حدود هفت سال از زمانی که تصمیم گرفتم کامنت‌گذاری را در روزنوشته محدود کنم می‌گذرد. در این مدت، در مقاطع مختلف، هر جا فرصتی دست داده، دربارهٔ علت این تصمیم و نتایج آن حرف زده‌ام.

اما بعد از این‌که نوذر صیفوری عزیز زیر بحث زندگی و کار در دنیای بی در و دربان به این نکته اشاره کرد، به نظرم رسید که فرصت خوبی است تا یک بار دیگر جمع‌بندی خودم را از این تصمیم بیان کنم.

قاعدتاً بخشی از این تصمیم کاملاً شخصی است و به ترجیحات من برمی‌گردد. اما از این جهت وقت‌تان را با گفتن آن‌ها می‌گیرم که شاید نکات ریزی لابه‌لای این توضیحات به کار شما هم بیاید.

حرف‌های نوذر (کلیک کنید)

نکتهٔ اول | ناگزیر از نشنیدن

ما ناگزیرم بخشی از حرف‌هایی را که با ما یا دربارهٔ ما مطرح می‌شود نشنویم.

به نظرم کسانی هم که ادعا می‌‌کنند علاقه‌مند به شنیدن حرف و نظر همه هستند، حتی به فرض که راست بگویند و این حرف تعارف نباشد، اغلب در عمل ناگزیرند این واقعیت را بپذیرند که نمی‌شود حرف همه را شنید. وقت و انرژی محدود باعث می‌شود مجبور شویم حرف عده‌ای را بشنویم و حرف عده‌ای دیگر را نشنیده کنار بگذاریم.

بنابراین بهتر است به جای این سوال که «آیا حرف دیگران را بشنوم یا نه؟» از خود بپرسیم «استراتژی من برای نشنیدن حرف دیگران چیست؟»

قاعدتاً دو استراتژی برای این کار وجود دارد. نخست این‌که خود را رها کنیم و ببینیم چه پیش می‌آید. تصادفاً بعضی حرف‌ها را بشنویم و برخی دیگر را نشنویم.

من این شکل ارتباط با دیگران را در دو دورهٔ نسبتاً کوتاهی که در اینستاگرام بوده‌ام (۲۰۱۵-۲۰۱۴ و ۲۰۲۲-۲۰۲۱) تجربه کردم. معمولاً فرصت کافی برای خواندن همهٔ‌ کامنت‌ها نبود. بنابراین کاملاً تصادفی تعدادی از آن‌ها را می‌خواندم.

استراتژی دوم این است که برای گوش ندادن به حرف دیگران استراتژی داشته باشیم. یعنی کاملاً گزینشی برخورد کنیم و تصمیم بگیریم به حرف چه کسانی گوش بدهیم و به حرف چه کسانی گوش ندهیم. این سبکی است که من تا حد امکان از آن استفاده می‌کنم.

به همین علت، به نظرم روی دیگر سکهٔ «گوش دادن فعال / Active Listening» گوش ندادن فعالانه است. شاید اگر می‌خواستم روزی کتاب یا جستاری در این باره بنویسم، عنوان Active Tuning Out را برایش انتخاب می‌کردم.

نکتهٔ دوم | اهمیت نشنیدن حرف دیگران

یادم نیست کجا. اما چند سال پیش از مدیر یک سایت بین‌المللی شنیدم که در شرح علت موفقیتش می‌گفت: همان موقع که سایت را راه انداختیم، بخشی را به پیشنهادها و انتقادها اختصاص دادیم و در تماس با ما قرار دادیم. و هر کسی را که در هر جای سایت می‌خواست پیشنهاد یا انتقادی مطرح کند، به آن‌جا هدایت کردیم.

او در پاسخ به این سوال که «پیشنهادها را چه کسی می‌خواند و بررسی می‌کرد؟» گفت: هیچ‌کس. حتی در همان لحظهٔ فشاردادن دکمهٔ Submit پیام‌ها ثبت نمی‌شد.

و در ادامه گفت، بعد از حدود پنج سال که سایت پا گرفت، دیگر روش را عوض کردیم و پیشنهادها و انتقادها را بررسی می‌کردیم. توضیحش هم این بود که وقتی کار آن‌قدر جوان است، نقدها و حرف‌های منفی می‌توانند انرژی ما را بگیرند. پس بهتر بود که آن‌ها را نادیده بگیریم.

ما هیچ‌وقت در متمم چنین کاری نکردیم. اما حداقل این را می‌دانستم که نقد و نظر دیگران می‌تواند انرژی «من» را بگیرد. به همین علت، تصمیم گرفتم تا حد امکان، خودم نظر دیگران را نشنوم و در معرض نظرات‌شان نباشم.

ضمن این‌که دیگران می‌خواستند چه کمکی بکنند؟ اکثر کسانی که نقد و نظری داشتند، نه منابع در اختیار ما را می‌شناختند و نه محدودیت‌هایمان را. نه اصول و نه ارزش‌هایمان را.

در مقابل، اگر قرار بود از هم‌فکری دیگران استفاده شود، ترجیح‌مان این بود که خودمان به سراغ کسانی برویم که نوع فکر کردن‌شان را قبول داریم و آن‌ها هم اصول و ارزش‌های ما را می‌دانند.

روزنوشته‌ها، بالقوه می‌توانست جایی برای طرح این نوع نق‌ها و نقدها باشد. و من قصد نداشتم آن‌ها را از «غریبه» بشنوم. ترجیح می‌دادم اگر کسی در این زمینه حرفی می‌زند،‌ آشنا باشد. به این معنی که مدتی در جمع متممی‌ها بوده و آن فضا را از نزدیک تجربه کرده باشد (امتیاز کامنت‌گذاری شاید بهترین ایده برای این کار نبوده، اما قطعاً با این ایده هم‌سو بوده است).

با این کار، آن انرژی‌هایی که ممکن بود در شنیدن حرف‌های غریبه‌ها هرز رود، ماند و صرف متمم و متممی‌ها شد.

نکتهٔ سوم | مهمانی در بزرگ‌ترین هتل شهر یا گفتگویی صمیمی در کافه‌ای کوچک؟

فرض کنید آخر هر هفته دو گزینه دارید: یکی این‌که در یک مهمانی بزرگ که در بزرگ‌ترین هتل شهر برگزار می‌شود شرکت کنید، و دیگر آن‌که به کافه‌ای کوچک در حوالی خانه‌تان بروید و با چند دوست صمیمی، کمی گپ بزنید. کدام را انتخاب می‌کنید؟

من فکر می‌کنم مهمانی در هتل، هر چقدر هم جذاب باشد، نمی‌تواند همیشه جای آن گپ‌های صمیمی در کافهٔ کوچک را بگیرد. شبکه‌های اجتماعی بیشتر شبیه آن مهمانی بزرگند. من همیشه دوست داشته‌ام این‌جا آن کافهٔ کوچک باشد. ده سال قبل، خواسته و ناخواسته این‌جا کوچک و خلوت بود. اما بعداً که به تدریج آشنایان بیشتر شدند، باید آگاهانه تصمیم می‌گرفتم که این‌جا سرزیر آن مهمانی بزرگ باشد، یا کافه‌ای کوچک و مستقل. انتخاب من دومی بود.

محدود کردن کامنت کمک می‌کرد روزنوشته‌ها هویت مستقل خودش را پیدا کرده و حفظ کند.

همیشه باورم این بوده – و نمی‌دانم چقدر درست است – که تجربهٔ خواندن کامنت‌ها در روزنوشته، با خواندن کامنت‌های زیر یک پست در شبکه‌های اجتماعی فرق دارد. بلد نیستم تفاوتش را توضیح دهم. اما باور دارم که تفاوتی هست.

نکتهٔ چهارم | زنده کردن بُعد زمان در گفتگو و تعامل اجتماعی

بُعد زمان همواره در تعامل‌های اجتماعی ما انسان‌ها حضور دارد و بر ارتباطات ما سایه می‌اندازد:

وقتی برای نخستین بار کسی را می‌بینیم، جمله‌هایمان کوتاه است. پرسش‌ها و پاسخ‌ها هم تابع قراردادهای بیرونی‌اند تا حال درونی. مثلاً در پاسخ «حال شما چطور است؟» نمی‌گوییم: «افتضاح. فاجعه.» در گفتگوها هم به آدابی مانند رعایت نوبت توجه می‌شود. کمی من حرف می‌زنم و کمی تو. پیوستگی موضوعی هم وجود دارد. اگر کسی از شما دربارهٔ وضعیت کارتان بپرسد، در پاسخ دربارهٔ شام دیشب‌تان حرف نمی‌زنید.

همهٔ این قوانین در طول زمان و با صمیمی‌تر شدن رابطه در هم می‌ریزند:

• قراردادهای بیرونی کمرنگ می‌شوند: دیگر مقید نیستید تعارف کنید و حرف‌های کلی بزنید. در پاسخ به سوال «خوبی؟» می‌گویید «نه. اصلاً. بی‌حوصله‌ام.»
• رعایت نوبت به اندازهٔ‌ قبل اهمیت ندارد: گاهی یک ساعت حرف می‌زنید و دوست‌تان گوش می‌دهد. شاید فقط تأیید کند. یا شاید در انتها حرف کوتاهی بزند. یا خودتان بگویید که چه انتظاری دارید: «این حرف‌ها رو بشنو. نظرت را نمی‌خواهم. فقط می‌خواهم شنیده باشی.»
• پیوستگی موضوعی هم به تدریج رنگ می‌بازد. طرف مقابل می‌پرسد: «اوضاع کار چطوره؟» و شما پاسخ می‌دهید: «کار رو ولش کن. بذار برات از یه رستوران باحال که دیشب رفتم بگم.»

این تغییر از کلیشه‌های ارتباطی به ارتباط دوستانه، تغییر صفر به یک نیست. بلکه بسیار آرام و در طول زمان اتفاق می‌افتد. هر چه زمان جلوتر می‌رود، قواعد عام بیش از پیش رنگ می‌بازند. بی‌قاعدگی حاکم می‌شود و اگر قاعده‌ای هست، توافق‌های صریح و ضمنی خودساخته‌‌ای هستند که به تدریج شکل گرفته‌ و تثبیت شده‌اند.

این روند در شبکه‌های اجتماعی و گفتگوهای مبتنی بر وب ۲.۰ رعایت نمی‌شود. ما چند ابزار ساده در شبکه‌های اجتماعی داریم (کامنت، لایک، پاسخ به کامنت، به اشتراک‌گذاری و …) که تقریباً همهٔ آن‌ها از همان ابتدای رابطه هم‌زمان در دسترس‌اند. البته کمی قدرت کنترل وجود دارد؛ اما بسیار کم و محدود. آن‌ هم در مقیاس کوچک.

حاصل این می‌شود که من می‌توانم در نخستین تعامل با یک نفر دیگر همهٔ قواعد بالا را در نقطهٔ صفرِ زمانیِ رابطه بشکنم.

مثلاً برای اولین بار پست یا توییتی از یک نفر می‌بینم، و در اولین تعامل کامنتی ثبت می‌کنم و می‌گویم: «حرفت کاملاً غلط است.» «اشتباه گفتی.» «فلان نکته را در نظر نگرفتی.» «راستی چرا در مورد فلان اتفاق حرف نمی‌زنی؟» یا «به تو چه ربطی دارد که دربارهٔ فلان موضوع حرف بزنی؟»

اگر کسی در خیابان هنگام عبور از کنار فردی دیگر، ناگهان اعتراض کند که «چرا لباس زرد پوشیدی؟» همه به او به عنوان یک فرد ضداجتماعی که مفهوم بدیهی اختیار در پوشش را نمی‌فهمد نگاه می‌کنند (همین حرف را در یک آشنایی طولانی‌تر به راحتی و بی‌مقدمه می‌توان گفت). اما جمله‌ها و کامنت‌های بالا در فضای دیجیتال – که کاملاً مشابه همین رفتارهای ضداجتماعی است – به عنوان بخشی از واقعیت‌های حضور در پلتفرم‌های نسل دوم وب (از وبلاگ یا شبکه‌های اجتماعی)‌ پذیرفته شده‌اند.

بخشی از تنش‌ها، خستگی‌ها، فرسوده شدن‌ها، خشم‌ها و ناکارآمدی‌های شبکه‌های اجتماعی (بدون این‌که بخواهم کارکردهای مثبت فراوان آن‌ها را انکار کنم) ناشی از همین ضعف ساختاری است.

به روش‌های مختلفی می‌توان این ضعف را کمرنگ کرد (به عنوان یک تجربه ذهنی می‌توانید فکر کنید که چه ایده‌هایی برای وارد کردن بُعد زمان در تعاملات آنلاین در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد). در مورد من، که این بخت را داشته‌ام که دو فضای مختلف برای گفتگو با دوستانم داشته باشم (متمم و روزنوشته)، ایده‌ای که به ذهنم رسید استفاده از متمم برای «ایجاد بُعد زمانی در گفتگوهای روزنوشته» بود. با وجودی که شاید در ابتدا از نظر بیشتر دوستان و مخاطبان، محدود کردن کامنت‌گذاری نادرست بود، اما من آن‌قدر به اهمیت بُعد زمان در تعاملات اجتماعی باور داشتم که در این تصمیم تردید نکردم. البته حدس می‌زدم که ممکن است بعداً راه‌های دیگری را هم آزمایش کنم (که چنین نشد). اما در اصل ایده، که من نمی‌خواهم دردسرهای ضعف ساختاری شبکه‌های اجتماعی دیجیتال را تحمل کنم، مطمئن بودم.

نکتهٔ پنجم | Unrestricted Participation در برابر Collective Moderation 

پیش از این بارها به بهانه‌های مختلف به این نکته اشاره کرده‌ام که در شکل‌گیری هر جمع و گروهی، باید مشخص کنیم که استراتژی ما «پذیرش جمعی و حذف موردی» است یا «محدودیت عمومی و پذیرش موردی.»

وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی معمولاً بر اساس قاعدهٔ «مشارکت محدودنشده» رفتار می‌کنند. یعنی همه حق حضور و حرف زدن دارند. در این میان، اگر عده‌ای رفتار مناسبی نداشته باشند، با تصمیم صاحب پلتفرم یا با تصمیم جمعی (ریپورت کردن گروهی) فرد از حق حضور در آن جمع محروم می‌شود.

ترجیح من با توجه به تمام آن‌چه پیش از این گفتم، معکوس کردن این روند بود. یعنی هیچ‌کس حق حرف زدن نداشته باشد. مگر کسانی که یک جمع آن‌ها را به نوعی انتخاب یا تأیید کرده‌اند. این جمع، جمع متممی‌هاست. وقتی کسی در روزنوشته کامنت می‌گذارد، تأیید عده‌ای از متممی‌ها را داشته است.

بنابراین ما این‌جا با نوعی Moderation (کنترل و محدود کردن گفتگو) روبه‌رو هستیم؛ اما Moderation‌ مدرن.

بعضی وبلاگ‌نویس‌ها کامنت‌گذاری را باز و آزاد می‌گذارند و به Moderation اعتقاد ندارند. اما برای من که می‌خواستم حتماً Moderation داشته باشم، سیستم Moderation سنتی در وبلاگ‌ها دو ضعف داشت:

• یک فرد در مورد آن تصمیم می‌گیرد (صاحب وبلاگ)
• حرف‌ها قبل از بیان Moderate می‌شوند. یعنی کامنت با تأیید فرد منتشر می‌شود.

با روشی که انتخاب کردم، دو اتفاق خوب می‌افتاد:

• یک نفر به تنهایی در مورد حرف زدن دیگران تصمیم نمی‌گیرد (متممی‌ها تصمیم گرفته‌اند چه کسی حق حرف زدن داشته باشد)
• حرف‌ها پس از بیان Moderate می‌شوند.

یعنی من کامنت‌های بچه‌ها را قبل از انتشار نمی‌خوانم. قطعاً ممکن است بعداً کامنتی را پاک کنم (بسیار نادر بوده) یا از فردی بخواهم دیگر کامنت نگذارد. اما این نوع رفتار – که در Moderation متعارف کاملاً عادی است و با تأیید دانه‌دانهٔ کامنت‌ها عملاً لحظه به لحظه انجام می‌شود – در این‌جا قاعده است و نه استثناء.

ششمین نکته و جمع‌بندی من

کاملاً درک می‌کنم که ممکن است سلیقه، ترجیحات و ارزش‌های من را نپسندید. هم‌چنین ممکن است منطق استدلال من در برخی از موارد فوق را قبول نداشته باشید.

اما حداقل یک نکتهٔ مهم در این حرف‌ها وجود دارد که شاید به کار بیاید:

ما بندهٔ پلتفرم‌ها و تکنولوژی‌ها نیستیم. آن‌ها ابزار ما هستند. درست است که هر تکنولوژی و ابزار جدید، روح و منطق خود را هم به همراه می‌آورد و بخشی از این منطق را نمی‌توان رد یا انکار کرد. اما موارد بسیاری هم وجود دارد که ما می‌توانیم آگاهانه با ابزارها برخورد کنیم.

آن‌چه به عنوان روش‌های متعارف استفاده از ابزارها و رسانه‌های دیجیتال (وبلاگ، اکانت اینستاگرام و توییتر، تولید پادکست و …) می‌شناسیم، شبیه تنظیمات گوشی و لپ‌تاپ است. همان‌طور که پس از خرید موبایل یا نصب سیستم عامل، تنظیمات پیش‌فرض را تغییر داده و با سلیقه و نیازهایمان تطبیق می‌دهیم، هنگام استفاده از ابزارها و رسانه‌های جدید هم می‌توانیم همین کار را انجام دهیم.

آموزش مدیریت کسب و کار (MBA) دوره های توسعه فردی ۶۰ نکته در مذاکره (صوتی) برندسازی شخصی (صوتی) تفکر سیستمی (صوتی) آشنایی با پیتر دراکر (صوتی) مدیریت توجه (صوتی) حرفه‌ای‌گری در کار (صوتی) کتاب های مدیریت راهنمای کتابخوانی (صوتی) آداب معاشرت (صوتی) کتاب های روانشناسی کتاب های مدیریت