سالها پیش کلکسیون کبریت داشتم(مسخره ست نه؟)
آخرین جمله من: لطفا” لبخند بزنید

محمد رضای عزیز
کلکسیونت، باید گنجینه‌ی ارزشمند بی‌نظیری‌ باشد؛ زیرا به‌گفته‌ی کنفوسیوس:
“وقتی انسان در آستانه‌ی مرگ است، سخنانش حکیمانه می‌شود.”
سقراط تمامت فلسفه را “تأمل بر مرگ” دانست. مهم‌ترین پرسش‌های پیش روی انسان، در مواجهه‌ی او با مرگ مجال ظهور و بروز می‌یابند. پس مرگ، پدیده‌ی تعیین‌کننده‌ای‌ست.

از بودا برسش شد: “زندگی چیست؟”
گفت(قریب به مضمون): چگونه می‌توانم پاسخ درخوری برایتان داشته باشم وقتی با رخدادی روبرو نشده‌اید تا زمینه‌ای فراهم شود که عمیقا به معنای زندگی بیندیشید. تصور کنید فردی در حال شنا در رودخانه‌ایست. ناگهان تمساحی به سمت او می‌آید و او را گریزگاهی نیست(و نه حتی حشیشی که به آن متشبث شود). اینجا برای او مجالی فراهم می‌شود که به زندگی(به ادق معانی) بیندیشد؛ چون با مرگ روبرو شده است.
و یا هنگامی که تیری زهرآگین به بدن فردی اصابت می‌کند، مهم‌ترین پرسش پیش روی او، این نخواهد بود که تیر از کدام سمت و سو آمده، یا ترکیب شیمیایی سم آن چیست، و یا حتی چه‌کسی آن‌را انداخته است. او به زندگی و مرگ(بزرگ‌ترین پرسش‌های بی‌پاسخ پیش روی انسان) می‌اندیشد(و شاید هم به پرسش‌های وجودی و بنیادین دیگری همچون خوبی، بدی، نیک‌بختی، بدفرجامی، رستگاری، پایان‌پذیری، جاودانگی و….)
با تمام اهمیت و نقش تعیین‌کننده‌ای که علوم طبیعی و ریاضی در زندگی انسان دارند و هیچ‌کس ـ حتی ذر‌ه‌ای ـ حق خوارشماری و تحقیر آنها را ندارد، بعید به‌نظر می‌رسد که که انسانها به‌هنگام مواجهه با مرگ، به‌دنبال یافتن پاسخ پرسش‌هایشان در این زمینه‌ها باشند(لطفا داستان دقایق آخر زندگی ابوریحان بیرونی را ـ که پی‌گیر یافتن پاسخی برای یک پرسش ریاضی بود ـ یک استثنای بسیار کمیاب تلقی کنید؛ شاید او پیش از آن به‌قدر کافی به پرسش‌های بنیادین مرگ و زندگی و جاودانگی و…. اندیشیده بود).

حضور در عموم موقعیت‌ها یا وضعیت‌های مرزی(یا حدی یا غایی یا سامانی) و در مواجهه‌ی با آنها زندگی‌کردن، زمینه‌ساز شکفتگی هستی انسانی و سامان‌یابی شخصیت است. و شاید از همین رو است که نیچه می‌گوید:
“خانه‌های خود را در دامنه‌ی کوه آتشفشان بنا کنید.”
و نیز همو می‌گوید:
“حرفم را باور کن؛ راز چیدن بزرگ‌ترین میوه و عظیم‌ترین شادی از عالم وجود این است: خطرناک زندگی کردن.”

محمد رضا جان
رفتار و سخنان انسانها به‌هنگام مواجهه با مرگ، هماره توجه و تأمل مرا هم عمیقا برانگیخته است. کتاب “مرگ، آن‌گاه که بیاید: مردهای بزرگ، مرگ‌های بزرگ” گردآوری‌شده توسط کریم فیضی، رفتار و سخنان افراد مشهوری را به‌هنگام مواجهه با مرگ، در خود جای داده است. مطالعه‌ی آن‌را(اگر نخوانده‌ای‌اش) به تو توصیه می‌کنم.

من یکی از باشکوه‌ترین مرگ‌ها در گستره‌ی تاریخ زندگی انسان را، مرگ “توماس مور” یافتم. به‌موجب شهرت بسیارش بعید می‌دانم سخنان پیش از مرگ او در کلکسیونت نباشد، اما مرور چندین باره‌اش را خالی از لطف نمی‌دانم. بزرگ‌منشی، شهامت، متانت، صمیمیت، خطاپوشی و مهربانی او حیرت‌انگیز است. چند جمله‌ی مشهور او به‌هنگام مواجهه‌اش با مرگ را ذکر می‌کنم:

پس از استماع حکم محکومیتش توسط قضاتی که او را به “به‌دار کشیده‌شدن و به‌طور زنده چهارشقه‌شدن” محکوم کرده بودند و خطاب به آنها:
“پولس قدیس شاهد سنگسارشدن سنت استفن بود و اکنون هر دوی آن نیکمردان در بهشت جای دارند؛ عمیقا باورمندم و از صمیم قلب دعا می‌کنم با آن‌که شما در این دنیا صاحب‌رأی بوده و محکومم کردید، همه در بهشت با همدیگر روبرو شده و به رستگاری جاوید نایل شویم.”

هنگام نزدیک‌شدن به جایگاه اعدام، لبخندزنان خطاب به یکی از نظامیان مجری اعدام :
آقای گروهبان، تقاضا می‌کنم مرا سالم به آن بالا ببرید، برای پایین‌آمدنم بگذارید خود فرود می‌آیم!”

خطاب به سرکرده‌ی مأموران برنامه‌ی اعدام که عصبانی به‌نظر می‌رسید و برای آرام‌کردن او:
“روحیه‌ی خود را حفظ کنید آقا، من ترسی ندارم؛ پس شما هم بیمی به دل راه مدهید.”

آخرین سخن پرطنز او در زندگانی‌اش همزمان با فرودآمدن تبر بر گردنش(هنری چگونگی اعدام او را به “گردن‌زده‌شدن” تغییر داد و در ازای این لطفش، فرمان داد از هرگونه سخن‌گفتن به‌هنگام مرگ اجتناب کند؛ زیرا تا آخرین لحظه از صراحت و شجاعت و تأثیرگذاری او بیمناک بود):
“لطفا اجازه دهید ریشم را از روی تخته بردارم، زیرا یقینا ریش من مرتکب خیانتی به پادشاه نشده است.”

به‌خاطر پرگویی‌ام عذرخواهی می‌کنم محمدرضای عزیز. و اگرچه توجیه‌ناپذیر است، با مددجستن از عطار نیشابوری و آوردن این بیت از او، سعی می‌کنم پرگویی‌ام را توجیه‌ کنم:
در ازل چون عشق با جان خوی کرد شور عشقم اینچنین پرگوی کرد

شعری از مارگرت بیکل با ترجمه ی احمد شاملو
پیش از آنکه واپسین نفس را برآرم
پیش از آنکه پرده فرو افتد
پیش از پژمردن آخرین گل
بر آنم که زندگی کنم
بر آنم که عشق بورزم
بر آنم که باشم
در این جهان ظلمانی
در این روزگار سرشار از فجایع
در این دنیای پر از کینه
نزد کسانی که نیازمند منند
کسانی که نیازمند ایشانم
کسانی که ستایش انگیزند
تا دریابم
شگفتی کنم
بازشناسم
که ام
که می توانم باشم
که می خواهم باشم
تا روز ها بی ثمر نماند
ساعت ها جان یابد
لحظه ها گران بار شود
هنگامی که می خندم
هنگامی که می گریم
هنگامی که لب فرو می بندم
در سفرم به سوی تو به سوی خود به سوی خدا
که راهیست ناشناخته پر خار ناهموار
راهی که باری در آن گام می گذارم
که قدم نهاده ام و سر بازگشت ندارم
بی آنکه دیده باشم شکوفایی گلها را
بی آنکه شنیده باشم خروش رودها را
بی آنکه به شگفت در آیم از زیبایی حیات
اکنون مرگ می تواند فراز آید
اکنون می توانم به راه افتم
اکنون می توانم بگویم که زندگی کرده ام

من هم به آخرین جمله قبل از مرگم خیلی فکر کردم. به این نتیجه رسیدم این جمله حتما نحت تاثیر وضعیت زندگیم خواهد بود. مثلا اگه الان بخوام این جمله رو بگم حتما سفارشم به برادرم هست که بگم مراقب مامان و بابا باش. واگه در آینده مادر شدم ، اون زمان حتما به همه ملت سفارش فرزندم رو میدم. کلا من همیشه نگران اطرافیانم هستم بعد از مرگم.

بچه که بودم همیشه فکر میکردم دنیا بدون من چقدر بی معنی میشه:)

خیلی بحث جالبیه محمدرضا جان، ممنون.
منم واقعا از جمله ها و نقل قول های الهام بخش و انرژی بخش بزرگان دنیا، الهام و انرژی می گیرم. هروقت احساس می کنم انگیزه ام داره برای دنبال کردن رویاهام کمرنگ میشه، میرم سراغ این نقل قول های شگفت انگیز و بلافاصله ازشون نیرو و انرژی می گیرم و دوباره بهم قدرت میدن. خیلی دوستشون دارم.
راستی من وقتی بچه بودم کلکسیون “پاک کن” داشتم! عااااشق جمع کردن پاک کن های خوشگل بودم. کلا من عاشق لوازم التحریر هستم از بچگی تا حالا …
وقتی هم نوجوان بودم تمبرهای زیبای ایرانی و خارجی زیبا رو جمع آوری می کردم. الان هم ۲، ۳ تا آلبوم تمبر از اون روزا دارم .
ولی نمی دونم الان اگه بخوام کلکسیون چیزی رو داشته باشم باید سراغ چی برم!! باید در موردش فکر کنم ببینم قلبم برای چه چیزی و داشتن چه مجموعه ای میتپه … 🙂

من کوچیک که بودم، برچسب آدامس باربی جمع میکردم. بقیه هم محبت میکردن آدامسشو میخوردن، پوستشو میدادن به من! : ))