حامد عزیز.
ممنون از لطف و محبتت.
در مورد دو نکته‌ای که مطرح کردی، فکر می‌کنم خیلی سوالات سختی هستند و احتمالاً هر کسی بر اساس برداشتش (و همینطور منافع‌اش) پاسخ متفاوتی برای اونها داره.

اجازه بده اول در مورد این حرف بزنیم که انعطاف کلامی اصل است یا ترفند؟

فکر می‌کنم خیلی به معنایی که ما از این دو لغت مد نظر داریم برگرده. اگر اصل رو یک قانون تخطی ناپذیر بگیریم، انعطاف پذیری کلامی قطعاً اصل نیست. چنانکه ما در بعضی‌ جاها در مذاکره وادار بشیم صریحاً برگردیم و بگیم: من حاضر نیستم از این خط قرمز عبور کنم.
اما من هم ذهنیتی شبیه تو دارم. دیدم نوشته که: اصل یعنی مسئله‌ای که در عموم موارد رعایت می‌شود مگر موارد خاص.
اگر با این تعریف نگاه کنیم به نظر من انعطاف پذیری کلامی یک اصل محسوب می‌شه.

اما از سوی دیگه هر اصلی هم ممکنه جایی به عنوان ترفند استفاده بشه و این هم تضاد و تعارضی نداره.

به تعبیر زیبای امام علی که این روزها که این متن را می‌نویسم سالگرد شهادتشان هم هست، زمانی که خوارج برگشتند و گفتند: لا حکم الا لله. امام فرمودند (اول خطبه چهلم): کلمه حق یراد به الباطل.
حرف حقی می‌زنند که از آن اراده باطل شده است.

وقتی در مذاکره می‌گوییم انعطاف پذیری کلامی یک اصل است. معنای مشخص آن این است که دست و پای خودمان را بیهوده و بی دلیل نبندیم یا با جملات مطلق، فضای مذاکره را متشنج نکنیم.

وقتی در مذاکره می‌گوییم انعطاف پذیری کلامی یک ترفند است، معنای آن این است که اگر چه منطقی است و توصیه شده است و حق است که یک نفر، از انعطاف پذیری استفاده کند، اما هدف این فرد حفظ فضای مذاکره یا جلوگیری از تشنج و یا شکل گیری فضای تهاجمی نیست، بلکه او از این اصل به نفع خودش و برای شانه خالی کردن از زیر یک تعهد استفاده می‌کند.

بنابراین به نظرم انعطاف پذیری کلامی بسته به شرایط، ممکن است مصداق اجرای یک اصل یا مصداق پناه بردن به یک ترفند باشد.

در مورد نکته دوم، من واقعاً سواد اظهار نظر ندارم. صرفاً چند نکته پراکنده به ذهنم می‌رسد:

یکی اینکه اگر چه اصول اخلاقی مطلق هستند اما مصداق‌های آنها به تفسیر انسانی آلوده‌اند و نمی‌توانند به سادگی مطلق فرض شوند (حداقل در مورد ما که علم ناقص داریم).
من همیشه یاد داستان موسی و خضر می‌افتم و حتی قتلی که می‌تواند اخلاقی باشد.

در مورد دروغ هم همین است. دروغ بد است.
اما یک سوال: آیا پدری که به فرزند خود می‌گوید وضع مالی ما خوب است و نگران نباش اما در آستانه زندان رفتن به خاطر مسائل مالی است، دروغ گفته است یا در حال ایفای وظیفه پدری است؟
شاید فیلم زندگی زیباست یا La vita è bella مثال خوبی از این چالش باشد.

البته ممکن است بگوییم که خود دروغ مفهومی است که نیازمند مفهوم پردازی است. من لااقل در طی شش هفت سال اخیر که به خاطر مذاکره در این زمینه مطالعات نسبتاً‌ زیادی داشته‌ام به نظرم ‌می‌رسد که واژه دروغ تعریف شفاف مشخصی ندارد. البته تلاش‌های زیادی در راستای مفهوم پردازی برای این واژه شده (اگر به خاطر داشته باشید من هم یکبار بحث دروغ سیاه و دروغ سفید را مطرح کردم) و مطالعات گسترده‌ای شده، اما هنوز اتفاق نظر جدی در این زمینه وجود ندارد.

به همین دلیل اگر چه اخلاق به معنای داشتن افق بزرگتر (زمانی، مکانی، تاریخی، تخصصی، منافع، حوزه اثر و …) قطعاً مورد قبول هر عقل سلیمی هست اما تعریف مطلقی مانند اینکه «دروغ بد است» وقتی خود این واژه تعریف مشخصی ندارد و در هاله ای از ابهام است، به هر حال مطلق نخواهد بود. به عبارتی به نظر من اصل جمله چنان مبهم است که با اضافه کردن اما و اگر موضوع بدتر نمی‌شود!

البته اگر دروغ را به معنای ترسیم تصویری نادرست از واقعیت با هدف تضییع حق دیگران به نفع خودمان در نظر بگیریم که به نظر چنان مطلق است که شکل مصلحتی نخواهد داشت! اما به خاطر داشته باشیم که این جمله هم یک «جمله» است و یک جمله همیشه به تعدادی جمله برای تفسیر و تبیین نیاز خواهد داشت.

البته از سبک نگارش و دقت نظر شما مطمئن هستم که توجه دارید که آنچه من می‌گویم به معنای نسبی بودن اخلاق نیست بلکه به معنای خطر آلوده شدن تفسیر ما به عنوان کسانی است که نهایتاً باید تصمیم اخلاقی اتخاذ کنیم.

خلاصه اینکه در نگاه من «دروغگویی همیشه بد است» یک جمله مطلق نیست و انعطاف پذیری بالایی در آن وجود دارد. چون تعریف و متر دقیق و مشخص از اینکه چه چیزی دروغ است و چه چیزی دروغ نیست وجود ندارد و اگر سهم وجدان پاک انسانی را در این میانه کنار بگذاریم، تشخیص راه درست چندان ساده نخواهد بود.

ارادتمند
محمدرضا