سلام
محمدرضا جان
چندماهی هست که منتظر بودم تا حرف‌هام جمع و جور بشه تا بیام و اینجا مطرحشون کنم. بالاخره امروز این فرصت مهیا شد. پیشاپیش از اینکه حرف‌هام طولانی شده عذر می‌خوام.
اگه بخوام خیلی خلاصه بگم، از ابتدای سال گذشته تصمیمم برای تغییر رشته و انتخاب رشته تخصصی رو با جدیت بیشتری دنبال می‌کنم و در اولین اقدام در نیمه دوم سال، تصمیمم به استعفا از شغل فعلی رو نهایی کردم تا فرصت بیشتری برای فکر کردن و انتخاب رشته‌ی مناسب داشته باشم.
در طی این مدت اقداماتی انجام دادم و امروز به سراغ تو اومدم تا اگر فرصت و امکانش رو داشتی، از راهنماییت در این باره استفاده کنم.
سوالاتم رو در انتهای این مطلب آوردم. با این همه احساس کردم که توضیح بخشی از گذشته و شرح حالم، به انتقال بهتر پیام کمک کنه.
***
انتخاب یک تخصص همیشه جزو دغدغه‌هام بوده و هنوز هم جواب درستی برای این دغدغه پیدا نکردم.
اگه از انتخاب رشته در کنکور بگذریم، اولین چالش انتخاب رشته رو بعد از پایان دوره لیسانس داشتم.
می دونستم که با وجود علاقه‌ی زیاد به مطالعه و یادگیری، آدمِ تحقیق و مطالعه‌ی صرف دانشگاهی نیستم. دوست داشتم زودتر وارد دنیای کار بشم.
دوست داشتم به جای اینکه چیز جدیدی به علم اضافه کنم، از همه دستاوردهای عملی و ابزارهای مختلفی که در اختیار داریم کمک بگیریم و بخشی از نیازهای واقعی و ملموس خودم و جامعه‌ رو برطرف کنم.
به همین خاطر به همین لیسانس اکتفا کردم و تصمیم گرفتم که با مطالعه درس‌های MBA در متمم، خودم رو برای این هدف آماده کنم.
از همون زمان می‌دونستم که باید در رشته‌ای متخصص بشم. اون زمان امیدوار بودم که با ورود به MBA، مسیر متخصص شدنم هم مشخص بشه یا شاید هم فکر می‌کردم که خود MBA میتونه پاسخی برای این تخصص باشه.
در طول مدتی هم که درگیر مطالعه این مباحث بودم، چندین و چندبار به طور خودآگاه یا ناخودآگاه، یکی از شاخه‌ها رو برای کسب تخصص انتخاب کردم.
اوایل جذب مذاکره شدم و بعد از چند ماه مطالعه، متوجه شدم که من بستر مناسبی برای استفاده از این مهارت ندارم.
بعد از مدتی جذب مدل کسب و کار شدم. ولی همین که خواستم قدم‌های جدی‌تری در این حوزه بردارم، یه حسی به من میگفت که حتی اگه در این رشته متخصص بشم، کمتر کسی حاضر میشه به طور مجزا از این تخصص استفاده کنه.
همین افکار پنهان در ناخودآگاهم بود که دست و دلم رو برای ادامه این رشته سست‌تر کرد.
بعد از یه مدت، جذب استراتژی اقیانوس آبی شدم. به زعم خودم می‌خواستم به کسب و کارها برای شناخت و کشف اقیانوس‌های آبی کمک کنم.
امروز حسم اینه که دیدن اقیانوس‌های آبی برای کسی که از دور به یک حوزه نگاه می‌کنه، کار راحتی نیست و به نظرم لازمه که جزو بازیگران داخلی و با تجربه اون حوزه باشی.
احساس کردم برای ارائه ارزش از طریق این رشته، قبلش لازمه که خودم رو به عنوان یک مشاور مدیریت و استراتژی با سابقه عملی خوب به بازار هدف بشناسونم. از طرفی هر وقت به مباحثی مثل مدیریت و مشاوره فکر می‌کنم، احساس اینه که نمیشه برای تبدیل شدن به یک مدیر یا مشاور دقیقا از مدیریت یا مشاوره شروع کرد. در نظر خودم جایگاه مشاور جزو پله‌های آخریه که هر کس بعد از طی پله‌های تخصص به اون می‌رسه.
بعد از مطالعه درس‌های استراتژی تازه متوجه شدم که استراتژی اقیانوس آبی یکی از زیرمجموعه‌ها و زیررشته‌های استراتژیه و نقطه آغاز کسب تخصص در این رشته به استراتژی برمیگرده.
با این تفاسیر، استراتژی اقیانوس آبی رو هم در ذهنم کنار گذاشتم.
یه مدت هم درگیر مباحث یادگیری بودم و کشش دورنی خیلی زیادی به این رشته حس می‌کردم. البته این رشته رو به عنوان یک ضرورت یادگیری فردی دنبال می‌کردم تا به عنوان گزینه‌ای برای فعالیت تخصصی و علی‌رغم شخصی بودن این پیگیری، سهم زیادی از مطالعات من به نوعی مرتبط با این موضوع بوده.
همیشه هم به بحث‌های سرمایه‌گذاری علاقه داشتم و چند کتاب هم در زمینه آشنایی با اقتصاد و سرمایه‌گذاری خوندم. اما هیچ وقت به طور جدی وارد این گود نشدم. فکر می‌کنم علت اصلیش این بود که سرمایه‌گذاری رو بیشتر از اینکه به عنوان یک رشته برای تخصص ببینم، بیشتر به عنوان یک فعالیت در کنار یک تخصص دیگه‌ می‌دیدم. احساس کردم که سرمایه‌گذاریِ صرف اگرچه ممکنه آورده مالی خوبی برای من داشته باشه، ولی شوق و انگیزه من برای خلق و ارزش‌آفرینی رو ارضا نمی‌کنه.
با همه اینها هنوز هم در انتخاب یک رشته تخصصی به نتیجه‌ای نرسیدم.
از سال ۹۷ تصمیمم به خروج از شغلم و انتخاب رشته جدید در ذهنم پررنگ‌تر شده بود. در نهایت سال گذشته با وجود اینکه هنوز در مورد مسیر جدیدم به نتیجه نرسیده بودم، از شغلم که با رشته دانشگاهیم (مهندسی برق) مرتبط بود، استعفا کردم. در طی سه سال و نیم فعالیت در این شغل هم، مطالعاتم به این چندتا رشته‌ای که اشاره کردم، محدود بود.
***
در یکی دو سال گذشته و به خصوص این چند ماه که به طور اختصاصی به بحث انتخاب رشته اختصاص داده بودم، اطلاعات خوبی در مورد خودم به دست آوردم.
یکی از سوالاتی که همیشه دنبال جوابش بودم این بود که من به چی علاقه دارم.
حتی شاید یکی از دلایلی که تصمیم به انتخاب رشته تخصصی رو به تعویق انداختم، همین تاکیدم بر کشف این علاقه بود.
تصمیم داشتم که کم‌کم معیار علاقه رو از فاکتورهای تصمیم‌گیریم خارج کنم تا اینکه به نظرم اومد که یکی از علایقم رو کشف کردم.
وقتی لیست کارهای سال‌های گذشته (دهه ۲۰ تا ۳۰) رو مرور می‌کردم، متوجه شدم که قریب به اتفاق ایده‌های من مربوط به بحث اتوماسیون و کاهش هزینه و بهینه‌سازی بوده.
یادم اومد وقتی مسئولیت برداشت آلبالو از چند درخت رو به من سپردن (صرف نمی‌کرد کارگر بگیرن براش 😀 گفتن هر چی برداشت کنی برای خودته) در اولین اقدام جستجو کردم تا ببینم چطور میشه برداشت آلبالو رو به شکل بهینه‌تر و سریع‌تری انجام داد. همونجا به یه طرحی رسیدم که به سطل چندتا نخ میبست تا بتونی به گردنت آویزون کنی و هر دو دستت برای چیدن آزاد بشه. (مربوط به دوران نوجوانی بود)
یا وقتی همزمان با دانشگاه در نمایندگی بیمه فعالیت داشتم، متوجه شدم که استعلام قیمت برای بیمه شخص ثالث زمان زیادی می‌بره (حدود ۱۰ دقیقه)، اومدم و یه اکسل براش طراحی کردم که قیمت رو آنی استخراج می‌کرد. حتی اون زمان (سال۹۲) با همکاری یکی از دوستان، یک نسخه اولیه از اپلیکیشن موبایلش رو هم طراحی کردیم و خدمتی که قرار بود ارائه بدیم، به مدل کسب و کار بیمیتو نزدیک بود. اما بعد از مدتی امیدش به طرح رو از دست داد و از ادامه طرح منصرف شد. منم سرمایه‌ای نداشتم که بخوام یک تیم برنامه‌نویس برای این کار جذب کنم. به هر حال به دلیل نبود سرمایه و مسلط نبودن به دانش برنامه‌نویسی، این ایده رو رها کردم.
حتی در این چند سال که مشغول به فعالیت بودم، هسته اصلی ارزشی که من به شرکتم ارائه میدادم، ناشی از مهارت نصفه نیمم در اکسل و همچنین تهیه سیستمی برای مستندسازی اطلاعات و لاگ کردن اتفاقات بود. مثلا صورت وضعیتی که رسیدگی به اون به طور معمول یک هفته طول می‌کشید، با این سیستم در عرض یکی دو ساعت کارهای بررسیش رو انجام می‌دادم.
حتی یکی دو سال پیش به متمم یه پیام دادم که دکمه ابراز علاقه به درس‌های متمم خیلی سریع عمل نمی‌کنه. 😀 خیلی وقتها من یه بار میزدم، فکر می‌کردم نظرم اعمال نشده، دوباره میزدم. ولی چون سیستم تاخیر داشت، نظر اول و دوم من همدیگه رو خنثی می‌کردن. (البته الان درست شده).
وقتی همه این خاطرات رو کنار هم می‌گذارم، به نظرم میاد که این حساسیت نسبت به هزینه‌ها، یه حالت اتوماتیک و دورنی داره.
تقریبا با هر مساله‌ای که روبرو میشم، در وهله اول به دنبال اینم که به سرعت یه سیستم و فرایند براش طراحی کنم و تا جایی که می‌تونم هزینه انجام فعالیت‌ها رو کم کنم. مثل کشتی‌گیری که یه فن رو شگرد داره و دنبال اینه که همه حریف‌ها رو با همین شگرد شکست بده، منم اتوماسیون و کاهش هزینه رو شگرد دارم. هزینه‌هایی رو می‌بینم که شاید برای خیلی‌ها جزو هزینه یا درد به حساب نمیاد و دوست دارم که بخشی از این درد رو کاهش بدم.
ولی در مقابل می‌دونم که مثلا اگه وارد حوزه‌های هنری بشم، از قبل شکست خورده به حساب میام. میدونم که انجام کارهای تکراری اذیتم می‌کنه. حتی بخشی از علاقه‌ام به اتوماسیون، به خاطر اینه که سهم کارهای تکراری رو کمتر می‌کنه.
***
در گذشته در راستای این علاقه قدم‌هایی برداشتم و سعی کردم که تعدادی از این ایده‌ها رو عملی کنم. با این وجود، سهم پروژه‌های شکست خورده، پروژه های ناتمام و پروژه‌ها و ایده‌هایی که اصلا شروع نشدن در کارنامه‌ام کم نیست.
هر موقع به چنین مشکلاتی برمی‌خوردم، دنبال راه‌حل‌هایی می‌گشتم که علاوه بر خودم، بتونم مشکل دیگران رو هم حل کنم و اونها رو تبدیل به یک ایده برای راه‌اندازی کسب و کار می‌کردم (پروژه ارزش‌آفرینی‌ام نمونه‌ای از این نگاهه)
طبیعتا خیلی از این ایده‌ها عملی نبودن و خیلیاشون در مرحله بررسی رد میشدن. یه تعداد هم بودن که برای راستی‌آزمایی ارزش اونها چاره‌ای جز ارزیابی ایده در دنیای واقعی نداشتم. ولی در اکثر موارد یا تخصص کافی (مثل برنامه‌نویسی) برای پیاده‌سازی این نمونه اولیه رو نداشتم و یا منابعم در حدی نبود که بخوام یک تیم متخصص حول آزمایش هر ایده شکل بدم.
در چند موردی هم که تونستم چند نفری رو با خودم همراه کنم، بعد از یه مدت احساس می‌کردم که آورده من به این تیم چیزی بیشتر از طرح یک ایده نیست.
با مرورمجموعه‌ی این اتفاقات، بیشتر از قبل به این باور رسیدم که چه بخوام به عنوان یک کارمند یا فریلنسر ارزش‌آفرین فعالیت کنم و چه بخوام کسب و کاری رو راه‌اندازی کنم، داشتن یک تخصص ضروریه.
***
حرف‌ها و شنیده‌های زیادی هم در ذهن دارم که باعث شده مجموعه‌ای از سایر تصمیماتم رو به این نتیجه این تصمیم گره برنم.
شاید نزدیک به یک سال میشه که مطالعه‌ام در حوزه‌های جدید رو محدود کردم.
یه بار یکی از دوستام پرسید که الان در چه وضعی هستی، برگشتم بهش گفتم که من الان دارم کوله‌ام رو پر می‌کنم. هر کتاب، دانش یا مهارتی که کسب می‌کنم، یکم این کوله رو سنگین می‌کنه و روزی که به اندازه کافی سنگین بشه، اون روز دست به اقدام‌های جدی می‌زنم.
اما بعد از یه مدت (مخصوصا بعد از مطالعه درس RBV) و گوش دادن مجدد به فایل‌های مدیریت منابع متوجه شدم که من هر چی به دستم می‌رسه رو جمع می‌کنم و اصلا مسیر و مقصدی برای حرکت برای خودم مشخص نکردم. به قول خودت، برای منابع به صرفِ منابع بودنشون، ارزش قائل بودم ولی الان میدونم که راه درستی رو دنبال نمی‌کردم.
الان پرکردن چشم‌بسته‌ی کوله رو متوقف کردم ولی از طرف دیگه مسیر و مقصدم مشخص نیست که بخوام ابزار مناسب با اون مسیر رو با خودم همراه کنم. عملا همه چی رو به نتیجه این تصمیم منوط کردم. با استدلال مشابه، دست به اقدام جدی‌ای هم نمی‌زنم.

تقریبا در همه رشته‌های قبلی ایراد بزرگی به عملکرد خودم وارده و اون اینه که همیشه در مورد رشته‌ها صرفا به مطالعه اکتفا کردم و اونها رو به مرحله عرضه نرسوندم. خیلی وقتها املت تخصص به گوجه‌ی عمل نیاز داشت و من هر بار تخم‌مرغ مطالعه‌ بهش اضافه می‌کردم. بعضا هم زود ناامید شدم و بعضا هم به خاطر استدلال ‌های درست یا غلطی که داشتم از ادامه مسیر منصرف شدم.
***
در طی فرایند حل مساله انتخاب رشته، پرابهام‌ترین بخش برای من مربوط به رشته‌ها بود.
مدتی طول کشید تا بفهمم که خودم چی می‌خوام. به استعدادهایی که در پروژه استعدادیابیم شناسایی کرده بودم، بیشتر از قبل باور پیدا کردم و سعی کردم وضعیت موجودم رو بهتر درک کنم.
بعد از کسب شناخت نسبی از خودم، متوجه شدم که برای شناخت هر کدوم از رشته‌ها، لازمه تا منابع زیادی صرف کنم.
در دفعات قبلی که رشته‌ای رو برای کسب تخصص انتخاب کردم، به ندرت درگیر فرایند انتخاب شدم و تقریبا بعد از ورود به اونها بود که ناخودآگاه به “گزینه انتخاب شده” ام تبدیل شدن.
ولی این بار که قصد داشتم انتخاب رو با وسواس بیشتری پی بگیرم، چالش‌های جدیدی رو تجربه می‌کردم.
مثلا با وجود اینکه کلیات رشته‌ای مثل بازاریابی دیجیتال رو می‌شناختم، خودم رو متعهد کردم که درس‌های متمم درباره بازاریابی دیجیتال رو مرور کنم تا دید بهتری از رشته‌ها کسب کنم.
درس‌های مربوط به استراتژی رو هم با همین هدف مطالعه کردم و کتاب پنجمین فرمان رو هم با هدف آشنایی با مفهوم سازمان یادگیرنده خوندم. (کنجکاو بودم تا ببینم که چطور میشه از مفاهیم یادگیری مسیری به سمت تخصص و ارزش‌آفرینی ایجاد کرد)
کتاب لارسن رو هم در مورد تحلیل عددی خوندم که دید خیلی خوبی درباره‌ی کلیات این رشته به من داد.

با وجود همه این کارها، همچنان احساس می‌کردم که برای اینکه بتونم گزینه‌هام در این انتخاب رو خوب بشناسم، چاره‌ای جز ورود به اونها ندارم.
البته اکثر رشته‌ها از دور خیلی ناآشنا به نظر نمی‌اومدن. ولی از تجربه انتخاب رشته دانشگاهی یادم مونده بود که چیزی که از دور به نظر می‌رسه ممکنه با واقعیت رشته و آینده اون، خیلی تفاوت داشته باشه.
مثلا در مورد استراتژی محتوا، یه سوالم این بود که آیا کسی که می‌خواد به عنوان استراتژیست محتوا فعالیت کنه، حتما باید در تولید محتوا هم آدم متبحری باشه؟ احتمال میدادم که پاسخ این سوال مثبت باشه و کسی که دستی قوی در آتش تولید محتوا نداره(مثل من)، نتونه در این حوزه موفق بشه.
یا مثلا در مورد هوش مصنوعی، حوزه به حدی گسترده بود که صرفا تونستم یه دورنما از کلیت اون بدست بیارم.
در بسیاری از رشته‌ها نمی‌تونستم یک روز کاری متخصص اون رو تصور کنم و ببینم که آیا استعداد و توانمندی انجام خوب اون کار رو دارم یا نه.
حتی کتاب Smart Choice رو هم در همین دوران خوندم تا متوجه بشم که در چه بخشی از حل مساله، دچار اشتباه شدم.

در این بین می‌دونستم که تعدادی از رشته‌ها هم هستند که من از وجود اونها مطلع نیستم.
مثلا خیلی از رشته‌های میان رشته‌ای که در مطالب مرتبط با انتخاب رشته مطرح کردی برای من ناآشنا بود و طبیعتا همه این گزینه‌های ناشناخته، از حیطه انتخاب من خارج می‌شدن.
یا مثلا در مورد پیچیدگی و زیرشاخه‌ها و رشته‌های قابل انتخابش وضعیت مشابهی داشتم.

همه اینها من رو به چند سوال اساسی رسوند:
۱- من سوال انتخاب رشته و انتخاب ماموریت زندگی رو از نظر ابهام گزینه‌ها، مشابه می‌بینم. در هر دو مورد تعدادی از گزینه‌ها رو می‌شناسم که شناخت هرکدوم از اونها، منابع زیادی می‌طلبه. علاوه بر این از وجود تعدادی از گزینه‌ها هم بی‌اطلاع هستم و اگه بار شناخت اونها رو هم به مساله اضافه کنیم، این هزینه خیلی بیشتر میشه. من اسم این شرایط رو برای خودم سرگردانی گذاشتم. (با الهام از مطلبی که در مورد انتخاب رشته نوشته بودی و همچنین کامنتی که درباره ماموریت داشتی).
دوست داشتم بدونم که آیا برای حل مساله در شرایط سرگردانی میشه از اصولی پیروی کرد؟ میشه اصولی برای سرگردانی تعریف کرد؟
البته حرف‌هایی که در درس برنامه‌ریزی در شرایط ابهام مطرح کردی رو خوب یادمه و شاید در این چند سال بیش از ۲۰ بار خونده باشمش. ولی همچنان احساس می‌کنم که در ترجمه اون مفاهیم به عمل مشکل دارم.
۲- در مورد این سوال به خصوص (انتخاب رشته)، آیا توصیه‌ای داری؟ مثلا اگه بخوام در راستای علاقه‌ام دنبال رشته‌ای برم، شاید بهتر بدونی که گزینه‌هام رو به موارد خاصی محدود کنم. یا شاید رشته‌های جدیدی در ذهنت داشته باشی که مناسب این شرایط باشه. من سعی کردم چالش‌هام در این مسیر و افکاری که به ذهنم رسیده بود رو با جزئیات بگم تا بیشتر از هر چیز اشتباهات و ایراداتم بولد بشه. شاید هم توصیه‌ای درباره این اشتباهات داشته باشی.
۳- در مطلب کشتی یا قلعه که در ادامه بحث شاگردی کردن منتشر کرده بودی، اشاره‌ای به “ساختن ذهن” داشتی. آیا همچنان رویه‌ی‌ مورد اشاره در اون مطلب رو قبول داری؟‌ من با اتکا به اون مطلب خودم رو آماده کردم که از کارآموزی صفر شروع کنم تا هم محیطی برای تمرین آموخته‌هام فراهم باشه و هم دوباره در دام مطالعه صرف گیر نیفتم. آیا برای چگونگی طی مسیر تخصص، پیشنهاد دیگه‌ای داری؟ با توجه به اینکه شاید زمان زیادی طول بکشه که به حد قابل قبولی از تخصص برسم، در این دوران گذار،‌ چطور باید رفتار کرد؟
۴- در طی این چند سال، بیشتر بودجه مطالعاتی من برای درس‌های مدیریتی (درس‌های MBA) صرف شده. از طرفی این روزها تقریبا از هر طرف که میرم، به مباحث مرتبط با هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و رشته‌های مشابه چیزی که در این مطلب توضیح دادی می‌رسم. با وجود علاقه و کشش شدید به این حوزه‌ها، بعضا احساس می‌کنم که نبود سابقه‌ی برنامه‌نویسیِ قوی ممکنه در صورت ورود به این رشته‌ها به عنوان یک ضعف بزرگ تلقی بشه. به نظرت این ترس منطقیه؟

ارادتمند تو
امین