قربونت. و ممنون از محبتت؛ حتی با وجود آمیخته بودن با لطف و تعارف.
اما کامنت تو رو بهانه کنم و یه چیزی بگم:
برای من، کلمهٔ «شهوت جاودانگی» یا «شوق جاودانگی»، با تودهٔ انباشته‌ای از حرف‌ها، حس‌ها، خاطره‌ها، خوانده‌ها و خشم‌ها همراهه. هر بار که ناگزیر این ترکیب رو به کار می‌برم، همهٔ اون تودهٔ انباشته در ذهنم زنده می‌شه.
یک مرور ساده به آن‌چه بر بشر گذشته، نشون می‌ده که ترس از مردن چگونه تونسته اون‌ها رو در برابر گروه بزرگی از فریب‌کاران و جادوگران تاریخ، تضعیف کنه. جادوگر رو به معنای لغوی به کار می‌برم و نه اصطلاحی. منظورم کسانیه که بلدن یک طناب ساده رو در مقابل مردم بجنبونن، و از یک موجود یا پدیدهٔ ساده، داستانی پیچیده و چندلایه‌ای و چندوجهی بسازن و «افسار عوام» رو در دست بگیرن.
البته که میل به بقا، حتی در یک موجود تک‌سلولی هم وجود داره و همون سلول هم سعی می‌کنه انسجام ساختاری خودش رو حفظ کنه. اما موجوداتی که مغز ضعیف‌تری از انسان دارن، مغزشون این توانایی رو نداره که «سفر در زمان» رو تجربه کنه. بنابراین دغدغه‌شون «حفظ زندگی در همین لحظه» است و نه «سرنوشت جهان وقتی که خودشون دیگه زنده نیستند.»
مغز انسان، با قابلیت سفر در زمان، ظرفیت‌های شگفت‌انگیزی پیدا کرده. اما همین به یک نقطه‌ضعف بزرگ هم براش تبدیل شده و باعث شده بسیاری از انسان‌ها به بردگی عدهٔ دیگری از انسان‌ها کشیده. انسا‌ن‌های دیگه‌ای که متوجه شدن این «هراس» چه‌جوری می‌تونه منشاء ثروت و قدرت‌شون باشه یا در خوش‌بینانه‌ترین حالت، چه‌جوری می‌تونن از این هراس برای تقویت و تثبیت ایده‌های اصلاحی و سازندهٔ خودشون استفاده کنن.
یادم نمیاد کجا خوندم. اما یادمه یه جا می‌خوندم به ولتر گفته بودن که تو با این روحیهٔ مخالفتت با کلیسا، چرا اجازه می‌دی خدمتکارانت روزهای یکشنبه برن کلیسا؟ گفته بود «به خاطر این که جایگزین مطمئن دیگه‌ای ندارم که بتونه به همون اندازه اون‌ها رو از دزدیدن پول‌ها و اشیاء قیمتیم بترسونه. بگذار فیلسوف‌ها هر چه می‌خواهند بگویند.»
این داستان، حتی اگر نادرست باشه و صرفاً منسوب به ولتر، داره یه حقیقت رو بیان می‌کنه. حقیقتی که جلوه‌های مختلفش رو دیدیم و می‌شناسیم.
به نظرم یه کتاب خوبی که در این زمینه می‌تونه الهام‌بخش باشه، کتاب «ذات تراژیک زندگی» یا Tragic Sense of Life از میگل دو اونامونو هست که در فارسی به «درد جاودانگی» ترجمه شده.
من با فضای ذهنی اونامونو – خصوصاً جاهایی که خیلی رنگ روایات کتاب مقدس رو به خودش گرفته – همدل نیستم. به هر حال، بهاء‌الدین خرمشاهی هم این کتاب رو ترجمه کرده و همین نشون میده که فضای کلی ذهن اونامونو چی بوده که به دل خرمشاهی نشسته.
اما حتی اگر کلیت کتاب رو – مثل من – نپسندی، جمله‌ها و نکته‌ها و ایده‌های جالبی توی اون کتاب هست که می‌تونه برات جذاب باشه (طبیعتاً من کتاب رو به زبان اصل نخونده‌ام. فقط نسخهٔ فارسی با ترجمهٔ خرمشاهی و نسخهٔ انگلیسی با ترجمهٔ کراوفورد فلیچ).
هر وقت آدم‌هایی رو می‌بینم که چشم‌شون از دیدن «حال» نابیناست و پای ذهن‌شون در «تصورِ نبودن‌ها و نیستی‌ها در آینده» به گِل نشسته، یاد حرف‌های اونامونو، خصوصاً در فصل سوم اون کتاب می‌افتم. عنوان فصل اینه: The Hunger of Immortality. شاید بشه ترجمه کرد: عطش جاودانگی.
اونامونو یه جمله‌ای رو نقل می‌کنه. میگه یه عده می‌گن «آدم آزاد کسیه که به هیچ چیز جز مرگ فکر نکنه.» در واقع، از دغدغه‌های دیگهٔ زندگی رها باشه. بعد بلافاصله می‌گه: «اما کسی که جز به مرگ فکر نمی‌کنه، مرده‌ای بیش نیست.»
روح حرف اونامونو اینه که اگر در مواجهه با پدیده‌هایی که روبه‌روت هست، از یک درخت تا یک میز تا خانواده تا زندگی خودت تا یک مقاله، به جای این که بتونی تمامِ وجودِ این پدیده رو هضم و جذب کنی، مغزت روی این متمرکز بشه که «وقتی این نبود چی میشه» تو یه مغز بیمار داری؛ یک مغز گرفتار.
البته صریحاً این واژه رو به کار نمی‌بره. اما تمام توضیحاتش همین رو می‌رسونه.
اونامونو توضیح میده که آدم‌ها نمی‌تونن جهان رو بدون حضور خودشون تصور کنن. یه لحظه الان فکر کن. جهانی رو تصور کن که تو مُردی و توش نیستی.
چه‌جوری تصور می‌کنی؟ احتمالاً قبری رو تصور می‌کنی که تو توی اون هستی. یا خونه‌ای رو که توش زندگی می‌کردی و الان کس دیگه‌ای توشه. یا اینکه نوشته‌هات چی میشه. دوستانت چی می‌شن و کجا میرن و چیکار می‌کنن.
در همهٔ این افکار، باز هم «تو» حضور داری. حتی در حد جنازه یا قبر. یا تصور دفتر یادداشتت روی میز که فرد دیگه‌ای داره اون رو می‌خونه. یا موبایلت که – خوشبختانه – بدون اینکه کسی اون رو باز کنه و پیام‌هات رو ببینه، زیر تودهٔ زباله‌های شهرداری، له و نابود میشه.
می‌بینی؟ باز هم تو هستی.
اونامونو تأکید می‌کنه که «مغز انسان از تصور جهانی که خودش به شکل مطلق در اون حضور نداره، ناتوانه.» بعضی از انسان‌ها، یاد می‌گیرن که اساساً این مسئله رو کنار بگذارن. یعنی – چنان‌که بسیاری از فیلسوفان و نویسندگان گفته‌ان – بگه: «مرگ من، مسئلهٔ من نیست. چون در آن لحظه، من دیگر نیستم.»
اما گروه دیگه‌ای که – به هر علت – نمی‌تونن این نگاه رو بپذیرن، دچار بیماری وسواس‌گونهٔ «مرگ‌اندیشی» می‌شن. نه به معنای این که «حالا که مرگ هست، باید از عمر محدود بهترین استفاده رو کرد.» بلکه به این معنا که «اگر مرگ قرار باشه من و کارها و آثارم رو نابود کنه، اصلاً چرا باید کاری بکنم؟»

این بیماری مغزی نهایتاً خودش رو این‌طوری نشون میده که آدم در مورد خودش و دیگران، دائماً این سوال رو می‌پرسه که: بعد از نبودنم چی؟ بعد از نبودنش چی؟
و از اینجاست که به تدریج، لذت زندگی‌ در دست رو در پای اضطراب مرگ دوردست قربانی می‌کنه (منظورم از دوردست،‌ صد سال دیگه نیست. همین که یه جا نشستی چای می‌خوری و ممکنه پنج دقیقه دیگه بمیری، این پنج دقیقه رو می‌شه به اندازهٔ یک ابدیت تجربه کرد).
در همون فصل، به سبک عبارت معروف «To be or not to be» یه تعبیر زیبا از همون جنس خلق می‌کنه: All or nothing
میگه آدم‌ها میگن من یا «همهٔ بودن و همیشه بودن» رو می‌خوام، یا «اساساً هیچی نمی‌خوام.» من می‌تونم این‌طوری تعبیرش کنم که «زندگی‌ای که پس از مرگ به یک جاودانگی منتهی نشود، به زیستن نمی‌ارزد.»
و بعد به کسانی می‌رسیم که خودشون رو بندهٔ خداوند می‌دونن، درگیر دین و پرهیز و عبادتند. اما این دروغ بزرگیه که به خودشون می‌گن. اون‌ها در واقع مصداق این جمله – باز هم از فصل سه – هستن: «He wants nothing of a god, but eternity.»
این‌ها خدا رو باور دارند و اون رو می‌پرستند، صرفاً به این امید که خودشون، پس از مرگ، مثل خداشون و به اندازهٔ خداشون، جاودانه بشن. حتی اگر بهشت نشد، در جهنم.
اونامونو با متون اسلامی آشنا نبوده، وگرنه به نظرم اون‌جایی که می‌گه «آزادگی، یعنی زیستنی رها از ترس» خیلی به اون مفهومی که ما در ادبیات اسلامی می‌شنویم «عبادت‌الاحرار» در برابر «عبادت‌العبید» نزدیکه. ترس از نابودی این‌ نوع افراد رو به بندگی خداوند کشونده و نه آزادگی.

این «شوق عجیب به جاودانگی» و «شهوت اندیشیدن به اتفاقات پس از مرگ» که این منطقه را به خاک سیاه نشانده و هزاران سال، به تعبیر نیچه، کاسبیِ واعظان مرگ را از هر نقطهٔ دیگری در این سیاره پررونق‌تر کرده، از کجا می‌آید؟

من دین نیاورده‌ام که دنبال قبیلهٔ وفادار باشم.
همچنین قرار نیست به قبیلهٔ دیگری حمله کنم، یا غنیمتی از قومی یا سرزمینی بگیرم؛ که از دیگران «ایمان، همراهی و وفاداری» بخواهم.
نویسنده‌ام. خواننده می‌خواهم. همین و بس.
و حتی نویسنده‌ترم؛ آن‌قدر که خواننده هم نباشد، می‌نویسم.
بنابراین بگذار سوالت را از سمت دیگر بپرسم و پاسخ دهم: «من پس از مرگ تو چه خواهم کرد؟»
باز هم خواهم نوشت.
و اگر هیچ کس هیچ جا نباشد که هیچ یک از نوشته‌هایم را بخواند؟‌ هیچ چیز تغییر نمی‌‌کند. باز هم خواهم نوشت. همین و بس.