آموزش

صورت مسئله:

در دو سه ماه اخیر با چند سوال مواجه شده‌ام که با وجود ظاهر متفاوت، ماهیت مشابهی دارند:

◼️ ثبت نام در دوره MBA که ویژهٔ جهانگردی طراحی شده بهتر است یا در دوره MBA عمومی که گرایش جهانگردی هم دارد؟

◼️ معلم مشخصی مد نظرمان است و می‌خواهیم همکاران‌مان در کلاس او شرکت کنند. بهتر است او را به شرکت دعوت کنیم یا از بچه‌ها بخواهیم در کلاس‌های او شرکت کنند و ما صرفاً هزینه را پرداخت کنیم؟

◼️ فردی کلاس مذاکره فروش ماشین‌آلات صنعتی برگزار می‌کند. فرد دیگری کلاس مذاکره عمومی برگزار می‌کند. البته ممکن است اگر با او صحبت کنیم حاضر شود چند جلسه هم دربارهٔ‌ فروش ماشین‌آلات حرف بزند. سراغ کدام‌یک برویم؟

◼️ همهٔ بچه‌های شرکت را هم‌زمان به یک کلاس با موضوع X بفرستیم یا آن‌ها را در چند جلسهٔ مختلف پخش کنیم؟ (به فرض که در عملکرد شرکت اختلال ایجاد نمی‌شود).

جواب من

در دوران معلمی مدیریت (منظورم تدریس فیزیکی است) دو شیوهٔ متفاوت از آموزش دادن را تجربه کردم:

نوع اول)‌ دوره‌های عمومی (بدون سفارشی‌سازی یا Customization)

ویژگی مشترک همهٔ این دوره‌ها این بود که سفارشی‌سازی نمی‌شدند.

منظورم از این‌که دوره‌ها سفارشی‌سازی (Customize) نمی‌شدند این است که محتوای دوره تقریباً ثابت و مشخص بود. در عین حال، طیف حاضرین در کلاس هم بسیار متنوع بود. مثلاً می‌دیدید که مدیرعامل یک شرکت لبنی در کنار مدیر بازاریابی یک شرکت دارویی نشسته و یک ردیف جلوتر یا عقب‌تر هم منشی مدیرکل یک اداره دولتی فعال در زمینهٔ‌ کشاورزی نشسته و در بحث‌ها مشارکت می‌کند.

این دوره‌ها گاهی در موسسات آموزش عالی آزاد (معمولاً در قالب دوره MBA) برگزار می‌شد. گاهی هم خودم به صورت مستقل چنین دوره‌هایی را اعلام و اجرا می‌کردم.

موضوعات این نوع دوره‌ها هم متنوع بوده است؛ از مذاکره و مهارت ارتباطی تا استراتژی و تفکر سیستمی و مدیریت تحول.

نوع دوم) دوره‌های سفارشی یا Customized

بعضی از سازمان‌ها و شرکت‌ها که بودجهٔ بیشتر یا برنامهٔ گسترده‌تری برای آموزش داشتند، معمولاً در پی دوره‌های Customized بودند. یعنی انتظار داشتند دوره از اول تا آخر کاملاً بر اساس نیازها و دغدغه‌های کارکنان‌شان و با ارجاع به چالش‌ها و کیس‌های مربوط به سازمان و کسب‌و‌کارشان برگزار شود.

معمولاً دوره در محل سازمان (یا محلی که سازمان تعیین می‌کرد، مثلاً هتل یا سالن‌های اجتماعات) برگزار می‌‌شد. گاهی هم از محل موسسات آموزشی استفاده می‌کردند. مثلاً به یک موسسه برگزارکننده دوره MBA می‌گفتند ما می‌خواهیم یک کلاس مشخص در زمینهٔ فلان موضوع داشته باشیم و استاد شما هم آن را درس دهد. اما سرفصل‌ها از اول تا آخر مناسب نیاز ما باشد. هزینه‌اش را هم، هر چه باشد، پرداخت می‌کنیم.

روش من در دوره‌های سفارشی این بود که به سازمان درخواست‌کننده می‌گفتم اگر قرار است مثلاً سی‌ساعت مذاکره یا تفکر سیستمی یا مهارت ارتباطی درس بدهم، باید به همان اندازه هم به من وقت بدهید تا به سازمان‌تان سر بزنم و با چند نفر از کسانی که قرار است سر کلاسم بنشینند گفتگو کنم. از آن‌جا که هزینهٔ دورهٔ سفارشی‌شده بسیار بالاتر بود، صرف کردن زمان مضاعف – با هدف بهبود کیفیت دوره – کاملاً توجیه داشت.

روی‌هم‌رفته می‌توانم بگویم من در جایگاه مدرس، هیچ‌یک از این دو نوع دوره را به یکدیگر ترجیح نمی‌دادم. تدریس در دوره‌های عمومی به آماده‌سازی کمتری نیاز داشت. نظم و پیش‌بینی‌پذیری‌اش هم بیشتر بود. در عوض درآمد کمتری هم داشت.

در مقابل، تدریس دوره‌های سفارشی، زحمت بیشتری داشت. آماده‌سازی و رفت‌‌و‌آمد مکرر هم بخش جدایی‌ناپذیر آن بود. نظم و پیش‌بینی‌پذیری‌اش هم کمتر بود. در عوض درآمد بیشتری هم داشت.

تا جایی که یادم می‌آید جز چند مورد معدود – که دقیقاً تک به تک با علت‌شان در ذهنم مانده – بیشتر شرکت‌کنندگان در کلاس‌ها، چه دوره‌های عمومی و چه دوره‌های سفارشی، از دوره‌هایم راضی بودند.

کدام دوره موثرتر بود؟

همهٔ این‌ها را گفتم که به این‌جا برسم و بتوانم دربارهٔ تجربه‌ام از اثربخشی این دوره‌ها بگویم. طبیعی است حرف من یک حکم کلی نیست و صرفاً یک تجربهٔ شخصی است. البته تعداد تجربه‌هایم کم نیست و این به اعتبار حرفم می‌افزاید. اما از سوی دیگر، معلم همهٔ این کلاس‌ها یکسان بوده و این از اعتبار حرفم کم می‌کند. اگر معلم‌های دیگری هم که هر دو نوع دوره را برگزار کرده‌اند، نظرات و تجربیات‌شان را بگویند، بهتر می‌توان قضاوت کرد.

اما به هر حال من تجربهٔ خودم را می‌نویسم تا شما از آن مطلع باشید.

تا جایی که من دیده‌ام، کارکنان سازمان‌ها از دوره‌های سفازشی راضی‌ترند. بارها دیده‌ام کسانی که به شکل انفرادی در دوره‌های عمومی بیرون از سازمان شرکت می‌کنند، به محض این‌که از کیفیت دوره مطمئن می‌شوند، در پی آن هستند که همین دوره را در محل سازمان خود برای همکاران‌شان برگزار کنند.

بر اساس مشاهداتم و گفتگوهایی که با این نوع افراد داشته‌ام، به نتیجه رسیده‌ام که مجموعه‌ای از عوامل دست‌به‌دست هم می‌دهند تا دورهٔ سفارشی‌ جذاب‌تر باشد. در ادامه به بعضی از این موارد اشاره می‌کنم:

۱) مثال‌ها آشنا، ملموس و قابل‌درک هستند.

طبیعتاً کسی که در زمینهٔ صادرات میوه فعالیت می‌کند، ترجیح می‌دهد مثال و تمرین درس بازاریابی‌اش به میوه مربوط باشد. داستان بازاریابی یک هتل، چنین فردی را چندان هیجان‌زده نمی‌کند.

۲) امکان بحث و تبادل‌نظر با همکاران وجود دارد.

وقتی همکاران با هم در یک کلاس شرکت می‌کنند و چالشی که به کسب‌و‌کارشان مربوط است در آن کلاس مطرح می‌شود، پس‌زمینهٔ ذهنی همهٔ آن‌ها مشابه است. بنابراین به راحتی با هم حرف می‌زنند و تبادل‌نظر می‌کنند.

۳ )‌ زبان مشترکی میان همکاران شکل می‌گیرد. 

وقتی همه در کلاس هستند و داستان‌ها و مثال‌های یکسانی می‌شنود و اصطلاحات یکسانی می‌آموزند، این زبان مشترک، پس از کلاس هم به‌کار می‌آید و به ساده‌تر و شفاف‌تر شدن گفتگوها کمک می‌‌کند.

۴) انعطاف‌پذیری بهتر سازمان برای حضور در کلاس

اگر قرار باشد کسی به شکل انفرادی در کلاس‌های بیرون سازمان شرکت کند، معمولاً باید خارج از ساعات اداری و در روزهای تعطیل این کار را انجام دهد. دردسر رفت‌و‌آمد و هزینه‌های جانبی هم سر جای خودش است. اما بسیاری از کلاس‌های سفارشی در ساعات کاری برگزار می‌شوند که خود نوعی زنگ تفریح محسوب می‌شود. حتی اگر چنین نباشد، کلاس سفارشی بعد از ساعت کار در محل کار بسیار ساده‌تر و جذاب‌تر است.

با این توضیحات (اگر مورد چهارم را چندان مهم ندانید) احتمالاً حدس می‌زنید که من دوره‌های سفارشی را اثربخش‌تر می‌دانم. اما اتفاقاً نظرم برعکس است.

[su_heading size=”20″ margin=”10″]چرا دوره‌های عمومی موثرتر بودند؟[/su_heading]

تذکر: ما در این‌جا با یک فرض مهم سروکار داریم. من به عنوان مدرس دوره‌ها، ارزیابی و برداشت خودم را می‌گویم و معتقدم که دوره‌های عمومی موثرتر بوده‌اند.

اگر معتقدید که برداشت یا ارزیابی من اشتباه است، عملاً‌ خواندن بقیهٔ مطلب برایتان مفید نیست. اما اگر فرض کنید به عنوان مدرسی که همیشه در کلاس‌هایم تعامل گسترده و عمیق با شاگردانم داشته‌ام و به همین علت، ارزیابی و تشخیصم دربارهٔ اثربخشی یادگیری قابل‌اتکا است، به این سوال می‌رسیم که «چرا دوره‌های عمومی موثرتر بوده‌اند؟» در ادامه می‌خواهم دربارهٔ علت این اتفاق حرف بزنم.

دست مدرس در تعیین سرفصل‌ها بازتر است

طراحی سرفصل دوره‌های آموزشی یک کار تخصصی است. مدرس – به‌ویژه اگر تجربهٔ کار عملی و حرفه‌ای داشته باشد – چیزهایی را می‌بیند که دانشجو نمی‌بیند یا اهمیت آن‌ها را به خوبی تشخیص نمی‌دهد.

معمولاً درخواست‌کنندهٔ دورهٔ آموزشی بیش از این‌ که نیازهای مهم رو تشخیص دهد، به نیازهای فوری فکر می‌کند. به این مثال توجه کنید:

زمانی من را برای آموزش مذاکره در یک شرکت بازرگانی دعوت کردند. از نظر من – با تکیه بر تجربهٔ عملی خودم در بازرگانی – باید پنج ساعت از یک دورهٔ بیست ساعته صرفاً به حل‌اختلاف و فورس‌ماژور می‌گذشت. اما کارکنان و مدیران شرکت اصرار کردند که بیشترین دغدغهٔ ما وصول مطالبات است و به اگر سهم حل‌اختلاف و فورس‌ماژور را کم کنید و زمان سرفصل وصول مطالبات را بیشتر کنید بهتر است (آن‌ها در آن ایام درگیر دریافت مطالبات یکی از پروژه‌هایشان بودند).

حدود دو سال بعد همان شرکت با من تماس گرفتند تا در زمینهٔ حل اختلاف مشورت بگیرند. هم باید هزینهٔ بیشتری پرداخت می‌کردند و هم اساساً آن اختلاف – اگر اصول حل اختلاف را بلد بودند – از ابتدا قابل پیش‌بینی و پیش‌گیری بود.

حالا فرض کنید ده نفر کارمند این شرکت در یک کلاس مذاکره بازرگانی بزرگتر (مثلاً پنجاه نفره)‌ شرکت می‌کردند. آن‌ها آن‌قدر قدرت نداشتند که ترکیب سرفصل را به شکل جدی تغییر دهند. احتمالاً در یکی از جلسات به بحث وصول مطالبات اشاره می‌کردند و چند نکته هم می‌شنیدند. اما مجبور بودند بحث حل اختلاف را بشنوند و بعداً هم به کارشان می‌آمد.

کلاس به یک جلسهٔ داخلی تبدیل نمی‌شود

در یک جلسهٔ سازمانی شرکت‌کنندگان انتظار دارند همهٔ حرف‌ها و موضوعات به مسائل روزشان بسیار نزدیک باشد. این کار گاهی ظاهر بسیار موجه هم پیدا می‌کند. مثلاً می‌گویند: «اصلاً چرا انتزاعی حرف بزنیم. مهارت ارتباطی را در همین منشی خودمان بررسی کنیم که هفتهٔ پیش اخراجش کردیم.» یا این‌که «اصلاً بهترین مثال قرارداد بین‌المللی همین قراردادی است که ماه قبل منعقد کردیم. بررسی همین قرارداد بهتر نیست؟»

اما اتفاقی که در عمل می‌افتد چیز دیگری است. قرارداد را وسط می‌گذارند و همه دربارهٔ دعواها و اختلاف‌نظرهایشان حرف می‌زنند. سفرهٔ دل‌شان را سر ماجرای منشی باز می‌کنند و به هم گوشه و کنایه می‌زنند. گاهی هم تصمیم مهمی را که باید در جلسهٔ کارشناسان یا مدیران ارشد مطرح شود، به بحث می‌گذارند و جلسه‌ای داخلی شکل می‌گیرد.

این‌ها خوب و مفید است. اما جلسهٔ درس نیست. چنین جلساتی باید کاملاً داخلی و جداگانه برگزار شود و اگر هم تنش‌ها و اختلاف‌نظرها زیاد است،‌ از تسهیل‌گر استفاده کنند. مدرس یا نمی‌تواند نقش تسهیلگر ایفا کند و یا اگر این کار را بلد باشد، برای تسهیلگری چنین جلساتی باید نقش معلمی را کنار بگذارد (در درس تعریف تسهیلگری گفته‌ایم که تسهیلگر جهت‌گیری ندارد. در حالی که اتفاقاً مدرس می‌خواهد درست و غلط را یاد بدهد و نمی‌تواند خنثی باشد).

دانشجو هنر ترجمه، آنالوژی و تطبیق دادن را یاد می‌گیرد

مهم‌ترین مهارتی که در کلاس‌های آموزش مدیریت و پرورش مهارت های نرم – و بسیاری از کلاس‌های دیگر – تقویت می‌شود، «ترجمه، آنالوژی و تطبیق‌ دادن» است (در این نوشته فرض می‌کنم این سه اصطلاح، یک معنا دارند. هر کدام را می‌پسندید انتخاب کنید).

منظورم از ترجمه، تبدیل جمله‌ای از انگلیسی به فارسی یا هر زبان دیگر نیست. انتقال یک جمله از زبانی به زبان دیگر، ساده‌ترین شکل ترجمه است. شکل پیچیده‌تر ترجمه زمانی اتفاق می‌افتد که ایده‌ یا تجربه‌ای را از یک فضا به فضایی کاملاً‌ متفاوت منتقل کنید.

ترجمه یعنی این‌که اگر شما در پروژهٔ ساخت یک بیمارستان شرکت کردید، بعداً بتوانید این تجربه را در ساخت یک مدرسه هم به کار بگیرید. یا اگر در یک نمایش حرفه‌ای شرکت کردید و لذت بردید، بتوانید با الهام از آن، سرفصل درس‌های خود را تدوین کنید. یا اگر استراتژی تعدیل قیمت یک برند عرضه‌کنندهٔ چمدان را دیدید، بتوانید مشابه آن را در استراتژی قیمت‌گذاری یک رستوران هم تشخیص داده یا تجویز کنید.

آيا واقعاً همهٔ این تجربیات را می‌توان از یک حوزه به حوزهٔ دیگر برد؟ قطعاً نه. اتفاقاً گاهی اوقات، تطبیق اشتباه، می‌تواند دردسرساز باشد. اما آن‌چه در عمل دیده می‌شود، این است که برای تطبیق‌های حداقلی هم تلاش نمی‌کنیم یا تلاش می‌کنیم و مغزمان از عهدهٔ تطبیق دادن برنمی‌آید.

کسانی که در دوره‌های اختصاصی و سفارشی‌سازی‌شده شرکت کرده و دانش و مهارت را به شکل غذای جویده‌شده دریافت می‌کنند، فرصت تقویت این مهارت را از دست می‌دهند. آن‌ها عادت می‌کنند مسئله‌هایی را حل کنند که دقیقاً در فضای فعالیت خودشان باشد.

این کار دو ایراد مهم دارد:

۱) وقتی مهارت تطبیق و ترجمه و آنالوژی را تقویت نکردیم،‌ ذهن‌مان به تدریج در همان حوزهٔ تخصصی خودمان هم ضعیف می‌شود. بارها دیده‌ام کسانی که در دورهٔ مدیریت ارتباط با مشتری خاص صنعت خودشان شرکت می‌کنند، بعداً در مواجهه با جمله‌ای که اندکی با شنیده‌هایشان در کلاس فرق دارد، گیر می‌کنند و می‌گویند: این نوع اعتراض یا این نوع درخواست را تا به حال نشنیده بودیم و کسی نگفته بود در این شرایط چه کنیم. در حالی که کسی که در یک دورهٔ عمومی‌تر شرکت کرده – حداقل بر اساس تجربهٔ من – بهتر می‌تواند وضعیت‌هایی را که درباره‌شان آموزش ندیده مدیریت کند.

۲) در اغلب صنایع، فعالیت‌ها و مشاغل، آموزش‌های تخصصی محدودند. هنر ما این است که بتوانیم از آموزش‌هایی که در حوزه‌های دیگر وجود دارد استفاده کنیم. حتی به فرض که آموزش‌های خوبی هم در حوزهٔ‌ تخصصی ما وجود داشته باشد، قطعاً صدها و هزاران برابر آن در حوزه‌های دیگر هست. چرا باید از آن‌ها محروم شویم؟

مثلا: کتاب‌های خوبی دربارهٔ روش تدریس مدیریت وجود دارد. کتاب‌هایی عمومی هم دربارهٔ روش تدریس وجود دارند. کتاب‌های تخصصی دیگری هم دربارهٔ روش تدریس ادبیات، ریاضیات، علوم و دیگر موضوعات عرضه شده‌اند.

بسیاری از کتاب‌های عمومی آموزش تدریس، نکاتی ارزشمندی دارند که در کتاب‌های آموزش تدریس مدیریت نیامده‌اند. حتی از این‌ها فراتر، گاهی نکته‌ یا روشی زیبا و اثربخش در یک کتاب آموزش روش تدریس شعرخوانی وجود دارد که برای آموزش مطالعهٔ Case-study‌های مدیریتی هم به کار می‌آید.

این که خودمان را از همهٔ این منابع محدود کرده و ذهن‌مان را با آموزش‌های تخصصی تنبل کنیم، انتخاب هوشمندانه‌ای نیست.

حرف آخر

اگر یک کتاب با موضوع «مدیریت ارتباط با مشتری» و یک کتاب با موضوع «مدیریت ارتباط با مشتری در صنعت زیبایی» ببینم و خودم در صنعت زیبایی فعال باشم کدام را می‌خوانم؟

اگر فقط یکی را بخواهم بخوانم، قطعاً اولی را انتخاب می‌‌کنم. چون حتی به فرض این که عنوان دومی، یک ترفند تجاری نباشد، حداقل ایرادش این است که ذهنم را به اندازهٔ اولی فعال نخواهد کرد (واضح است که اگر به اندازهٔ خواندن هر دو کتاب وقت داشته باشم، هر دو را می‌خوانم).

به همین شکل، اگر دو دوره به نام‌های «دینامیک سیستم‌ها» و «دینامیک سیستم‌ها برای تحلیل دینامیک بیماری‌های مسری» وجود داشته باشد و من به تحلیل دینامیک بیماری‌های مسری نیاز داشته باشم، اولی را انتخاب می‌‌کنم (مگر این‌که امکان گذراندن هر دو دوره وجود داشته باشد).

به دوستانم هم که می‌خواهند دوره‌های سازمانی برگزار کنند این است که حتماً دوره را با آموزش‌های عمومی و کاملاً سفارشی‌نشده شروع کنند و بعداً بخش پایانی دوره را به موضوعات و دغدغه‌های خاص خود اختصاص دهند.

تا جایی که من دیده‌ام و فهمیده‌ام، یکی از علت‌های این‌که برجسته‌ترین مدرسه‌های کسب‌و‌کار دنیا هم موضوعات تخصصی را به سطح گرایش می‌برند و درس‌های عمومی را حفظ می‌کنند، همین نگاه است.

برای دانشگاهی که دوره MBA با گرایش کسب‌و‌کار دیجیتال برگزار می‌کند، سخت نیست که درس پایه‌ای با عنوان رفتار سازمانی یا رهبری در کسب‌و‌کارهای دیجیتال داشته باشد. اما معمولاً درس‌های رفتار سازمانی یا رهبری با همان سرفصل‌های عمومی تدریس می‌شوند و بعداً برخی واحدهای تخصصی هم پیشنهاد می‌شود.

اصلاً نمی‌خواهم حکم عمومی صادر کنم. اما تجربه‌ٔ خودم نشان داده که غالب دوره‌های بسیار سفارشی و اختصاصی در موضوعات خاص، بیشتر با هدف فرار از بازار سنگین رقابت در آموزش و ساختن نیچ مارکت بوده تا عرضهٔ مفاهیم و موضوعاتی بسیار تخصصی. فرار از اقیانوس قرمز آموزش عمومی به اقیانوس آبی آموزش تخصصی، استراتژی موفقی برای آموزش‌دهندگان است. اما شرکت‌کنندگان در دوره‌های آموزشی، اتفاقاً‌ در اقیانوس قرمز آموزش‌های عمومی که با رقابت بسیار سنگین همراه است، احتمالاً می‌توانند شکارهای بهتری صید کنند.

پیش نوشت یک: اگر چه هنوز در سطر نخست این مطلب هستم، اما یقین دارم که این نوشته طولانی و پراکنده خواهد بود. به همین علت، پیشاپیش عذرخواهی من را بپذیرید.

پیش نوشت دو: امیرمحمد قربانی از دوستان قدیمی متممی است و احتمالاً شما هم به واسطه‌ی شناسنامه‌اش در متمم و وبلاگش به اسم در راه شناختن، او را می‌شناسید. من مطلبی با عنوان سهم آموزش و غریزه در یادگیری داشتم و در زیر آن، امیر کامنتی گذاشته بود که این مطلب را در پاسخ به آن یا با اتکاء به آن، یا به بهانه‌ی آن می‌نویسم.

پیش نوشت سه (برای امیر): می‌دانم که بخشی از آنچه در ادامه می‌نویسم (و شاید همه‌ی آنچه در ادامه می‌نویسم) الزاماً به حرف‌های تو مربوط نباشد. اما این را هم می‌دانم که انتظار نداری مستقیماً چیزی در پاسخ نوشته‌ات بخوانی. چرا که موضوع آن خارج از آگاهی و اطلاع من است و من فضای دانشگاهیِ رشته‌ی پزشکی و شاخه‌های وابسته‌اش را، جز به واسطه‌ی نظرات و خاطرات دوستانم – کسانی مثل تو – نمی‌شناسم.

بخش‌هایی از حرف‌های امیر

راستش چیز دیگری می‌خواهم برایت بنویسم. وقتی دو کلمه‌ی یادگیری و آموزش رو دیدم، داغ دلم تازه شد. می‌دانم این روزها خیلی سرت شلوغ هست. می‌دانم قبلا در این مورد نوشته‌ای. می‌دانم که نظرت را گفته‌ای. اما می‌خواهم اجازه بدهی منم درد دلی چند صد کلمه‌ای با تو بکنم. می‌دانم حرفم را می‌فهمی و الان، بیش از هر موقعی، احتیاج به کسی دارم که حرفم را بفهمد.
نمی‌دانی چند بار نوشته‌ی «یک دلنوشته‌ی کاملا شخصی» را که برای اکبر نوشته‌ای خوانده‌ام. و هر بار که جوابی را که برای محمدمهدی در زیر آن پست نوشته‌ای می‌خوانم، بدجور دلم می‌گیرد.
«در حد ناظر بیرونی،‌ احساس می‌کنم ساختار آن به نسبت بسیاری از حوزه‌های دانشگاهی دیگر، قابل دفاع‌‌تر است و این را از روی خروجی‌ها هم می‌شود حس کرد.»
این حرف را می‌خوانم و می‌دانم که این شکلی نیست. حداقل در آینده‌ای نزدیک، دیگر این شکلی نخواهد بود. من از آینده‌ی پزشکی خودمان می‌ترسم. من از آینده‌ی این دانشگاه، من از وضعیت حال این دانشگاه می‌ترسم.
محمدرضا وضعیت به سمتی رفته است که کسی که کتاب‌های خلاصه (و پر از غلط) را می‌خواند، فردی برجسته به شمار می‌رود. وضعیت به سمتی رفته است که کمتر دانشجویی به سراغ کتاب‌های اصلی می‌رود. وضعیت به سمتی رفته است که هریسون که از کتاب‌های اصلی ماست، فقط یک کتاب زیبا و شکیل در کتاب‌خانه‌ی فرد است برای پز دادن و یدک کشیدن نام پزشک، یا برای عکس گرفتن و گذاشتن در اینستاگرام.
دیگر دانشجوهای خیلی کمی را می‌بینم که پزشکی، آن‌ها را به هیجان آورد. دیگر کمتر کسی را می‌بینم که اشتیاق داشته باشد. شاید به یاد مبحث آرزوی آموخته شده بیافتی. اما می‌توانم به تو قول بدهم که در مورد همه این طور نیست. اشتیاق تعداد قابل‌توجهی از دانشجویان، خرد خرد نابود می‌شود. آن‌ها پزشکی را با تمام وجود دوست دارند و به آن عشق می‌ورزند. اما در این سیکل معیوب، آرام آرام نابود می‌شوند.
سه چهار روز نیز نمی‌گذرد که یکی دیگر از دانشجویان خوب که سه سالی از من پایین‌تر است به سراغم آمد و گفت که دلم می‌خواهد چیزی بگویی که بتوانم اشتیاق داشته باشم. چیزی باشد که دلم را به آن خوش کنم. این سیستم مرا به اشتیاق نمی‌آورد. این سیستم نیازم را ارضا نمی‌کند. استادی که اشتیاق آموزش ندارد، هم‌کلاسی‌هایی که بزرگترین دغدغه‌شان یک نمره از استاد گرفتن است، سیستمی که هدفش فقط “تولید” پزشک است و نه «تربیت» پزشک، او را ارضا نمی‌کند.
نه محمدرضا. در این‌جا هم وضعیت خوب نیست. نمی‌خواهم سر تو را درد بیاورم و دلایلم را بگویم (اگر دوست داشتی بخوانی، بعضی موقع‌ها از آن در وبلاگم می‌نویسم. یکی هم امشب نوشتم).
راستش حرف تو و انگیزه‌های شخصی خودم است که به من انرژی لازم را برای ادامه‌ی راه می‌دهند:
«باور شخصی من این است که تلاش برای بهبود یک وضعیت بسیار خراب، مقدس‌تر از تلاش برای بهبود یک وضعیت خوب یا قابل قبول است.»
امیدوارم بتوانم در میان این همه “اشتیاق نابود کن” ادامه بدهم و به دیگر دوستانم در این راه کمک کنم.
خودخواهی می‌بینم که از تو در این روزهای شلوغ، سوالی بپرسم. اما راستش اگر از تو نپرسم، حس می‌کنم که به خودم و دوستانم خیانت کرده‌ام و تمام تلاشم را در این راه نکرده‌ام. لطفا مرا ببخش که به خود اجازه‌ی چنین کاری می‌دهم. می‌خواهم ازت خواهش کنم که وقتی کمی سرت خلوت‌تر بود، جوابی هر چند کوتاه، برایم بنویسی.
به نظر تو، نقطه‌ی اهرمی در یک سیستم آموزشی، کجا می‌تواند باشد؟

حرف‌های من

امیر جان.

حرف‌های تو را در مورد فضای دانشکده‌های پزشکی و در یک کلام فضای آموزشی حاکم بر کشورمان می‌فهمم.

این را هم، هر دو می‌دانیم که آنچه در وضعیت آموزش عمومی در کشورمان می‌بینیم، شکلی بزرگ‌تر و نگران‌کننده‌تر از چیزی است که در حوزه آموزش عمومی در سطح جهان مشاهده و تجربه می‌شود.

به لطف ابزارهای ارتباطی امروز، در یک شب می‌توانی اراده کنی و در چهار گوشه‌ی کره‌ی زمین بر سر چهار کلاس مختلف بنشینی و نمونه‌هایی از فضای آموزش جاری جهان را تجربه کنی.

حتی جاهایی که اوضاع کمی بهتر است و استاد و درس وضعیت مطلوبی دارند؛ دانشجوها کمابیش همان‌گونه هستند که تو توصیف می‌کنی. اگر چنین نبود، این همه مطلب و مقاله در مورد Millennials (فرزندان هزاره‌ی جدید) منتشر نمی‌شد.

متفکران و تحلیل‌گران، چنان در مورد این نسل می‌نویسند که احساس می‌کنی گونه‌ی جدیدی کشف شده که جز در اسکلت‌بندی و شکل‌ظاهری، به گونه‌ی قبلی شباهت ندارد.

***

توضیح اضافه: اگر وقت داشتی، کتاب Born Digital را پیدا کن و ورق بزن. اینکه چگونه مدیر مرکز اینترنت و جامعه در دانشگاه هاروارد و همکارش، می‌کوشند بفهمند که این نسل در خانه و دانشگاه چه می‌کند، واقعاً جالب است. جالب‌تر اینکه بارها تأکید می‌کنند که به نتیجه و درک قطعی نرسیده‌اند و جالب‌ترین اینکه، ما هنوز بودجه‌هایی برای این نوع مراکز تحقیقاتی نداریم و البته چه خوب که نداریم که اگر داشتیم هم می‌شود خروجی‌شان را حدس زد.

 ***

گذار از جهان هرمی به جهان مسطح‌

امیر جان.

بیا کمی عقب‌تر بایستیم؛ منظورم ده سال یا صد سال نیست؛ شاید هزار سال خوب باشد. برای دیدن دنیا نقطه‌ی خیلی خوبی است.

جهانِ کهن، جهان سلسله مراتب بوده است.

این سلسله مراتب گاه در حدِ کست‌ها (Caste) بوده؛ به شکلی که مردم به این امید بوده‌اند که شاید پس از مرگ، طبقه‌‌ی دیگری را تجربه کنند.

در جوامعی که کمی متمدن‌تر بوده‌اند، به شکل نجیب‌زادگی، شاهزادگی، اشراف‌زادگی، خاندان سلطنتی.

هنوز هم رگه‌های این نوع باورهای قدیمی را می‌توانی در انتخاب کلمات و جمله‌های مردم – آگاهانه یا ناآگاهانه – ببینی (به اصطلاح خانواده‌ی اصیل فکر کن).

دوران بعد از انقلاب صنعتی هم، همان نگاه سلسله مراتبی ادامه پیدا کرد. چیزی که انعکاس آن را می‌توانی در چارت سازمانی یا ساختار کارگاه‌ها و کارخانه‌ها، بهتر از هر جای دیگری ببینی.

سلسله مراتب، هزاران سال است که وجود داشته؛ اما روندی که می‌توان در طول این قرن‌ها مشاهده کرد، کوتاه شدن فاصله‌ی بین پله‌ها بوده است.

اصطلاح Mobility یا جابجایی بین طبقات اجتماعی هم به همین علت در سال‌ها و دهه‌های اخیر مطرح شده است. اینکه هر کس می‌تواند (یا باید بتواند) از جایگاه و طبقه‌ای که هست به جایگاه و طبقه‌ی دیگری جابجا شود.

یک بار در یکی از تمرین‌هایم در متمم در مورد Mobility نوشته بودم و آن بحث را در اینجا تکرار نمی‌کنم.

دیوارهایی که به تدریج کوتاه‌تر می‌شوند

شاید یکی از مهم‌ترین دستاوردهای تمدن انسان طی قرون اخیر، همین کوتاه‌تر شدن پله‌ها یا کوتاه‌تر شدن دیوارها بوده است.

پزشک شدن امروز، از هر زمان دیگری در تاریخ ساده‌تر است.

همچنان که دولتمرد شدن؛ همچنانکه دانشمند شدن؛ همچانکه ثروتمند شدن؛ همچنانکه متفکر شدن؛ هم‌چنانکه تحلیل‌گر شدن؛ همچنانکه مشهور شدن؛ همچنانکه همه چیز.

شاید برای دانشجوی پزشکی که احساس می‌کند خیلی درس خوانده و چند سال برای کنکور وقت گذاشته و حتی هنوز هم ممکن است کارنامه‌ی دانشگاهش را به عنوان یکی از سندهای برزگ موفقیت در زندگی‌اش حفظ کرده باشد؛ یا برای دانشجوی دانشگاه‌های مشهور مهندسی کشور که برخی از فارغ‌التحصیلان‌شان با غرور و تبختر، هنوز از رشته و محل تحصیل خود می‌گویند؛ این حرف من کمی سخت یا تلخ یا غیرقابل قبول باشد.

اما به خوبی می‌دانیم که مدت‌ها در طول تاریخ، دیوار بلندی وجود داشت که بخش بسیار بزرگی از جامعه نمی‌توانستند از آن عبور کنند و تحصیل و آکادمی برسند.

ما خوب می‌دانیم که وقتی دموکراسی در یونان مطرح شد، شعارش این بود که همه‌ی افراد حق رای دارند. در اینجا افراد نه شامل زن‌ها می‌شد و نه بردگان. جالب اینکه می‌گفتند سه طبقه‌ی اجتماعی وجود دارد. اشراف‌زادگان و خاندان‌های سطلنتی و رعیت‌ها.

بردگان (که یک سوم مردم بودند) حتی جزو طبقات حساب نمی‌شدند. بگذریم از اینکه رعیت بودن هم حق چندانی به تو نمی‌داد و مثلاً نمی‌توانستی جایی در مدرسه‌ی بقراط داشته باشی.

وضعیت ایران خودمان را هم در زمان ساسانیان می‌دانیم و ماجرای بزرگمهر و آن بازرگان که می‌خواست حق تحصیل را برای فرزندش خریداری کند خوانده‌ایم.

***

توضیح اضافه: بعضی از ما در داستان انوشیروان و کفش‌دوز به شکلی از اصطلاح کفش‌دوز استفاده می‌کنیم که انگار او جعبه‌ای در کنار خیابان داشته و کفش واکس می‌زده است. اما بر طبق روایت فردوسی، مشخصاً  او بازرگانی چنان ثروتمند بوده که می‌توانسته خرج جنگ را با چندین شتر سیم و زر بدهد (بیت‌ها را انتخاب کرده‌ام و بعضی را حذف کرده‌ام که کوتاه‌تر شود):

***

بعد از کم‌رنگ شدن این نگرش طبقاتی و قبل از شکل‌گیری دانشگاه به شکل مدرن آن هم می‌دانیم اوضاع چگونه بوده است.

شاگردی کردن مربوط به آن دوره بوده است. دانشجوی آن روز، باید صبح زمین را جارو می‌کشیده و محل نشستنش را تمیز می‌کرده و برای استاد، شاگردی می‌کرده است. هر روز کار می‌کرده تا شاید نکته‌ای بشنود و چیزی بیاموزد.

تازه ممکن بوده در هر لحظه از مسیر یادگیری، استاد تصمیم بگیرد که دیگر به او درس ندهد و او را از کلاس خود حذف کند. شاگردان آن دوران، باید هر روز و هر لحظه، شایستگی خود را برای ادامه‌ی آموزش اثبات می‌کرده‌اند و تأیید استاد را دریافت می‌کرده‌اند.

دانشگاه مدرن و آموزش فرایندمحور

دانشگاه به شکل مدرن آن، ترکیبی از سلسله مراتب سنتی و فرایندهایی است که پس از انقلاب صنعتی یاد گرفتیم.

حتی اگر بگوییم عده‌ای به صورت بالفعل از تحصیل محرومند، به صورت بالقوه برای بخش اعظم جامعه‌ها، چنین فرصتی وجود دارد. تازه اگر کنکور دادی و دانشگاه رفتی که تقریباً قطع این فرایند غیرممکن است. هر چقدر هم نفهمی و ندانی و نیاموزی، باز هم می‌توانی افتان و لنگان تا کوی دوست (فارغ‌التحصیلی) بروی.

زمان، مهم‌ترین چیزی است که آموزش دانشگاهی را کند می‌کند. فاصله‌ی ورود به دانشگاه و خروج از آن، بیش از آنکه بر اساس سطح دانش سنجیده شود، بر اساس فاصله‌ی زمانی قابل سنجش است.

کمتر شنیده‌ایم بگویند بیسواد رفت و حکیم بیرون آمد. نادان رفت و دانا آمد. نابینا رفت و بینا آمد. می‌گویند دوران کارشناسی را به جای چهار سال در سه سال گذراند. کل دوران تحصیل را به جای هفت سال، پنج ساله گذراند و توصیف‌ها و تحسین‌هایی از این دست.

آموزش الکترونیک که این را هم برداشت و دوره‌های Self-paced آمدند: خودت با سرعت خودت پیش برو.

عصر مسطح یا پختستان جدید

توضیح: حتماً یادت هست که پختستان را از عنوان کتاب ادوین ابوت وام گرفته‌ام. اگر چه من پختستان را در مقابل حجمستان به کار نمی‌برم. بلکه سرزمین مسطح جدید را در مقابل نظام سلسله مراتبی کهن، مد نظر دارم.

ویژگی خوب دوران جدید را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد: به علت کوتاه‌تر شدن و برداشته شدن دیوارها، هر کس، ساده‌تر از گذشته می‌تواند به هر جایگاهی که می‌خواهد برسد.

ویژگی بد دوران جدید را هم می‌توان در یک جمله (همان جمله) خلاصه کرد: به علت کوتاه‌تر شدن و برداشته شدن دیوارها، هر کس، ساده‌تر از گذشته می‌تواند به هر جایگاهی که می‌خواهد برسد.

می‌دانم حرفم واضح است؛ اما دوست دارم آن را چند بار بنویسم و تکرار کنم:

• خوشحال‌کننده است که تقریباً هر کسی می‌تواند روی صندلی دانشجوی پزشکی بنشیند.
• نگران‌کننده است که تقریباً هر کسی می‌توان روی صندلی دانشجوی پزشکی بنشیند.
• خوشحال‌کننده است که تقریباً هر کسی می‌تواند معلم شود.
• نگران‌کننده است که تقریباً هر کسی می‌تواند معلم شود.
• خوشحال‌کننده است که تقریباً هر کسی می‌تواند تا بالاترین مقام قدرتمندترین کشورهای جهان بالا برود.
• نگران‌کننده است که تقریباً هر کسی می‌تواند تا بالاترین مقام قدرتمندترین کشورهای جهان بالا برود.
• خوشحال‌کننده است که هر کسی می‌تواند یک رسانه باشد.
• نگران‌کننده است که هر کسی می‌تواند یک رسانه باشد.
• خوشحال‌کننده است که هر کسی حق رای دارد.
• نگران‌کننده است که هر کسی حق رای دارد.

مطمئن هستم که در خلوت خودت می‌توانی صدها جمله‌ی دیگر در ادامه‌ی این فهرست خوشحالی‌ها و نگرانی‌ها بنویسی.

دانشگاه، یکی از تصاویر کاریکاتوری این دوران جدید است.

استادهای امروز ما در دورانی رشد کرده‌ و درس خوانده‌اند که هنوز، ته‌مانده‌ای از نظام سلسله‌مراتبی باقی بود.

آنها اکنون می‌خواهند در عصرِ مسطح به فرزندان پختستان، دانسته‌ها و ندانسته‌های خود را بیاموزند.

آنها می‌خواهند نسل جدید، هنوز به سلسله مراتب که متعلق به دوران کهن است احترام بگذارد.

نسل جدید هم با چالشی عجیب مواجه است: تلخی‌ها و سختی‌های این پختستان را میفهمد. اما دیگر نمی‌تواند آن درختستانِ قدیمی و سلسله مراتبی و شاخه‌های پیچیده‌اش را بپذیرد و به آن دوران بازگردد.

همان چیزی که در سیاست می‌شود در جهان دید: دموکراسی خوشحال‌مان نکرده. اما سلطنت هم دیگر، پاسخ انتظارات دوران جدید نیست.

در این پختستان باید چگونه زندگی کنیم؟

حجم زیادی از خوبی‌ها و بدی‌های این پختستان جدید، خارج از کنترل و اختیار من و توست.

خبرگزاری‌های حرفه‌ای و جاافتاده، باید بپذیرند که کانالِ بیا تو با هم بخندیم همزمان با آنها، خبر زلزله در کشور را منتشر می‌کند.

رسانه‌های حرفه‌ای سیاسی باید بپذیرند که اکانت اینستاگرامِ خُل و چل‌ها به انتصاب فلان شخص به فلان وزارت‌خانه اعتراض کند و در این زمینه تحلیل منتشر کند.

نهادهای رسمی پزشکی و بهداشتی و مدیریت بحران، باید بپذیرند که آقای فلان و خانم فلان با هم برای زلزله‌زدگان پول جمع کنند و الان که مردم آنجا از سرما می‌لرزند، یکی هوس کرده چند سال بعد مدرسه‌ی پرورش کودکان آنجا تاسیس کند و دیگری هم کانون فرهنگی هنری. چون خوب می‌دانند که پولی که امروز به نور و گرما تبدیل شود، می‌سوزد؛ اما آن ساختمان‌ها را می‌توان با یک پلاک زیبا تزیین کرد که آقای فلانی یا خانم فلانی این را برای مردم فلان شهر ساخته‌اند.

خوشبختانه یا متاسفانه همین دنیای مسطح، باعث شده که با هزینه‌ی کم و نزدیک به صفر، در گوگل تفکر سیستمی سرچ کنی و بخوانی و با چهار کلمه‌ی افق زمانی بلندمدت و حرفهایی از این دست، بر این خودخواهی و خوداندیشی، مهرِ اندیشمندی هم بزنی.

همین دنیای مسطح است که من هم در آن وبلاگ دارم و به نقد همان آقای فلان و خانم فلان می‌پردازم و احساس می‌کنم که تحلیل کرده‌ام و حرفی زده‌ام.

زمانی باید سال‌ها پول‌ توجیبی جمع می‌کردی، بعد درس می‌خواندی، بعد دانشگاه می‌رفتی. بعد مثلاً کارمند یک کانال رسانه‌ای می‌شدی

در دنیای مسطح، مسیر وارونه شده است.

ابتدا کانال داری. بعد دانشگاه می‌روی. بعد کمی درس می‌خوانی. بعد هنوز داری پول‌توجیبی می‌گیری و در جستجوی یک موقعیت شغلی مناسب هستی.

فکر می‌کنم اگر بخواهیم قوانین این دنیای مسطح را بهتر بفهمیم، بهتر است آن را عصر زندگی شبکه‌ای یا Networked Age بنامیم.

زندگی در عصر شبکه‌ای

نمی‌دانم لازم است در این مورد بعداً جداگانه بنویسم یا نه.

اما می‌دانم که بسیاری از حرف‌هایی که تا کنون زده‌ام را می‌توانی زیر همین عنوان طبقه‌بندی کنی.

مهم است که تصمیم بگیری به عنوان یک گره (Node) در این شبکه، با کدام گره‌های دیگر مرتبط باشی.

اینکه چه کسانی هم‌کلاسی‌ تو یا همکار تو یا هم‌شهری تو یا هم‌طبقه‌ تو یا هم‌زبان تو هستند، دیگر به اندازه‌ی گذشته مهم نیست.

مهم است که با کدام آنها حرف می‌زنی.

به کدام‌یک از آنها سلام می‌کنی. کدامیک از‌ آنها را در اینستاگرام و تلگرام و توییتر فالو می‌کنی.

وبلاگ کدامشان را می‌خوانی.

به مناسبت تولد کدامشان پیام تبریک می‌فرستی و پیام کدامشان را باز می‌کنی.

دیوارهای دنیای قدیمی هنوز به صورت کامل حذف نشده‌اند و خرابه‌هایشان باقی مانده است. می‌توانی گرفتار آن دیوارها بمانی. اما می‌توانی شبکه‌ی خودت را بسازی و پرورش دهی.

آنچه زمانی در فیلم ماتریس می‌گفتند، به نظرم تا حدی زیادی الان محقق شده است.

ما همه گرفتار ماتریس هستیم. اما مغز متفکری بیرون این ماتریس نیست. اتصالاتی که می‌سازی، تک تک یال‌های این گراف، مشخص می‌کنند که چه مغزی بر تو حکومت خواهد کرد.

نمی‌دانم یادت هست یا نه.

زمانی ادعا و شعار برندهای مخابراتی مطرح (مثلاً نوکیا در زمان خودش) این بود که ما همه چیز را به همه چیز وصل می‌کنیم.

Connectedness شعار بسیار زیبایی بود: دنیای مسطحی که در آن هیچ کس از هیچ کس فاصله‌ای ندارد و همه به هم وصل هستند.

زاکربرگ که در زمان تاسیس فیس بوک،‌ جوان و خوش‌بین و بلندپرواز بود اعلام کرد که مأموریت فیس بوک،‌ A more connected and open world است.

اما اکنون که چالش‌های جهان مسطح را دیده است، مأموریت متفاوتی را تعریف می‌کند (اینجا را ببین).

جمله‌ی قبلی را از مأموریت خود حذف می‌کند:

To give people the power to share and make the world more open and connected

و به جای آن این جمله را می‌نویسد:

To give people the power to build community and bring the world closer together

اینجا دیگر بحث، کوچک‌تر شدن و محدود‌تر شدن است.

نزدیک‌تر شدن است.

شکل گرفتن جامعه‌های کوچک و به تعبیری که من یک سال قبل از این تغییر ماموریت فیس بوک نوشته بودم: تعیین قبیله‌هاست.

خیلی بی‌راهه رفتم امیر جان.

حرفم این است که حالا که دیوارها خراب شده و هر کسی کنار تو در کلاس دانشگاه نشسته و هر کسی ممکن است استادت باشد، این را به خودت یادآوری کن که دیگر نمی‌توانی از وضع هم‌کلاسی‌ها و هم‌درس‌ها و هم‌کارها و هم‌شهری‌هایت حرف بزنی. این اصطلاح‌ها متعلق به دوران کهن است.

ما در حال گذار به به دنیای جدیدی هستیم.

برایم از شبکه‌ای بگو که در اطراف خودت ساخته‌ای و تار‌های رابطه‌ای که به عنوان خانه بر گرد خودت تنیده‌ای.

برایم از آنهایی بگو که تصمیم گرفته‌ای هر روز حرف‌هایشان را دنبال کنی.

از‌ آنهایی بگو که با ایشان حرف میزنی؛

از‌ آنهایی که اجازه داده‌ای کانال تلگرامشان مهمان موبایلت باشد؛

از آنهایی که تصمیم گرفته‌ای دیگر حق نداشته باشند پست‌هایشان روی تایم‌لاین اینستاگرام تو ظاهر شود.

از‌ آنهایی که در تلاشی کاری کنی که دیگر خودشان را دوست و نزدیک تو ندانند.

از آنهایی که می‌کوشی در فهرست اطرافیان‌شان قرار گیری یا در فهرست اطرافیانت قرار گیرند.

برایم، نقشه‌ دنیای جدیدت را تعریف و ترسیم کن.

هم‌کلاسی‌ها و هم‌رشته‌ها، صرفاً یک تصادف زودگذر جغرافیایی‌ هستند؛ چیزی شبیه زلزله. نه بیشتر.

***

پی نوشت: به نظرم درک این نکته مهم است که در دوران تغییرات بزرگ اجتماعی، نهادهایی که قبلاً برای تحقق برخی اهداف تشکیل می‌شده‌اند، به مانع تحقق همان اهداف تبدیل می‌شوند. اگر دانشجویی می‌گوید که من با انگیزه‌ی آموختنِ دانش آمدم و دانشگاه انگیزه‌ام را گرفته، به نظرم برای دانشگاه، وظیفه‌ای فراتر از توان واقعی این نهاد قائل شده است.

در دنیای امروز، اگر کسی واقعاً مدعی است که عاشق علم و یادگیری است، باید دانشگاه را هم به عنوان یکی از موانعِ راه علم‌آموزی بپذیرد و از آن عبور کند. اما اگر انتظار داشته که دانشگاه مسیرِ آموختن را برای او هموارتر کند، فکر می‌کنم روزی که تصمیم به شرکت در کنکور گرفته، اشتباه کرده است.

این گزارش طولانی و کاملاً شخصی است. شاید برای خیلی از مراجعان این سایت، جذابیت نداشته باشد. اما از طرفی دوستان زیادی را در اینجا دارم که ساکنان همیشگی این خانه هستند و به عنوان یکی از «هم‌خانه‌ها»،  دوست دارم و حتی احساس وظیفه می‌کنم که گاهی برای این دوستانم، از زندگی شخصی‌ام تعریف کنم.

حدود ده سال است که به صورت حرفه‌ای معلمی می‌کنم. می‌گویم حرفه‌ای. چون قبل از آن هم، از چهارم دبستان،‌ وقتی معلم‌های پنجم نمی‌آمدند، من سر کلاس بچه‌ها می‌رفتم و برای آنها، حرف می‌زدم و معمولاً هم معماهای ریاضی حل می‌کردم.

این روزها، شکل سنتی معلمی خسته‌ام می‌کند. یک حرف ثابت را باید بارها و بارها بگویی و تعریف کنی. دانشجویانی که می‌آیند و می‌روند و تو همچنان در همانجا می‌مانی تا حرف‌هایی را که برای گروه قبلی گفتی،‌ برای دیگران هم تعریف کنی. نمی‌گویم کار بدی است. بسیاری از کارها، تکرار یک روند ثابت هستند و اگر بخواهیم این را ایراد کار فرض کنیم، باید همه در خانه بمانند و سر کار نروند.

اما شاید برای من، که سالهاست، همزمان درگیر خواندن و کار کردن هستم. روزانه بیش از هشت ساعت با سازمان‌ها و شرکت‌ها درگیرم و بعدش هم حدود همین زمان را برای مطالعه و یادگیری خودم می‌گذارم، اینکه حرفهایی را بزنم که قبلاً هم گفته‌ام، حس بدی برایم ایجاد کرده.

اضافه کنید به این دغدغه، فضای تنگ و تلخ آموزشی کشور را. همیشه گفته‌ام و هنوز هم تاکید دارم که آموزش، باید با پول رابطه دوستانه‌ای داشته باشد. مدرس‌ها باید پول بگیرند. دانشجوها باید پول بدهند و همیشه هم باورم بر این بوده که کسی می‌تواند «یاد بگیرد و متحول شود» که برای خریدن یک کتاب، فشار مالی تحمل کرده باشد. «شام نخورده باشد و پول ذخیره کرده باشد. یا به جای تاکسی و اتوبوس، پیاده رفته باشد». از طرف دیگر، کسی می‌تواند خوب آموزش دهد که برای آموزش پول بگیرد. وقتی پول نمی‌گیری،‌ کیفیت پایین می‌آید و مردم را بدهکار خود می‌دانی. اما وقتی پول می‌گیری،‌ تو بدهکار مردمی و مجبوری کیفیت را ارتقا دهی. اما…

احساس می‌کنم – به عنوان یک نظر شخصی – در بخش عمده‌ای از فضای آموزشی کشور، «پول  و درآمد نه به عنوان ابزار تضمین کننده کیفیت آموزش» بلکه «آموزش بی کیفیت به عنوان ابزار تضمین‌کننده کیفیت پول و درآمد» در نظر گرفته می‌شود. هنوز سهم زیادی از پولی که مخاطب در کشور برای آموزش می‌دهد، عملاً برای «تبلیغات موسسات آموزشی» صرف می‌شود و نه «محتوای آموزشی».

البته دلیل این امر را، «خودخواهی» یا «کم تعهدی» مراکز آموزشی نمی‌دانم. بیشتر احساس می‌کنم دلیلش، ضعف علمی در حوزه استراتژی است. در مورد بسیاری از موسسات آموزشی، اگر هزینه‌ای که برای بیلبورد و آگهی و تبلیغات صرف می‌شود،‌ به صورت محتوای مکتوب یا دیجیتال یا امکانات کمک‌آموزشی، هزینه می‌شد، احتمالاً امروز مجبور نبودند هنوز بخش قابل توجهی از درآمد خود را به سازمانهای «زیباسازی» و «روزنامه‌ها» و «صدا و سیما» و سایر فضاهای تبلیغاتی بدهند و تبلیغات دهان به دهان برای آنها کافی بود.

در کل، با همه این اوضاع، مدتی است که تصمیم گرفته‌ام حضور خودم را در دوره‌های آموزشی بلندمدت کمتر کنم. به دانشگاه خودم – شریف – برگشته‌ام و برای اینکه از فضای دانشگاهی دور نمانم، گاهی مذاکره درس می‌دهم. البته در سمینارهای آموزشی کوتاه مدت شرکت می‌کنم و دلیلش بیشتر برای خودم، تجربه کردن فضای آموزشی کاربردی فراتر از چارچوب آموزش‌های رسمی دانشگاهی است و دیدن دوستانی که اگر بهانه سمینارها نباشد، فرصت دیدارشان دست نمی‌دهد.

من به فضای آموزشی آزاد، بی علاقه نیستم. اما احساس می‌کنم اکثر فضاهایی که امروز «استراتژی اقیانوس آبی» درس می‌دهند، به دلیل درک ضعیف از استراتژی کسب و  کار، گرفتار «تنفس در استخر خون» شده‌اند. یک بار حساب کردم که کسی که ۱۰۰ ریال برای شرکت در دوره آموزشی می‌دهد، چند ریال آن را به صاحب ملک یا سالن یا کلاس، چند ریال آن را به مدرس، چند ریال آن را به تیم ستاذی، چند ریال آن را به سازمان زیباسازی یا سازمان آگهی‌های همشهری و …، چند ریال آن را به امکانات کمک آموزشی و چند ریال آن را به «محتوا» می‌دهد. نتایجش را نمی‌توانم اینجا منتشر کنم اما محاسبه‌اش برای شما سخت نیست.

بنابراین،‌ در حال مطالعه گسترده مفهوم محتوا و تولید محتوا در کشور هستم و با همکاری دوستان عزیزم در سازمان‌های مختلف، تلاش میکنم به اندازه‌ی توانم – به عنوان یک دانشجوی مدیریت – به تدوین و اجرای استراتژی‌های کلان تولید محتوا در ایران کمک کنم. امیدوارم نتیجه کاری که آغاز کرده‌ام، طی ده سال آینده، اگر عمری بود و مرگ مجالی داد، تغییرات مثبتی را در حوزه آموزش دانش و مهارت و توسعه نگرش، ایجاد کند. زیرساخت‌های امروز مورد نیاز برای توسعه در ایران، از جنس سخت‌افزار نیستند. بلکه به شدت از جنس فکرافزار هستند. این واقعیت، هم امیدبخش است – چرا که تحت تاثیر محدودیت‌ها و سختی‌ها نیست – و هم نگران کننده. چون چیزی که به صورت فیزیکی «دیده نمی‌شود»، زیاد احتمال دارد در تصمیم‌ها و برنامه‌ریزی‌های ما هم «دیده» نشود.

برای من که فضای آموزش عمومی را تا حد زیادی ترک گفته‌ام و تنها جایی که هنوز دانسته‌های خودم و دوستانم را در اختیار می‌گذاریم، متمم است، سمینار آموزشی مذاکره امسال،‌ با عنوان «پیامها در مذاکره» معنای دیگری دارد. دیدن دوستان مجازیم و تمام کسانی که مدتهاست جز با «پیام حروف و کلمات»، با آنها رابطه‌ای نداشته‌ام.

برای اینکه به دیگران ثابت کنم که می‌توان با استراتژی‌های دیگر هم کار کرد، سبک اطلاع رسانی سمینار را تغییر داده‌ام که احتمالاً در «پست معرفی سمینار پیامها در مذاکره» آن را دیده‌اید. دلم می‌خواهد بتوانم روزی این نظریه چند سال اخیرم را که به شکل‌های مختلف اجرا کرده‌ام، بیشتر از قبل اثبات کنم که «بودجه تبلیغات در آموزش» نباید به «رسانه‌های متعارف تبلیغاتی» اختصاص داده شود. بلکه باید به مخاطب آموزش اختصاص داده شود. آن هم نه برای اینکه بلافاصله بیایند و به تو پول بدهند. برای اینکه آموزش، سهمی از ذهن آنها را به خود اختصاص دهد. در بلند مدت – در حد چند سال – مخاطب هم سهمی از جیب خود را به صنعت آموزش اختصاص خواهد داد.

پی نوشت: اینجا حرف‌های دلم را نوشتم. شما را به خدا بحث‌های فلسفی این زیر ننویسید و بحث نکنید. اگر نقدی دارید، بروید عمل کنید، چند سال دیگر بیایید گزارش دهید. همان کاری که من سالهاست دارم انجام می‌دهم. حرف زدن خیلی راحت است و کامنت تایپ کردن مالیات ندارد. این است که بعضی‌ها که حوصله هزینه کردن میلیونی برای ارزیابی ایده‌هایشان را ندارند، به نظریه پردازان «کامنتی» تبدیل شده‌اند! اگر هم حرفی می‌نویسید، ای کاش از جنس گپ زدن باشد. از «گروه نظارت بر کامنت‌ها» هم خواهش می‌کنم، قانون‌های سایت را کمی جدی «نگیرند» و در این زیر بیشتر گپ بزنیم. نه راجع به این نوشته. نه راجع به آموزش. نه راجع به سمینار. حرف‌های روزمره. از خودمان. از زندگی. از همه سوال‌های شخصی و دغدغه‌های شخصی دیگری که بهانه‌ای برای نوشتنش نداریم. شما با هم در زیر کامنت‌ها زیاد حرف می‌زنید اما من کمتر این فرصت را دارم. شاید این پست،‌ فرصت گپ زدن غیر رسمی من با شما باشد. فرصتی که به میزبان این خانه‌ مجازی هدیه می‌دهید…

پی نوشت دوم: عکس نامربوط که به صورت غیرمنتظره بچه‌ها از من گرفته‌اند!

یادگیری زبان انگلیسی دغدغه‌ی بسیاری از ماست. بسیار پیش آمده که از من می‌پرسند زبان را چگونه بیاموزیم؟

قبل از اینکه توضیحات آموزشی بدهم چند نکته لازم است:

۱)  من تا کنون نتوانسته‌ام کلاس آموزش زبان انگیسی شرکت کنم. زمانی پولش نبود و این روزها وقتش. البته همیشه از همکارانم برای شرکت در این کلاسها حمایت کرده‌ام. بنابراین، اگر از یادگیری زبان بدون کلاس حرف می‌زنم، چیزی است که حداقل خودم در زندگی تجربه‌اش کرده‌ام.

۲) مهارت من در زبان انگلیسی هنوز هم خوب نیست. بنابراین شاید توصیه‌های من بهترین نباشد. البته یک بار از هم از روی بیکاری تافل دادم که تا آنجا که به خاطر دارم از ۱۲۰ نمره حدود ده نمره کم آوردم که ظاهراً میگویند خیلی بد نیست. اما در حرف زدن لهجه‌ی مزخرف مخصوص خودم را دارم! (نه آمریکایی نه بریتیش) و در نوشتن گاهی خطاهای گرامری دارم. اگر چه واقعیت این است که در خواندن متون انگلیسی از فارسی سریع‌تر هستم.

۳)‌ روشی که من اینجا مطرح می‌کنم کاملاً شخصی است. نمی‌دانم برای دیگران هم مفید است یا نه. اما من از راهنمایی با این روش شروع کردم و از زمانی که در حدود ۲۰ سالگی با گروههای مختلف از کشورهای دیگر مواجه شدم تا امروز، همیشه جلساتم را خودم مدیریت کرده‌ام و بسیاری از اوقات نیز نقش مترجم همزمان را داشته ام. بنابراین در مکالمه زبان انگلیسی هم، حداقل کارم در جلسات مذاکره بین‌المللی راه می‌افتد.

با همه‌ی این مقدمات و ذهنیت‌ها، گفتم در اینجا نکته‌ها و روش هایی را توضیح دهم که فکر می‌کنم برای هر کسی که علاقه‌مند به یادگیری خودآموز زبان انگلیسی است مفید باشد:

• وسواس را کنار بگذارید
• در یادگیری زبان از نقش کلمات غافل نشوید
• یادگیری زبان انگلیسی به کمک دفتر خاطرات
• جایگاه گرامر در یادگیری زبان انگلیسی چیست و کجاست؟
• چگونه به خودمان انگیزه بدهیم؟
• نکته‌ای درباره یادگیری زبان انگلیسی در منزل
• دنبال یادگیری همه کلمات نباشید
• درک مفهوم مهم‌تر از درک معنای لغت است
• یادگیری زبان و یادگیری ترجمه دو بحث متفاوت هستند
• به استفاده از دیکشنری انگلیسی به انگلیسی عادت کنیم
• کدام دیکشنری بهتر است؟ دیجیتال یا کاغذی؟
• دیکشنری یک وسیله شخصی است
• یادگیری زبان به کمک موسیقی

گام صفر: در یادگیری زبان انگلیسی وسواس را کنار بگذارید.

افراد زیادی آماده‌اند تا برای شما در یادگیری زبان انگلیسی (آگاهانه یا ناخودآگاه)‌ مشکل ایجاد کنند!

سریع از شما می‌پرسند: از روی کدام کتاب می‌خوانی؟ کدام کلاس می‌روی؟

لهجه‌ی آمریکایی را ترجیح میدهی یا بریتیش را؟ وااااای! لهجه‌ات فاجعه است! لحنت خراب است. Big با Large فرق دارد! ‌کاربرد Between و Among متفاوت است و …

شاید حرفهای این دوستان درست باشد.

اما یک مشکل وجود دارد. ما در زبان خودمان هم هزار جور غلط و اشتباه داریم.

کلمات فارسی را با پسوند عربی جمع می‌بندیم. تلفظ‌های متفاوت داریم. کنایه‌ها و ضرب‌المثل‌هایی داریم که صد کیلومتر آن طرف تر کسی متوجه نمی‌شود. لهجه‌های اقوام دیگر را مورد شوخی قرار می‌دهیم!

پس اینها نمی‌تواند مانع یادگیری باشد. در آموزش زبان انگلیسی از صفر، نباید وسواس‌هایی در سطح یک سخن‌ور حرفه‌ای را مطرح کنیم. دوستی داشتم که یک بار به من گفت: در تلفظ کلمات راحت باش. هر چقدر که پرت و پلا هم تلفظ کنی میتوانی روستایی را در آمریکا یا انگلیس بیابی که آن واژه را مثل تو تلفظ کنند!

ضمناً اگر مصاحبه‌های بی بی سی و سی ان ان و شبکه‌های بزرگ جهان را ببینید خواهید دید که بسیاری از افراد با اعتماد به نفس کامل و با نادرست ترین و غیر قابل فهم ترین لهجه صحبت مي‌کنند. پس اعتماد به نفس داشته باشید! به من هر وقت می‌گویند آمریکن صحبت می‌کنی یا بریتیش؟ میگویم: ایرانیش!

اگر هنوز این مسئله به باور درونی شما تبدیل نشده، یک راهکار ساده اما اثربخش برای شما دارم.

نام نسیم طالب را در وب جستجو کنید.

نسیم طالب یکی از بزرگترین نویسندگان و نظریه پردازان معاصر در حوزه اقتصاد است که کتابهایش (از جمله قوی سیاه) شهرت جهانی دارند و در وال استریت و بسیاری از مراکز بزرگ اقتصادی جهان سخنرانی دارد و دستمزد سخنرانی او در هر ساعت چند ده‌هزار هزار دلار است.

حالا ده دقیقه وقت بگذارید و یک مصاحبه‌ به زبان انگلیسی از نسیم طالب را که برای شما انتخاب کرده‌ام گوش بدهید (مفهوم مهم نیست. فقط به تسلط کلامی او توجه کنید):

[icon name=”download” class=”” unprefixed_class=””] دانلود نمونه مصاحبه نسیم طالب – تحلیل گر برجسته اقتصادی

سوال کننده انگلیسی زبان Native است و نسیم طالب هم طرف مقابل اوست.

این سطحی از سخنوری است که برای دنیا مطلوب است و پادکست آن هم عرضه می‌شود و شنیده می‌شود.

فکر نمی‌کنید بسیاری از ما انتظار بیشتری از خود داریم و واقعاً گرفتار کمال طلبی شده‌ایم؟

گام اول: نقش کلمات در مکالمه به زبان انگلیسی یا هر زبان دیگر

به هر حال بدون شناخت کلمات نمی‌توان به زبان دیگری حرف زد! اما اینجا آن قانون معروف ۸۰-۲۰ وجود دارد. با ۲۰٪ تلاش نسبت به حرفه‌ای ترین کسانی که به زبان خارجی مسلط هستند، می‌توانیم ۸۰٪ توانمندی آنها را کسب نماییم. پیشنهاد من قبل از هر کاری، مراجعه به لیست ۱۰۰۰ کلمه‌ی پرکاربرد زبان انگلیسی است.

فایل PDF هزار کلمه پرکاربرد در آموزش زبان انگلیسی را می‌توانید از طریق لینک زیر دانلود کنید:

[icon name=”download” class=”” unprefixed_class=””] هزار کلمه که در زبان انگلیسی بیش از سایر کلمات کاربرد دارند

یک سوم کل نوشته‌های انگلیسی جهان فقط با همان ۲۵ کلمه‌ی اول لیست اشغال شده است!

اگر ۱۰۰ کلمه‌ی اول را بدانید نیمی از کل متون انگلیسی جهان را می‌فهمید! و ۳۰۰ کلمه‌ی اول ۶۵٪ از کل نوشته‌های مکتوب زبان انگلیسی را به خود اختصاص می‌دهند.

پیشنهاد می‌کنم ترجمه‌ی تک تک این لغت‌ها را پیدا کنید و به تدریج آنها را حفظ کنید.

اگر لیست هزار کلمه‌ای فوق، به نظر شما ابتدایی و ساده‌ است و یک لیست حرفه‌ای تر را برای یادگیری زبان انگلیسی ترجیح می‌دهید، پیشنهاد می‌کنم لیست زیر را دانلود و مطالعه کنید:

[icon name=”download” class=”” unprefixed_class=””] سه هزار کلمه پرکاربرد انگلیسی (به تفکیک گفتاری – نوشتاری)

در این لیست، کنار هر کلمه، علامتهای S1 و S2 وS3 و W1 و W2 و W3 را مشاهده می‌کنید. S اول کلمه Spoken و مربوط به میزان استفاده در زبان انگلیسی شفاهی است و W مربوط به کلمه Written و مربوط به میزان استفاده در زبان انگلیسی مکتوب است. بنابراین مثلاً S1 در کنار یک کلمه، یعنی این کلمه در هزار کلمه پرکاربرد زبان انگلیسی است و W2 در کنار یک کلمه، یعنی آن کلمه از نظر کاربرد مکتوب در زبان انگلیسی، رتبه‌ای بین هزار و دو هزار دارد.

گام دوم: یادگیری زبان انگلیسی از طریق دفتر خاطرات روزانه 

یکی از مشکلاتی که در آموزش زبان انگلیسی و سایر زبانها به شکل رسمی وجود دارد این است که نخستین درسهای آموزش زبان انگلیسی در اکثر کتابها با مراجعه به فرودگاه و هتل و تاکسی و پاس کنترل و … آغاز می‌شود.

این درحالی است که ما به ندرت به این مکالمات نیاز داریم. به همین دلیل، این مکالمات خیلی زود به فراموشی سپرده می‌شوند.

اگر گام اول را انجام داده‌اید (حالا نمی‌گویم هر هزار کلمه اما لااقل ۳۰۰ کلمه‌ی اول را حفظ هستید) هر روز یک پاراگراف گزارش کار روزانه‌ی خودتان را به زبان انگلیسی بنویسید.

اینکه از صبح چه کار کرده‌اید. کجا رفته‌اید. چه اتفاق‌های خوب یا بدی افتاده و …

هر جا هم که لغت خاصی را نمی‌دانستید آن را فارسی بنویسید. مثلاً میخواهید بنویسید فکر می‌کنم خیلی بی‌ادب بودم… اما معادلی برای بی ادب نمی‌شناسید. بنویسید:

بی ادب I think I was so

شاید به نظرتان این کار مسخره باشد. اما اثر مهمی دارد:

شما به تدریج می‌فهمید که در زندگی روزانه‌ی خود به کدام واژه‌ها بیشتر نیاز دارید.

ضمن اینکه ممکن است فرصت کنید و از داخل دیکشنری‌های فارسی به انگلیسی واژه‌ی مناسب را پیدا کنید. اگر هم نشد مهم نیست. همیشه جایی در مغز شما باز می‌ماند که: «من معادل انگلیسی بی ادب را نمی‌دانم!».

اولین بار که یک جا در یک متن با این واژه برخورد کنید به دلیل اینکه مغز شما مدت طولانی در ناخودآگاه منتظر این واژه بوده، بلافاصله آن را ميبیند و به خاطر می‌سپارد و بعید است به زودی آن واژه را فراموش کنید.

البته این توصیه، برای شروع کار و مراحل اولیه یادگیری زبان انگلیسی است. اما بهتر است به محض اینکه کمی پیشرفت کردید، برای یادگیری کالوکیشن‌ها وقت بگذارید.

این کار، سرعت و کیفیت یادگیری زبان را افزایش خواهد داد (در متمم مطلبی درباره کالوکیشن هست که اگر با این مفهوم آشنا نیستید، به نظرم بد نیست چند دقیقه وقت بگذارید و آن را بخوانید).

پیشنهاد جدی من این است که اگر در یادگیری زبان انگلیسی کمی پیشرفت کردید و احساس کردید که حتی می‌توانید در حد چند جمله هم بنویسید، یک وبلاگ انگلیسی کوچک راه اندازی کنید.

این کار چند خاصیت دارد.

مهم‌ترین آن این است که شما را وادار به نوشتن می‌کند. مطمئن باشید دیر یا زود گوگل در برخی جستجوها نوشته‌های شما را معرفی خواهد کرد و وبلاگ شما پس از ده یا بیست مطلب، بازدیدکنندگان غریبه هم خواهد داشت. دیدن تعداد بازدیدکننده‌های روزانه به یک بازی تبدیل می‌شود و احساس می‌کنید که باید بیشتر بنویسید.

اجازه بدهید که صادقانه بگویم که من هم چنین کاری کرده‌ام. چند وقت پیش وبلاگ Webmindset را راه اندازی کردم.

شاید برایتان جالب باشد که با وجودی که خواندن و درک مطلب من خوب بود، برای نوشتن اولین مطلب که بسیار ساده و کوتاه است، چند ساعت وقت گذاشتم. تازه می‌دیدم که چقدر به واژه‌ها بی‌تفاوت بوده‌ام. چقدر کلمه‌ها را همیشه خوانده‌ام اما برای به کار بردن آنها در جملات مشکل دارم. این روزها هنوز برای بهتر شدن زبانم هفته‌ای دو یا سه مطلب در آنجا می‌نویسم. هنوز هم می‌دانم که اشتباهات مختلف در انتخاب کلمات و گرامر دارم. اما برایم مهم نیست. اگر نتوانم بدون خجالت و با غلط در مقابل دیگرانی که نمی‌بینم حرف بزنم، چگونه می‌خواهم بعداً در مقابل کسانی که می‌بینم، حرف بزنم و صحبت کنم؟

گام سوم: نقش گرامر در یادگیری زبان انگلیسی

کمتر فارسی زبانی را می‌بینید که بتواند گرامر زبان خودش را توضیح دهد. هنوز هم تفاوت ماضی استمراری و حال ساده و ماضی بعید و … را خیلی‌ها نمی‌دانند.

به نظر می‌رسد یادگیری گرامر به صورت مجموعه‌ای از فرمول‌ها، کاری زمان‌بر و کم خاصیت باشد. ضمن اینکه به شدت فرّار محسوب می‌شود.

ما در زبان مادری خودمان، گرامر را از روی زشتی و زیبایی جملات می‌فهمیم: «دلم خواهد خواست برویم ساندویچ می‌خوردیم!» جمله‌ی نادرستی است. نه فقط به دلیل عدم تطبیق زمان افعال. بلکه به دلیل اینکه این جمله «زشت» است و ما تا کنون آن را ندیده‌ایم.

من برای یادگیری گرامر زبان انگلیسی از اول راهنمایی تا امروز، روزانه یک پاراگراف متن انگلیسی را از روی کتاب یا مجله یا اینترنت، بازنویسی می‌کنم. با این کار به تدریج ذهنم قضاوتی در مورد زشت و زیبا بودن جملات پیدا می‌کند که می‌تواند در درست‌تر حرف زدن کمکم کند.

اگر هم برای یادگیری زبان انگلیسی و گرامر آن حوصله‌ی بیشتری دارید، گزینه‌ی جالبی هم دارم:

در سایت BestAnswer فهرستی از سرویس های رایگان آنلاین اصلاح گرامر نوشته های زبان انگلیسی شما ارائه شده است:

[icon name=”list-ul” class=”” unprefixed_class=””] فهرست بهترین نرم افزارهای اصلاح گرامر در زبان انگلیسی

هر کدام از آن پنج سرویس، ویژگی های خود را دارند. اما برای آموزش زبان انگلیسی به نظرم گزینه های اول و دوم (Paperrate و Grammarly) بهتر هستند.

گرامرلی، نسخه‌ی پولی هم دارد که می‌گوید نکات پیشرفته تری را به شما خواهد گفت. من دو سال است که نسخه پولی آن را هم امتحان کرده‌ام. در حدی نیست که بخواهید پولش را بدهید یا اگر از نسخه‌ی رایگان استفاده می‌کنید، احساس بدی داشته باشید. به نظرم نسخه‌ی رایگان کاملاً کافی است.

گام چهارم:  ایجاد انگیزه در یادگیری زبان انگلیسی

خواندن متن‌های طولانی خیلی انرژی و حوصله می‌خواهد.

به نظر من برای یادگیری زبان انگلیسی از متن‌های کوتاه شروع کنید. در آموزش زبان انگلیسی نقل قول‌ها عالی هستند. اگر موضوع خاصی مورد علاقه‌ی شماست یا فرد خاصی مورد علاقه‌تان است در سایت‌های نقل قول، جملاتی مربوط به آن فرد یا موضوع را پیدا کنید و یادداشت کنید. ممکن است بعضی جملات را متوجه نشوید. مهم نیست. بدون نگرانی به سراغ جملات دیگر بروید.

من برای نقل قول انگلیسی معمولاً سراغ یکی از این سایت‌ها می‌روم:

Brainy Quote     Good Reads    WikiQuote  Quote Garden

در یک مطلب جداگانه چند مورد از این سایت‌ها و ویژگی‌های هر کدام را معرفی کرده‌ام که اگر قصد دارید برای زبان انگلیسی وقت بگذارید، پیشنهاد می‌کنم برخی از آن‌ها را در برنامه ریزی روزانه برای یادگیری زبان انگلیسی بگنجانید:

[icon name=”list-ol” class=”” unprefixed_class=””] معرفی چند سایت جمله های کوتاه برای تقویت زبان انگلیسی

نکته‌ای درباره یادگیری زبان انگلیسی در منزل

نکته‌ی کوچک دیگری هم مانده که به نظرم برای تقویت زبان انگلیسی خوب است به آن توجه کنیم.

بخش قابل توجهی از وقت ما در منزل می‌گذرد و منطقی است برای یادگیری زبان انگلیسی در منزل هم برنامه داشته باشیم.

البته احتمالاً می‌گویید که این وقت، یا به خواب می‌گذرد یا به مسائل خانوادگی. در غیر این صورت هم، می‌خواهیم به خودمان استراحت بدهیم و فشار یادگیری زبان را در این حداقل ساعت‌های استراحت تحمل نکنیم.

اما یک کار خوب که می‌توانید با کمترین فشار انجام دهید، پخش کردن پادکست های انگلیسی در خانه است.

اگر تنها هستید، یا بقیه‌ی اعضای خانواده هم علاقه‌مند به یادگیری زبان هستند، می‌توانید پادکستها را با صدای بلند پخش کنید.

اگر هم می‌خواهید مزاحم بقیه نباشید، می‌توانید یک هدفون بلوتوث ارزان قیمت بخرید و یکی از گوشی‌هایش را در گوش‌تان بگذارید تا دائماً به موبایل‌تان وصل باشد و بخشی از وقت خود را خانه، با یک گوشی در گوش بگذرانید (اگر سایر اعضای خانواده، فضایی ایجاد کنند که هر دو گوشی را در گوش بگذارید، عالی است. اما یک گوشی در گوش و یک گوشی برای خانواده، واقعاً قابل تحمل است و اعتراض جدی ایجاد نمی‌کند).

می‌دانم که بسیاری از ما فیلم دیدن را به عنوان روشی برای یادگیری سریع زبان به‌کار می‌گیریم. قطعاً فیلم دیدن ارزشمند است. اما پادکست ویژگی‌های منحصر به فرد خودش را دارد.

از جمله این‌که در فیلم، مجبورید تمام وقت تصویر را هم نگاه کنید. ضمناً گاهی اوقات داستان فیلم باعث می‌شود از کلمات و یادگیری غافل شوید.

گوش دادن پادکست (اگر با هدفون بلوتوث یا موبایل در جیب باشد) فرصت حرکت کردن و کارهای عادی را از شما نمی‌گیرد و این خود مزیتی بزرگ است.

ضمناً اصلاً خودتان را مقید نکنید که همه‌ی واژه‌‌ها و جمله‌ها را بفهمید. حتی اگر در یک پادکست بیست دقیقه‌ای، یک جمله‌ هم متوجه نشدید، مهم نیست. همین که گوش‌تان با تلفظ کلمات آشنا شود، دستاورد بزرگی است. اگر عادت کنید پادکست ها را چند بار گوش بدهید، به تدریج با جمله‌ها و ساختار آن‌ها هم آشناتر می‌شوید.

انتظار خودتان را تعدیل کنید. هدف‌تان از گوش دادن، فهمیدن نباشد. هدف این است که مدت زمان معینی در روز، صدای پادکست در گوشتان باشد. همین.

هنر ما در یادگیری زبان انگلیسی، یاد نگرفتن کلمات غیرضروری است!

«وسواس» دشمن یادگیری زبان انگلیسی یا هر زبان دیگری است.

اگر قرار باشد معنی تمام کلمات یک متن را بیاموزیم. انرژی و زمان زیادی صرف نخستین صفحه‌ها می‌شود. در این حالت اکثر ما، انرژی و انگیزه‌ی خود را برای ادامه مطالعه از دست خواهیم داد.

اجازه بدهید که با هم قسمتی از صحبت‌های رندی پاش از کتاب آخرین سخنرانی (که در سایت متمم معرفی کردیم) را مرور کنیم:

There’s something else.

As a high-tech guy, I never fully understood the artists and actors I’ve known and taught over the years.

They would sometimes talk about the things inside them that “needed to come out.“

I thought that sounded self-indulgent.

I should have been more empathetic.

My hour on stage had taught me something.

(At least I was still learning!) I did have things inside me that desperately needed to come out.

I didn’t give the lecture just because I wanted to.

I gave the lecture because I had to.

I also knew why my closing lines would be so emotional for me.

It was because the end of the talk had to be a distillation of how I felt about the end of my life.

در متن بالا سه رنگ کلمات را می‌بینید:

کلمات سیاه رنگ عادی: این کلمات جمله‌ها را روان کرده‌اند و کمک کرده‌اند تجربه‌ی نویسنده بهتر منتقل شود. ولی واقعیت این است که اگر آنها را نخوانید هم اتفاق خیلی مهمی نخواهد افتاد.

کلمات قرمز رنگ: می‌توانید این کلمات را پشت سر هم بخوانید و تا حد خوبی پیام اصلی نویسنده را دریافت کنید.

کلمات آبی رنگ: اکثر این کلمات، کلماتی هستند که احتمالا خواننده‌ی کم آشنا به زبان انگلیسی، قبلاً با آن مواجه نشده یا معنای آن را در ذهن ندارد.

نمی‌خواهم بگویم که این کلمات اصلاً مهم نیستند؛ اما واقعیت این است که بدون دانستن معنای آنها هم پیام اصلی رندی پاش را در آخرین سخنرانی دریافت خواهید کرد.

دلیل ندارد در همین یک پاراگراف، ده‌ها لغت یاد بگیریم؛ همین که حس کنیم حرف نویسنده را فهمیده‌ایم کافی است.

همین که کلماتی که قبلاً می‌دانسته‌ایم را یادآوری کنیم کافی است. زمانی که وقت و انرژی و حوصله‌ای هم داشتیم، می‌توانیم سراغ کلمات آبی رنگ بروید.

بنابراین قبل از اینکه به سراغ یادگیری زبان انگلیسی برویم، باید تمرین کنیم که در جمله‌ها کلمات تاثیرگذار را تشخیص دهیم.

کلماتی که ندانستن معنی آنها ممکن است به نادرست یا نامفهوم منتقل شدن پیام متن منجر شود.

برای تقویت مهارت تشخیص اهمیت واژگان در متن، به کمی زمان نیاز داریم. اما مهم‌تر از زمان، تغییر نگرش به متون انگلیسی از یادگیری لغات به درک مفهوم است.

هدف اول مطالعه به زبان انگلیسی نباید «یادگیری لغت» باشد

بسیار می‌شنوید که میگویند در مطالعه زبان، حدس زدن معنا بر اساس متن مهم است. چیزی که آن را Context Guess می‌نامند.

این روش قطعاً می‌تواند بسیار مهم و کاربردی باشد و تا حدی با وسواس طبیعی ما مقابله کند.

تنها دو مورد را نباید فراموش کنیم:

• نخست اینکه حتماً تلاش نکنیم که معنی کلمات را کامل حدس بزنیم. لازم نیست من در عبارت بالا حتماً بفهمم که Empathetic چه معنایی دارد. همین که بدانم «ظاهراً یک صفت مثبت است که نویسنده می‌گوید خوب است من آن صفت را داشتم» کافی است. در آینده باز هم با این لغت مواجه خواهم شد و یک بار برای من قرمز رنگ خواهد بود (مجبور خواهم شد معنای دقیق آن را نگاه کنم).
• مورد دومی که می‌خواهم روی آن تاکید کنم این است که حدس زدن ممکن است به کلی من و شما را گمراه کند. از ابتدا معنای نادرستی را حدس بزنیم و آن معنای نادرست ماهها و سالها در ذهن ما بماند. برای کاهش این خطر، حتماً در ابتدا یک مرور کلی به کتاب (یا حداقل فصلی که می‌خواهید بخوانید) داشته باشید. شاید لذت و هیجان خواندن کتاب برای شما کاهش یابد اما به اینکه واژه‌ی «قاتل» را با واژه‌ی «مقتول» اشتباه نگیرید می‌ارزد!

یاد گرفتن زبان انگلیسی با یادگیری ترجمه از زبان انگلیسی تفاوت دارد

تلاش نکنید که زبان های مختلفی را که می‌دانید با هم مرتبط کنید.

اگر شما فارسی می‌دانید و اکنون در حال آموختن انگلیسی هستید، دلیل ندارد معادل هر ضرب‌المثل انگلیسی یک ضرب‌المثل مشابه فارسی هم بدانید یا برعکس.

حتی دلیل ندارد برای هر کلمه‌ی انگلیسی یک معادل فارسی بدانید.

کلمات یک زبان منعکس کننده‌ی تاریخچه و فرهنگ و نگرش یک ملت در طول زمان هستند.

از آنجا که ملل مختلف شرایط تاریخی و اجتماعی و فرهنگی متفاوتی را تجربه کرده‌ و هر کدام مسیر توسعه را به شکلی طی کرده‌اند، بسیاری از اوقات نمی‌توان برای واژه‌ها ترجمه‌ی دقیقی پیدا کرد.

به واژه‌ی ساده‌ای مثل Fact نگاه کنید. ما در زبان فارسی ترجمه‌ی دقیقی برای این لغت نداریم. نمی‌توان آن را معادل واقعیت یا حقیقت دانست. واقعیت بیشتر به واژه‌ی Reality و حقیقت بیشتر به واژه‌ی Truth نزدیک است. یادم نمی‌رود که ۱۳ سال پیش در یک جلسه بین یک شرکت ایرانی و کارشناسان آلمانی من در نقش یک دانشجوی بدبخت در حال ترجمه همزمان گفتگو بودم.

مدیر ایرانی از صراحت شدید کارشناس آلمانی در گزارش دادن مشکلات آن شرکت به مدیران ارشد گله می‌کرد و بحث بالا گرفته بود و در نهایت، کارشناس آلمانی فریاد زد: Fact is Fact.

طرف ایرانی به من گفت: فکر کنم به من فحش بد داد. من توضیح دادم که نه! ایشان گفتند: «واقعیت را نمی‌شود انکار کرد».

دوست ایرانی ما گفت: نه! من فحش‌های انگلیسی را بلدم. او یک فحش رکیک داد. من تلاش کردم برای او جمله‌ی  Fact is Fact را توضیح دهم اما او می‌گفت با این دو کلمه که جمله ساخته نمی‌شود. او به ما توهین رکیک کرده است (فکر می‌کنم با F.U.C.K یا چیزی شبیه این اشتباه گرفته بود).

شاید این نخستین تجربه‌ی دردناک من از این Fact بود که ما در زبانمان، ترجمه‌ی دقیقی برای «چیزی که اتفاق افتاده و مشاهده شده و هر کسی از هر زاویه‌ای به آن نگاه کند باز هم همان را خواهد دید و اینکه بر خلاف دروغ که تنها از زوایای خاصی درست دیده می‌شود، Fact چیزی است که از همه‌ی زوایا یکسان دیده می‌شود و …» نداریم. شاید به دلیل اینکه کمتر پیش آمده که دولت‌ها و حکومت‌ها و خانواده‌ها و …، در تاریخ کشورمان به ما اجازه بدهند در مورد «Fact» صحبت کنیم. ما یا در مورد «واقعیت» صحبت کرده‌ایم (که این کلمه را معمولاً در دروغ‌های خود به کار می‌بریم: راستش… واقعیت اینه که …) و یا در مورد «حقیقت» صحبت کرده‌ایم. به معنای چیزی که «دوست داریم باشد و الان فعلاً نشانه‌ای از آن دیده نمی‌شود: درسته که من در این گفتگو به ظاهر باختم. اما برنده‌ی حقیقی من بودم!». برای ما کمتر مهم بوده که «Fact» این است که «باخته‌ایم».

بنابراین در یادگیری زبانهای دیگر، نمی‌شود معادل یابی کرد. این کار به همان اندازه مسخره خواهد بود که یک انگلیسی زبان بخواهد معادل انگلیسی کاربرد روزمره‌ی واژه‌ی فارسی«ساقی» را که در زبان روزمره‌ی ما به عنوان «توزیع کننده‌ی غیرقانونی نوشیدنی‌های الکلی با استفاده از یک خودرو پژو ۲۰۶ یا ۴۰۵ در ساعت‌های ۶ تا ۹ شب در کیسه‌های پلاستیک سیاه‌رنگ» استفاده می‌شود جستجو کند. چنین مفهومی از واژه‌ی «ساقی» در بستر فرهنگی و اجتماعی و حقوقی کشور ما شکل گرفته و در بستر فرهنگی دیگری قابل درک نخواهد بود. ساده‌تر از مفهوم «ساقی»، شاید مفهوم «دروغ مصلحتی» باشد. به سادگی نمی‌توان واژه‌ای پیدا کرد که معادل انگلیسی این عبارت باشد. شاید بگوییم Justifiable Lie این مفهوم را می‌رساند اما واقعیت این است که پشت مفهوم دروغ مصلحتی، چند قرن تاریخ قرار دارد. چیزی که شاید در فرهنگ‌های دیگر به این شکل وجود نداشته باشد.

بنابراین «زبان‌هایی را که می‌دانید به یکدیگر مرتبط نکنید».

با شنیدن واژه‌ی «Bread» نباید واژه‌ی «نان» به ذهن شما بیاید. بلکه باید «تصویر یک تکه نان» در ذهن شما تداعی شود.

با شنیدن واٰژه‌ی Redundancy نباید واژه‌ی «اضافی» در ذهن من و شما تداعی شود. بلکه باید «تصویر آن لپ‌تاپ اضافی در اتاق کارمان تداعی شود که لازمش نداریم اما نگهش داشته‌ایم که اگر در جلسات مهم به هر دلیل کامپیوتر اصلی کار نکرد، از آن استفاده کنیم».

برای یادگیری زبان انگلیسی از لغت‌نامه‌ی انگلیسی به انگلیسی استفاده کنید

اگر از من بپرسید، معتقدم بهترین روش یادگیری زبان انگلیسی این است که همیشه یک لغت نامه انگلیسی به انگلیسی، آن هم از نوع دانشجویی، دم دست‌تان داشته باشید.

لغت‌نامه‌های ساده‌ی دانشجویی یا Student Version تعاریف بسیار ساده‌ای دارند و اگر چه ممکن است برای درک معنی یک جمله، وادار شوید یکی دو کلمه‌ی دیگر را نیز جستجو کنید، اما پس از مدت کوتاهی به سرعت در آن راه خواهید افتاد.

دیکشنری کاغذی بهتر است یا کامپیوتری و موبایلی؟

اجازه بدهید در اینجا با شما صادق باشم و بگویم که مطالعات گسترده به من نشان داد که هنوز در میان انبوه تحقیقات انجام شده، قطعیت مشخصی وجود ندارد که از میان دیکشنری‌های کاغذی و دیجیتال، یکی را به دیگری ترجیح دهد.

تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده و نتیجه‌ی بسیاری از آنها با یکدیگر در تناقض است.

اگر کمی مانند من بدبین باشید نتیجه می‌گیرید که نتیجه‌ی این نوع تحقیقات، بیشتر تابع این است که چه سازمان یا شرکتی، هزینه‌ی تحقیق را پرداخته باشد!

خود من گاهی از این دیکشنری‌های دیجیتال استفاده می‌کنم. اما واقعیت این است که با وجود معرفی آنها، خیلی اعتقادی به این سیستم ندارم.

در روانشناسی شناختی بحث می‌شود که میزان به خاطر سپردن و سرعت به خاطر آوردن هر آموخته‌ای، تابع میزان سرمایه‌گذاری (مادی و معنوی و زمانی و انرژی) ماست.

پیدا کردن واژه‌ها از طریق دیکشنری‌های دیجیتال، سریع، کم هزینه، و با کمترین مصرف انرژی است؛ به همین علت شاید راحت‌تر هم فراموش می‌شوند.

ضمن اینکه جستجو در دیکشنری موبایل این امید را به من می‌دهد که دوباره هم با فراموش کردن معنای یک واژه، به سادگی آن را جستجو خواهم کرد.

بنابراین به نظر می‌رسد که دیکشنری کاغذی هنوز می‌تواند «سریع‌تر» از دیکشنری دیجیتال باشد.

دیکشنری دیجیتال معنای یک واژه را در ده ثانیه به شما نشان می‌دهد اما ممکن است مجبور شوید ۲۰ بار دیگر آن معنا را جستجو کنید. اما دیکشنری کاغذی یک بار از شما ۶۰ ثانیه وقت می‌گیرد و به خاطر زحمتی که کشیده‌اید احتمال فراموش کردن بسیار کاهش پیدا خواهد کرد.

دیکشنری کاغذی، یک وسیله‌ی شخصی است؛ چیزی شبیه حوله و مسواک!

برای خرید دیکشنری هزینه کنید.

حتی اگر قرار است از آب و غذای خودتان بزنید. در محیط کار یا خانواده هر کس یک دیکشنری شخصی لازم دارد (همین هزینه‌ کردن قبل از هر چیز بر اساس نکته‌ی قبلی دقت شما را در مطالعه افزایش می‌دهد).

دور واژه‌هایی که جستجو کرده‌اید با مداد خط بکشید.

این باعث می‌شود در آینده بدانید کدام واژه‌ها را دوباره مي‌بینید. ضمن اینکه پس از مدتی دیدن تعداد زیادی از کلمات که دور آنها خط کشیده‌اید می‌تواند به شدت اعتماد به نفس شما را افزایش دهد.

ممکن است بخواهید برخی صفحه‌ها را تا کنید یا به شکل دیگری نشانه‌گذاری کنید.

لغت‌نامه هم مثل هر کتاب دیگری نکات کمتر مهم و بیشتر مهم دارد. ماژیک‌های Highlighter می‌توانند مفید باشند.

من تا مدتها واژه‌های بسیار ضروری را با رنگ قرمز، واژه‌های زرد رنگ را که به درد نمی خورد اما می‌شد با آن در جمع دوستان پز داد با رنگ زرد و واژه‌هایی که مشکل دیکته‌ای با آنها داشتم را با رنگ سبز علامت‌گذاری می‌کردم. آن دیکشنری را هنوز نگه داشته‌ام!

یادگیری زبان انگلیسی با گوش دادن به موسیقی

نمی‌دانم اهل گوش دادن به موسیقی هستید یا نه. اما اگر اهل گوش دادن به آهنگ های انگلیسی هستید، فرصت خوبی است تا همین کار را به تمرینی برای تقویت زبان انگلیسی تبدیل کنید.

البته طبیعتاً لازم است متن شعرها را جستجو کنید و روی موبایل یا کاغذ داشته باشید.

نمی‌دانم بشود گفت کسی بهترین خواننده برای یادگیری زبان انگلیسی هست یا نه، اما من قدیم کریس دی برگ گوش می‌دادم و به نظرم هم کلماتش را شفاف ادا می‌کرد و هم گوش دادن مکرر به آهنگ‌هایش خسته کننده نبود. البته اینجا دیگر واقعاً سلیقه‌ای است و کسی نمی‌تواند چیزی را برای دیگران تجویز کند.

سایر مطالب مرتبط با یادگیری نوشتن و خواندن و مکالمه زبان انگلیسی

پادکستهایی برای یادگیری زبان انگلیسی

یادگیری زبان انگلیسی به روش جان برین

بهترین دیکشنری برای یادگیری زبان انگلیسی (آنلاین انگلیسی به انگلیسی)

صفتهای پرکاربرد انگلیسی در مکالمه های روزمره

صفتهای پرکاربرد انگلیسی در مکالمه ها و محیط کسب و کار

تقویت مهارت خواندن انگلیسی

مقدمه ی اول:

چند سال پیش، وقتی آموزش استراتژی و مذاکره را در ایران آغاز کردم، الگوهای آموزشی کشورهای توسعه یافته، پیش رویم بود. این بود که کلاسها را به همراه «مطالعات موردی» و «تمرین های گروهی» اجرا میکردم. استدلالم این بود که «دانش» را میتوان با «خواندن انفرادی» به دست آورد اما «بینش» جز با «مباحثه» و «تمرین» حاصل نمیشود.

همیشه به دانشجویان اجازه داده ام امتحان های خود را «بدون حضور مراقب»، با استفاده از جزوه و کتاب و موبایل و حتی با مشورت همکلاسی ها انجام دهند. استدلالم هم این بوده که هیچگاه، در هنگام مواجهه مدیران با مشکلات، درها به روی آنها بسته نمیشود و موبایلها را از آنها نمیگیرند، پس چرا وقتی که من از آنها امتحان میگیرم، مشورت را ممنوع کنم یا جزوه ها را ببندم یا …

اما گاه گاهی میشنیدم که می گفتند: «محمدرضا وقت را در کلاسها با داستان و کیس میگیرد و خودش کمتر حرف میزند و برای اینکه در امتحان، ضعیف بودن دانشجویانش مشخص نشود، امکان تقلب را فراهم میکند!».

مقدمه ی دوم:

اخیراً پس از پایان یک دوره 30 ساعته ی مذاکره، چند تن از دانشجویانم آمدند و گفتند: «ما انتظار داشتیم که حرفهای دیگری بشنویم. کارمندان ما هم در کلاس تو حاضر بوده اند و کتاب تو را خوانده اند، ما نمیخواهیم دانشمان اندازه ی آنها باشد، کاش به ما چیز دیگری درس میدادی».

مقدمه ی سوم:

امروز کامنتی دریافت کردم که نوشته بود: «اخیراً سایت شما از یک سایت قوی آموزشی به یک سایت سرگرمی و خاطره نویسی شخصی تبدیل شده و این حیف است…»