سلام لیلا جان.
‌
اولاً که چقدر خوب کردی نشستی این‌ها رو بررسی کردی. مورد اولی که گفتی درسته. اما در مورد متود بررسی، چند تا کامنت دارم که در ادامه می‌گم. خصوصاً یه موردش خیلی بین بچه‌های متمم رایجه که الان فرصت خوبیه بهش اشاره کنم. طبق معمول، نکته نکته می‌نویسم که هم ذهن خودم مرتب‌تر باشه هم بعداً اگر لازم شد راحت‌تر در موردش حرف بزنیم.
‌
اول اینکه کاملاً درست می‌گی. Decline‌ هست. من چون خیلی سریع می‌نوشتم و به سبک معمول در روزنوشته، متن‌ها رو فقط تند تند تایپ می‌کنم، دقت نکردم.
‌
مورد دوم یه بار یادمه عبدالکریم سروش، توی یکی از سخنرانی‌هاش در تفسیر مثنوی، یه بیتی از مولوی رو خوند. بعد گفت (نقل به مضمون): من فکر می‌کنم چون شتابزده بوده این‌طوری گفته. یا اون لحظه کلمهٔ دیگه‌ای به ذهنش نرسیده.
بعد در ادامه یه حرف جالب زد: گفت به نظرم اگر می‌خواست دوباره این بیت رو بگه، این رو می‌گفت: «…» و یه جور دیگه بیت رو ساخت و گفت. و واقعاً هم منظورش نه شوخی بود و نه تمسخر. نگاهش همین بود.
البته دکتر سروش اون‌جا آگاهانه این رو گفت. یعنی از اول که داشت بیت رو می‌گفت، می‌دونست می‌خواد یه نکتهٔ اصلاحی مطرح کنه. من واقعاً روی بی‌دقتی نوشتم Decline. اما این نکتهٔ بعد که می‌گم خیلی مهمه:

مورد سوم گیبون اگر امروز می‌خواست کتابش رو بنویسه، به نظرم حتماً در تیتر از کلمهٔ Decay استفاده می‌کرد. علتش اینه که کتاب در قرن هجدهم نوشته شده. یعنی دو قرن قبل از رواج پیدا کردن نظریه عمومی سیستم‌ها. برای این که بتونی تصور کنی کتاب کی نوشته شده، کافیه به این فکر کنی که در لحظهٔ انتشار جلد اولش، هنوز «انتگرال» صد ساله نشده بوده! چه برسه به سیستم‌ها و دینامیک سیستم‌ها. بنابراین برای کسانی که در دورهٔ گیبون و حتی ۱۵۰ سال بعد از اون زندگی می‌کردن، decay اصلاً‌ معنی سیستمی نداشته.

مورد چهارم کلمهٔ‌ decline و incline بسیار مکانیکی هستند. مثلاً decline برای خورشید به کار می‌ره (که تقریباً یه حرکت ثابت و یکنواخت داره). یا توی فیزیک، سطح شیبدار رو می‌گن inclined plane. یعنی معمولاً باید شیب خطی باشه. یا اگر خطی نیست، ناشی از یک نیروی نسبتاً مشخص. وقتی نابودی و زوال رو در یک سیستم بررسی می‌کنیم، این زوال تابع interaction بین المان‌های بسیار زیاد در سیستم هست و معمولاً «درون‌زا». یعنی به خاطر همین در پدیده‌هایی که ماهیت سیستمی دارن، decline‌ کلمهٔ مناسبی نیست و نشون می‌ده که ما فهم سیستمی از اون پدیده نداریم.

مورد پنجم علت این که فوکویاما گفته decay، این نیست که می‌خواسته خیلی حرف عجیب بزنه و منظور خاصی داشته. همهٔ کسانی که در مورد هر نوع افول در سیستم‌ها حرف میزنن کلمهٔ decay‌ رو به کار می‌برن. decline‌ نگفت. چون اگر می‌گفت ازش ایراد می‌گرفتن و می‌گفتن غلطه. به همین راحتی. فوکویاما در مورد سیستم اقتصادی و سیاسی حرف می‌زنه. پس «باید» بگه decay. سلیقه‌ای نیست که بگه decline. راجع به سیستم اخلاقی هم همین کلمه به کار می‌ره. همین‌طور راجع به سیستمهای اجتماعی دیگه.

به عنوان چند نمونهٔ دیگه، می‌تونی کتاب بسیار آموزندهٔ ساموئل کوهن (Samuel Cohn) رو که دقیقاً به همین بحث مربوطه بخونی. اسم کتابش اینه: All Societies Die. اون هم در کتابش از اصطلاح societal decay استفاده می‌کنه. این مقالهٔ میهو که Sage منتشر کرده هم یه نمونهٔ خوبه: Growth and Decay of Structure این‌جا هم decay‌ در ساختارهای اجتماعی بحث شده.
‌
مورد ششم: سازمان‌ها از بسیاری جهات مثل یک سیستم «طبیعی» هستند. همین‌طور «فرهنگ» و «اقتصاد» و بسیاری از سیستم‌های اجتماعی. این سیستم‌ها در واقع سوپر ارگانیسم هستن. مغز پیچیده است، چون مجموعه‌ای از نورون‌هاست. سیستم‌های اجتماعی فوقِ پیچیده‌ان،‌ چون مجموعه‌ای از مغزها هستن. بنابراین، در مواردی که مطالعه نداری یا اطمینان نداری، می‌تونی با خطای بسیار کم، هر مفهومی رو که در مورد سیستم‌های طبیعی به کار میره، در مورد سیستم‌های اجتماعی به کار ببری.
‌
یعنی فرض کن بحث زوال رو نمی‌شناسی. فقط می‌دونی به پایین اومدن خورشید میگن decline و به سطح شیبدار میگن inclined.‌ از طرفی می‌دونی به خراب شدن دندون می‌گن decay. اگر هیچ منبعی برای چک کردن نداشتی، دانش تخصصی هم نداشتی، کم‌ریسک‌ترین کار اینه که ٔدر مباحث سیاسی،‌ اقتصادی، اجتماعی همون لغتی رو به کار ببری که برای دندون به کار میره. چون دندون یه سیستم بیولوژیکه و جامعه به سیستم بیولوژیک شبیه‌تره تا سیستم‌های مکانیکی.
‌
به خاطر همینه که گفتم اگر گیبون امروز زنده بود و کتابش رو می‌نوشت،‌ قطعاً تیتر کتابش رو با decay می‌نوشت و نه decline (البته این توجیه نمیشه که من اسم کتاب رو decay نوشتم. من باید همون‌جا این decline‌ رو می‌دیدم و این توضیحات رو می‌دادم می‌گفتم decay بهتره).

اما اون چیزی که از همه برای من مهم‌تره و من می‌بینم بین متممی‌ها زیاد پیش میاد. ببین این اصلاً خوب نیست که تو برای اصطلاحات تخصصی، بری سراغ Forum‌های عمومی. اون آدمی که اون‌جاست زبان روزمره بلده. و زبان روزمره با زبانی که در ادبیات تخصصی به کار می‌بریم خیلی فرق داره. یعنی اون همون قدر فرق decay و decline‌رو می‌دونه که بابای من (البته بابای من یه پله جلوتره. چون انگلیسی بلد نیست و اشتباه جواب نمیده).
تو هیچ‌وقت نباید برای دونستن معنای کلماتی که در کانتکست تخصصی تعریف می‌شن، سراغ آدم‌های عادی بری. حتی اگر این آدم فوق دکترای فیزیک داشت و نسبیت درس می‌داد، باز هم فرض decay و decline‌رو نمی‌دونست یا اگر می‌گفت، به درد حرف روزمره می‌خورد نه به درد دغدغهٔ تو.
‌
من این خطای شناختی رو توی بچه‌هامون زیاد می‌بینم که فکر می‌کنن چون طرف زبان بلده، معنی کلمات تخصصی رو هم بلده. تو الان یه آمریکایی native‌ بیار که اصلاً عضو هیئت امنای وبستر هست. بهش بگو کلمهٔ سیستم یعنی چی؟ حرفی که می‌زنه به اندازهٔ یکی از بچه‌های ما که هیچ کلمهٔ انگلیسی هم بلد نیست، اعتبار نداره. چون اون نمی‌فهمه سیستم چیه. فقط معنای عمومی این کلمه در گفتگوی روزمره رو بلده.
‌
یا اصلاً این‌جوری فکر کن. توی فارسی هم همینه. الان ما همه فارسی زبانیم. یکی بیاد بگه فرق «ذهن» و «شناخت» چیه؟ یا «سیستم ذهنی» و «سیستم شناختی» چه تفاوتی با هم دارن؟ از هر ۱۰۰۰ نفر که جواب بدن، شاید ۹۹۰ نفر غلط جواب بدن یا اصلاً فرقش رو ندونن. خود مرحوم دهخدا رو هم که بیاری، هر چی بگه چرت و پرته. چرا؟‌ چون کلمه الان دیگه رفته توی کانتکست تخصصی نشسته.
‌
به خاطر همین، من همیشه یادآوری می‌کنم (و البته همه توی فضای آکادمیک یادآوری می‌کنن) که مراجعه به دیکشنری‌ها و بررسی اتیمولوژی جالبه. اما یادمون باشه که در کلماتی که معنای تخصصی پیدا کردن، اول کلمه در دیسکورس و گفتمان رایج مطرح میشه و جا میفته،‌ بعد میره توی دیکشنری‌ها. نه این که اول توی دیکشنری باشه بعد بیاد در دیسکورس. این دیکشنری هست که باید دقت کنه معنا رو اون‌جوری که متخصص‌ها میگن بنویسه. نه این که متخصص‌ها مواظب باشن طبق نظر دیکشنری حرف بزنن.
‌
دیکشنری رو گفتم که دیگه تکلیف با یه آدم گذری که یه چیزی وسط یه forum می‌گه و میره مشخص بشه. در واقع درست اینه که تو به اون انگلیسی زبان بگی فرق این دو کلمه چیه. نه این که از اون بپرسی. و به فرض هم بپرسی، نهایتاً همون پرت‌وپلاهایی رو می‌گه که گفته. تقصیری هم نداره. اون کلمه رو در گفتگوهای روزمره بلده. تو حداقل حداقل حداقل، چند هزار کلمه درباره این مفهوم خوندی. جدا از مطالعات خودت.

پی‌نوشت ۱: چو بیشتر بچه‌های ما این‌جا با مبانی سیستم‌های پیچیده آشنا هستن، یه مثال خوب اینه که complex‌ و complicated‌ رو در نظر بگیری. برای شماها دیگه این دو کلمه کاملاً واضح شده و متمایزه. حالا برو وسط آکسفورد ستریت یا منهتن وایسا همین رو از یه انگلیسی یا آمریکایی که رد می‌شه بپرس. ببین فرقش چیه؟ شاید توی جمع خودمون از هر ۱۰ نفر ۸ نفر تفاوت این دو کلمه رو درست بگن. اما در قلب لندن و نیویورک، از هر ۱۰ نفر ۲ نفر فرق این‌ها رو درست بگن. مسئله native بودن نیست. تخصصی بودن کلماته. و این که کلمه در عین تخصصی بودن، در گفتگوهای روزمره هم با معنای سطحی به کار می‌ره.
پی‌نوشت ۲: اون نکته‌ای هم که اون کانادایی در مورد معنای تخصصی کلمات در زبان مادری خودش بلد نبوده و من و تو بلدیم اینه که decline رو برای حافظه می‌گن. چون حافظه، پرفورمنس بیرونی مغز هست. یعنی ما از بیرون به ظرفیت و عملکرد حافظه مثل یک شاخص عملکردی نگاه می‌کنیم. اما اگر بخوایم در مورد مغز پدربزرگ همون آدم حرف بزنیم، دقیقاً مثل پنیر براش از واژهٔ decay‌ استفاده می‌کنیم. در واقع decay of the brain باعث میشه ما decline of the memory رو ببینیم. اولی یه اتفاق سیستمیه. دومی نمایش بیرونی یک شاخص عملکردی.
‌
پی‌نوشت ۳: به همین منوال، من فکر می‌کنم اگر توماس هابز امروز لویاتان رو می‌نوشت، در تیتر کتاب از emergence استفاده می‌کرد.
پی‌نوشت ۴: یکی از دردسرهای بزرگی که ما با مدل‌های زبانی داریم همینه (البته در بلندمدت اصلاح می‌شه). این مدل‌ها مثل چرخ‌گوشت، همهٔ پیکره‌های متنی رو با هم ترکیب می‌کنن و تحویل می‌دن. به خاطر همین، متن تخصصی با حرف‌های یه آدم کوچه خیابونی قاطی می‌شه. و حاصل همین چیزهایی میشه که الان در خروجی‌شون می‌بینیم.
حتی وقتی Corpus تخصصی بهشون میدی، همین اتفاق در مقیاس دیگه‌ای میفته. به خاطر این که همهٔ‌ جملات در یک متن (حتی متن تخصصی) از نظر استحکام علمی در یک حد نیستن. یعنی یه جاهایی متفکرها هم، خودشون رو شل می‌کنن و حرف می‌زنن. یه جاهایی دقیق‌تر می‌شن. و این‌ها چیزی نیست که فقط با attention mechanism حل بشه. این یه مکانیزم دوم می‌خواد که بتونه روی سطح abstraction مناسب متمرکز بشه. و تکه تکه که در متن جلو می‌ره، abstraction focus رو تغییر بده.
‌

ساجده جان.
حرفت رو می‌فهمم. و به‌نظرم همهٔ ما دربارهٔ دردناک بودن این فرایند اتفاق‌نظر داریم.
‌
‌فکر می‌کنم این حرف‌های من و اشارهٔ تو، همون چیزیه که ایلان ماسک هم به زبان دیگه‌ای در پاسخ به سوالی دربارهٔ‌ «پروژه‌های افزایش طول عمر بشر» گفته(این‌جا در سایت با متمم). واقعاً تنها امید برای رهایی از بعضی از افکار کهنه، اینه که صاحبان اون افکار بمیرن.
‌‌
حتی در مدیریت و سیاست هم گاهی مصداق چنین وضعیتی رو می‌بینیم. این‌جور که نهایتاً انسان‌ها مرگ یک سیاست‌گذار رو به عنوان تنها امید عبور از مسائل و چالش‌هاشون می‌بینن (گفتم عبور و نگفتم حل مسئله).

خلاصه این‌که ظاهراً پیش‌نیاز باقی بودن بشریت، فانی بودن بشره.
‌
پی‌نوشت بسیار نامربوط: نمی‌دونم دقت کردی یا نه. طی چند دههٔ اخیر به تدریج مرگ و فانی بودن، داره اون معنای منفی خودش رو از دست می‌ده. در گذشته‌های دور، جاودانه بودن و نامیرا بودن یک ویژگی قدسی و ارزشمند محسوب می‌شد. اما انگار جایی در ناخودآگاه اجتماعی این باور شکل گرفته که بقا و جاودانگی، نه برای جامعه و بشر چندان مفیده و نه برای خود فرد.
‌
چند وقت پیش داشتم به یکی از آهنگ‌های رضا یزدانی گوش می‌دادم: «ببار برایم» که ترانه‌اش رو گلبرگ شعبانی گفته.
یه جای این ترانه می‌گه:
اشک‌هایت،
همان آب حیاتی است که خضر
نوشید و هنوز
دربه‌در جاودانگی است.

فکر کن: عمر طولانی با صفت «در‌به‌در» بیان شده. بشر هزاران سال عادت داشته جاودانگی رو عطیهٔ آسمانی برای افراد مقدس می‌دیده. حالا این نامیرایی به دربه‌دری تفسیر می‌شه.
چنین تعبیری فقط در این شعر نیست. در ادبیات هم نمونه‌های مشابه فراوانی هست. مثلاً توی داستان‌های فرانسوی، داستان همه می‌میرند نوشتهٔ سیمون دوبوار یه تم مشابه داره.

خلاصه این‌که زوال فردی گاهی می‌تونه بسترساز دوام اجتماعی باشه. و چقدر دردناکه که گاهی عده‌ای با اصرار بر زنده نگه داشتن باورها و نگرش‌های انسان‌های مرده، گروه‌ها و جوامع رو به کام نابودی می‌کشونن.