جای تکنیک‌های ارتباط، از مدل ذهنی می‌گوید. تازه در مذاکره هم زبان بدن درس نمی‌دهد. حتماً بلد نیست!

آن زمان، هنوز تب استیو جابز ایران را خفه نکرده بود. آن زمان هنوز تب Role Play و ایفای نقش،‌ به مد کلاس‌های مدیریتی تبدیل نشده بود. آن زمان هنوز بومی سازی و مثالهای اجرایی، نقل خاطرات دوستان و آشنایان بود. آن زمان هنوز مدل ذهنی، به ژست روشنفکری و هشتگ اینستاگرام و فیس بوک تبدیل نشده بود. آن زمان هنوز به کسی که جزوه دستش نمی‌گرفت و حرفش را بر اساس حال و هوای کلاس، تغییر می‌داد و تنظیم می‌کرد می‌گفتند:‌ بدون چارچوب.
دانشجویان آن روزهای من که تعداد خوبی از آنها امروز مدرسان و سخنوران خوبی شده‌اند می‌توانند جو غالب آن سالها را تعریف کنند. نمی‌گویم همه اینگونه بودند یا همه جا اینگونه بود. می‌گویم که جو غالب در میان مخاطبان این بود.

بگذریم. اینها هم خیلی مهم نیست. اما از اوایل سال نود و دو بود که نشستم. با خودم خلوت کردم و فکر کردم. حرف‌هایی را که پشت سرم در مورد نحوه‌ی تدریسم می‌گفتند می‌شنیدم. می‌دیدم که این شکل آموزش، برایم به شغل تبدیل شده و نه کاری که عاشقش باشم و من همیشه با خودم قرار گذاشته بودم که هرگز شاغل نشوم. فقط عاشق بمانم.

همیشه گفته بودم که تعادل کار و زندگی دغدغه‌ی کسانی است که شغل، برای آنها محل نان درآوردن است. صبح تا عصر کار و حمالی می‌کنند که عصر آن را خرج کنند. کسی که کارش را دوست داشته باشد، به تعادل کار و زندگی می‌خندد. چون کار برایش عین زندگی و زندگی برایش عین کار است.
اما دیدم که کم کم، خودم هم به تعادل کار و زندگی فکر می‌کنم! این نشانه‌ی خطرناکی است. نشان می‌دهد که کار درستی ندارم. یا کاری که انجام می‌دهم با آرزوهایی که برای کارم داشته‌ام تفاوت دارد.

ممکن است این برای بسیاری از مردم، دردناک نباشد. یا شاید به عنوان واقعیتی بدیهی و انکارناپذیر پذیرفته شده باشد. اما برای من که زندگیم را شبانه روزی از چهارده سالگی تا کنون، کار کرده ام و زحمت کشیده‌ام و ساخته‌ام، این قابل قبول نیست. جامعه و محیط نه حق دارد و نه قدرت دارد که خودش را به من تحمیل کند.

پس چرا کاری می‌کنم که دوستش ندارم؟ چرا به دنبال تمام شدن کلاس هستم؟ چرا طهورا که ردیف اول نشسته بود به من گفت: محمدرضا. فکر کنم خیلی نگرانی. ساعتت را چند بار نگاه کردی. کمکی از دست ما بر می‌آد؟ و من خجالت کشیدم بگویم که طهورای عزیز. اینجا دیگر برایم محل زندگی عاشقانه نیست. محل کار است. منتظرم ساعت کلاس تمام شود و به سراغ زندگی بروم!

اینجا بود که با خودم فکر کردم…
چه زندگی اسف باری.
چقدر فلاکت و بدبختی.
چرا من یک حرف ثابت را صدها بار تکرار کرده‌ام؟
برگزاری ثابت یک کلاس و تکرار دائمی یک حرف، چه فرقی با جابجا کردن دائمی یک آجر دارد؟ کارگر هم به امید روزی کار می‌کند که بنا شود. یا حتی شاید در سر رویای معمار بودن را بپروراند.
من چطور، در طول این سالها، به تکرار یک روضه‌ی ثابت قانع شدم؟

همیشه گفته‌ام که انسان فقط به یک نفر باید پاسخگو باشد و آن هم در یک لحظه: خودش. در لحظه‌ی مرگ.
آیا من در لحظه‌ی مرگ، به خودم برای تکرار یک کار ثابت،‌ بدون اینکه تحولی جدی را در خودم یا مخاطبم شاهد باشد، پاسخ گو خواهم بود؟ آیا شرم نخواهم کرد؟

دیدم که چرا.
عمرم به بطالت گذشته. نه برای یادگیری و رشد خودم تلاش کرده‌ام و نه تغییری را که انتظار داشتم در مخاطب و شاگرد و دانشجو دیده‌ام. مطالعاتم هم کمتر شده. زمانی افتخارم بوده که روزی صد صفحه کتاب نخوانم نمی‌خوابم. و الان روزی ده بیست صفحه می‌خوانم. آنهم کتابی که برای کار و جلسات کاری لازم دارم. نه کتابی که بخوانم تا نگاهم به دنیا باز شود.

با خودم یک قرار قطعی گذاشتم:
من میکوشم تا حد امکان حرف تکراری نزنم.

پس اگر حرفی دارم، آن را ضبط می‌کنم و منتشر می‌کنم. من نباید برده‌ی تکنولوژی باشم (مثل این حمال‌های پیامهای وایبری که شبانه روزی پیام‌های وایبر را برای من و تو می‌فرستند). تکنولوژی باید برده ی من و تو باشد. من یک بار حرف میزنم و ضبط میکنم. تکنولوژی برود و ده ها هزار بار برای دیگران تکرار کند.

من نباید بندگی مردم را بکنم. چاپ کتاب، در این روزگار، بیش از آنکه کارکرد نشر علم داشته باشد، نقش اعتبار آفرینی دارد. من می‌خواهم اعتبار را از چه کسانی بگیرم؟ از همانهایی که هنوز به جای داخل کتاب، پشت جلد کتاب را می‌بینند؟ پس در وب می‌نویسم.
هر لحظه می‌توانم غلط‌هایم را اصلاح کنم. نه مثل غلط‌های چاپی کتابم که به خاطر گران بودن زینک، تغییر آنها اقتصادی نیست!

می‌توانم به روز باشم و نه به دیروز. ضمن اینکه دورترین روستا هم این روزها به نوعی به وب دسترسی دارد. چه برسد به شهرهای بزرگ که من هر هفته و هر ماه، به یکی سر می‌زدم و خوشحال بودم که به جاهای دیگر غیر از تهران هم رفته‌ام و حواسم به شهرهای دیگر هم هست.

با این اوضاع، وقتی سمینار سالیانه هم برگزار می‌کنم، ترجیحم این است که ادامه‌ی حرف‌هایم را بزنم…
نه اینکه حرفهای قبلی را تکرار کنم.

اگر میگویم متممی‌ها، به خاطر این است. میگویم آنها همه‌ی حرفهایم را شنیده یا خوانده‌اند و می‌آیند بقیه اش را بشنوند. دیگر مجبور نیستم توضیح واضحات بدهم.

وقتی در جمله ای برایشان از کلمه مدلسازی استفاده می‌کنم، مدلسازی برای آنها یک واژه نیست. بلکه مجموعه ای از درسها و تمرین‌ها و مثالها و تداعی هاست. وقتی میگویم کانتنت. یک سال با این مفهوم زندگی کرده اند. پس به جای آن دوستی که می آید و میگوید: کاش به جای کانتنت میگفتی محتوا! (و معمولاً مشخص است که اساساً این مفهوم را نمی‌شناسد) به کسب و کار و زندگی خود فکر می‌کنند و به همه مثالها و تمرینهایی که حل کرده اند. حالا من میتوانم با یک جمله ی پنج دقیقه ای، به اندازه ی پنج ساعت، حرف بزنم.
وقتی میگویم در جلسه ی گفتگو، حتی اعلام زمان پایان مذاکره نوعی بازی سازی است، دیگر یاد اریک برن نمی افتند! یاد زیشرمن می افتند و ده ها مثال دیگر…

فکر میکنم سمینارهای خوب در توسعه مهارتهای فردی در کشور کم نیست. دوستان زیادی هستند که هنوز مثل من، بی انرژی و بی حوصله نیستند و میتوانند حرفهایشان را با دقت و انرژی برای مخاطب تکرار کنند.

آن کار،‌ کار بدی هم نیست. چون کم نیستند کسانی که همچنان کلاس حضوری برایشان مفیدتر و اثرگذارتر است.
بخش بزرگی از مخاطبان ایرانی هم چنین هستند.

اما شاید من، دیگر باید بازنشسته شوم و اگر سمیناری میگذارم، بیشتر چیزی شبیه کلاس حل تمرین در دوران دانشگاه باشد. نه کلاس درس استاد…

دوست دارم، هر سال حرفهای تازه تری یاد بگیرم و بنویسم و بگویم.
نمیگویم تا کنون چنین بوده. اما برای آن تلاش می‌کنم.

و صادقانه بگویم برای من و تو و همه ی کسانی که اینجا یا متمم با هم زندگی می‌کنیم، سمینار چیزی بیش از یک مهمانی دوستانه نیست. هر چه هست، همینجاست. همین حرفهایی که تو میزنی و من میزنم.

همین صداقتی که تو داری و آنقدر راحت برای من حرف میزنی که من بدون خجالت، چنین درد و دل طولانی را برای تو – دوست نادیده ام – می‌نویسم.

کلاس و درس، در همین لحظات کوچک است.
زندگی هم، شاید جای دورتری نیست…

سلام محمد جان.
اون قدرها هم که به نظر می‌رسه اینجا متعلق به من نیست. فکر نمی‌کردم کسی از او قابلیت استفاده کنه. الان که گفتی دوباره گذاشتمش اون کنار.

تازه بعد که فکر کردم دیدم من خودم هم اگه یک وبلاگی رو دوست داشته باشم، گاهی تاریخی از قدیم تا جدید باهاش میام جلو و قبلاً کمتر به این شیوه‌ی خودم توجه کرده بودم.

به هر حال، ممنونم که گفتی و الان هم اون کنار زیر مطالب «کمتر خوانده شده»، دسته بندی تاریخی هست.
شاد باشی و آرام و امیدوار و سال و سالهای خوبی در انتظارت باشه.