سلام و مخلص.

(اصل موضوع) پس تولد دخترتون رو تبریک می‌گم و امیدوارم همیشه شاد و سلامت باشه و شما هم از دیدن رشد و بالندگیش لذت ببرید.

(حاشیهٔ موضوع)

در مورد نکته‌ای که حمیدرضا گفت و جوابی که من دادم، چند تا نکته این‌جا اضافه می‌کنم شاید شفاف‌تر بشه. به هر حال، پیشاپیش می‌گم که ابهامی اگر در جواب قبلی یا جواب تکمیلی من هست، قطعاً از سمت منه. چون این بحث چیزی نیست که با یکی دو تا کامنت، اون هم کامنت‌های شتابزدهٔ من جمع بشه.

۱) خیلی وقت‌ها خود کلمه‌ای که به کار می‌بریم، ما رو گمراه می‌کنه. یعنی فرموله کردن درستِ صورت سوال – همون‌طور که همیشه می‌گن – بخش مهمی از پاسخه. وقتی ما در مورد تصمیم یک نفر می‌پرسیم که «آیا هنوز دفاع می‌کنه؟» عملاً یه فرض پنهان در پشت این صورت‌بندی هست که ممکنه خودمون هم توجه نداشته باشیم. دفاع همیشه روبه‌روی حمله است. اساساً دفاع یک کار دو جانبه است. شما هیچ‌وقت در خلوت خودت و در جهان ذهنی خودت، نه می‌تونی به کسی حمله کنی، نه مجبوری از خودت دفاع کنی. این ادبیات،‌ خود به خود ما رو به سمت رویکرد سیاسی در تحلیل تصمیم‌ها می‌بره. در رویکرد سیاسی، کسی دنبال تصمیم درست نیست. بلکه دنبال توجیه تصمیم قبلیه. وکیل مدافع رو ببین. تا حالا دیدی یه وکیل در دادگاه بعد از شنیدن حرف‌های قاضی و وکیل طرف مقابل بگه: آخ. آخ. چقدر نکته‌ی جالبی. اصلاً دقت نکرده بودم. خاک بر سر موکل من. اصلاً خود منم الان مدعی هستم. باید پدر موکلم رو در بیاریم! قطعاً این‌طور نیست. در دفاع چیزی که اصالت داره، حقیقت نیست.

۲) در ماجرای انتخابات و بقیهٔ‌ بازی‌های سیاسی کشور ما، استفاده از کلمهٔ دفاع خطرناک‌تر هم هست. چون اصلاً زمین بازی دست ملت نیست. فکر کن شما مسائلی داری که برای حلش، یه مغزی لازمه که بتونه معادلات دیفرانسیل، دینامیک تحول سیستم‌ها، سیستم‌های پیچیدهٔ اجتماعی و اقتصادی و … رو بفهمن. بعد در قدم اول، هر کسی سواد این کار رو داره می‌ذاری کنار (طراحی سیستم این‌جوری شده). بعد هم چهار پنج نفر میاری که همه‌شون یکی دو کلاس دبستان درس خوندن. یکی‌شون قرآنش بهتره. یکیشون ورزشش. یکی‌شون ادبیات خوب بلده و ویژگی مشترک‌شون اینه که صلاحیت حل مسئله‌ای که باید حل کنن رو ندارن.
حالا شرایط جوریه که نهایتاً ما محاسباتی می‌کنیم و در این بازی پیچیده، بین گزینه‌های «رای به دبستانی اول، رای به دبستانی دوم،‌ …، رای ندادن» هر بار یکی رو انتخاب می‌کنیم (که در این‌جا هم به نظرم به خاطر پیچیدگی،‌ هیچ‌کس به شکل مطلق نمی‌تونه ادعا کنه بهترین گزینه رو می‌دونه. منم قبلاً‌ این رو نوشتم). اگر بعد از مدتی ازمون بخوان «از تصمیم خودمون دفاع کنیم» عملاً گرفتار بازی پیچیده‌ای میشیم. یعنی باید در مورد حقانیت چیزی حرف بزنیم که از اساس باطله.

۲) حالا فرض کن کلمهٔ دفاع رو برداری و بخوای سوال رو بازنویسی کنی. در اغلب موارد، اصلاً سوالت حل میشه. یعنی سوالی باقی نمی‌مونه که بپرسی. اما به فرض که سوال سر جاش بمونه. اون سوال چیه؟

یکی از گزینه‌ها اینه:
* آیا اگر امروز با اطلاعات و دانش امروز در نقطهٔ دیروز قرار بگیری، اون تصمیم رو می‌گیری؟

خب. حرف من اینه که این سوال کلاً‌ غلطه. با همون توضیحاتی که دادم. هیچ‌وقت ما با اطلاعات و دانش امروز در نقطهٔ دیروز قرار نمی‌گیریم.
اتفاقاً این‌جا فرصت خوبیه که من تفاوت بین سناریو و فانتزی رو یادآوری کنم. سناریو همیشه رو به آینده است. یعنی شما همیشه، همیشه، همیشه، همیشه، همیشه، در مورد اتفاق‌هایی که «در آینده» ممکنه بیفته فکر می‌کنی و بر اساسش تصمیم‌گیری، تحلیل، بودجه‌بندی، برنامه‌ریزی و … انجام می‌دی.
اما فانتزی، جهت‌گیری زمانی نداره. می‌تونه مربوط به گذشته، حال یا آینده باشه و هر موضوعی هم می‌تونه داشته باشه.
ما وقتی می‌گیم: «اگر دوباره در فلان موقعیت قرار بگیری، و اطلاعات امروز رو داشته باشی، چه تصمیمی می‌گیری؟» برخلاف تصورمون که فکر می‌کنیم یه حرف از جنس سناریو می‌زنیم، صرفاً داریم از فانتزی‌هامون حرف می‌زنیم. واقعیت اینه که من هم از فانتزی بدم نمیاد. اما ترجیح می‌دم موجوداتی زیباتر و فریبنده‌تر از پزشکیان و جلیلی توی فانتزی‌هام باشن 😉

حالا به این‌جا می‌رسیم:

* اگر با اطلاعات همون روز در همون نقطه قرار بگیریم، قطعاً همون تصمیم رو می‌گیریم (بدیهیه که درسته)
* اگر با اطلاعات امروز در نقطهٔ‌ دیروز قرار بگیریم، آيا تصمیم قبلی رو می‌گیریم؟ (بدیهیه که خود سوال غلطه)

آیا واقعاً به هیچ شکل نمی‌شه اون سوال اولیه رو صورت‌بندی کرد که هم درست باشه و هم از توش اطلاعات مفیدی در بیاد؟

این رو در اولین فرصت در قالب یک کامنت مستقل می‌نویسم.

خب. من قسمت دوم کامنتم رو با کمی فاصله بنویسم.

من یه قسمت از کامنت شما رو این‌جا کپی می‌کنم و می‌ذارم که راحت‌تر بتونیم درباره‌اش حرف بزنیم:

«تصمیمی که برای من نتیجه مطبوع نداشته و با کنکاش و جستجو بفهمم همه اطلاعات دستم نبوده و بر اساس اطلاعات موجود تصمیم درست اما بی نتیجه گرفتم،چرا نباید با کمی احساس پشیمانی و مسئولیت روند تصمیم‌گیری رو تغییر بدم؟ من تصمیماتی گرفتم که ذی‌نفع و ذی‌ضرر متفق‌القول معتقد بودند کاملا درسته.نتیجه هم مقطعی فوق‌العاده و نهایی درحد فاجعه بود.اگر به عقب برنگردم چطور می‌تونم از تکرار چنین تصمیماتی جلوگیری کنم؟ نباید جایی که لازمه از دفاع کردن دست بردارم؟»

گفتم که یکی از کلمات ابهام‌آفرین در این جمله، خود «دفاع» هست.
اما کلمهٔ دیگه‌ای هم در این جمله‌های ما هست که ابهام ایجاد می‌کنه. اونم خود «تصمیم» هست. ما یه «فرایند تصمیم‌گیری» داریم یه «انتخاب نهایی».
ما وقتی می‌گیم «از تصمیم اون روز خودم دفاع می‌کنم» اول باید مشخص کنیم که داریم از فرایند دفاع می‌کنیم یا از نتیجه. به عبارت دیگه از «روش تصمیم‌گیری» یا از «حاصل تصمیم‌گیری»؟
‌
در این‌جا چند تا نکته هست.
‌
اول این که همیشه در فضای تصمیم‌گیری ما، یه سری داده‌هایی وجود داره که ما در اختیار نداریم. بهترین مثالش بازی پوکر هست. فرض کنید ورق‌ها رو پخش کردن. شما روی دست خودت نگاه می‌کنی. به سابقهٔ بازی آدم‌های دور میز هم نگاه می‌کنی. نهایتاً یه حرکتی انجام می‌دی.
اگر یه بازیکن حرفه‌ای باشی، در این جا «فرایند تصمیم‌گیری» رو درست طی کردی. اما آيا نتیجه به نفع شماست؟ لزوماً نه. چون تازه بعدش می‌فهمی که چه ورق‌هایی دست بقیه بوده.
اما اگر درست بازی کردی و اون دست رو باختی، باز هم باید از تصمیم خودت (فرایند تصمیم‌گیری)‌ دفاع کنی. باز هم باید از شیوهٔ بازی کردنت راضی باشی. حتی اگر از نتیجهٔ اون دست بازی ناراضی هستی.

پیچیدگی دنیا اینه که بازی کامل مثل پوکر نیست. بلکه وسطش مثل تخته‌نرد هم میشه. یعنی جدا از اینکه یه سری داده هست که نمی‌دونی، بعد که تصمیم می‌گیری، یه چیزهایی هم تازه بعدش در دنیا اتفاق میفته. و نهایتاً ترکیب این‌ها باعث می‌شه که نتیجه مطبوع و مطلوبت باشه یا نه.

تخته‌نرد هم قواعد خودش رو داره. شاید نشه یه حرکت رو بگیم «بهترین حرکت.» اما حداقل حرکت‌های کاملاً‌ غلط مشخص هستند. چند حرکت نسبتاً خوب هم مشخص هستند. اگر کسی حرکت خوب انجام بده و نهایتاً‌ ببازه، نباید حسش به خودش بد باشه. اگر هم حرکت‌های احمقانه انجام داد و نهایتاً‌ برد، نباید به روش تصمیم‌گیری و بازی خودش مغرور بشه.
‌
حالا برسیم سراغ حرف شما.
شما می‌گید من تصمیمی گرفته‌ام که ذی‌نفع و ذی‌ضرر گفته‌ان خوبه. یعنی – جوری که من می‌فهمم – قواعد بازی پوکر خودتون رو بلد بودید و رعایت کردید. کسی که پشت دست شما نشسته، نگفته این کار تو غلطه. وقتی همهٔ بازیگرها (حتی ذی‌ضرر) گفته‌ان که بازی شما درسته، احتمالاً سبک تخته‌نردی خودتون رو هم درست رفتید. یعنی اون لحظه، وقتی همه با شهود خودشون، نتایج تاس ریختن رو تصور می‌کردن، باز هم به نظرشون همه‌چی درست بوده.
‌
حالا بعداً به عللی این تصمیم به یه فاجعه منتهی شده. یا داده‌ای بوده که اون زمان هیچ‌کدوم شما دور میز نداشتید. یا بعداً اتفاقی افتاده که هیچ‌کدوم از شما پیش‌بینی نمی‌کردید.
من می‌گم شما چی رو می‌خوای اصلاح کنی؟‌ همه چی رو درست رفتی. باید همون روش رو ادامه بدی.
‌
باز هم از استعارهٔ پوکر استفاده می‌کنم. پای حرف پوکربازها که می‌شینی همه‌شون یه جمله ثابت دارن: می‌گن «بازی پوکر یه عمر طول می‌کشه.» منظورشون چیه؟ یعنی اینکه هیچ‌وقت نباید به خاطر این که یک استراتژی خوب، یک بار یا چند بار نتیجه بد داده، عوضش کنی. مهم اینه که این استراتژی در بلندمدت،‌ وقتی بارها و بارها و بارها اجرا میشه، روی هم مثبت و سازنده است. آدم‌های غیرحرفه‌ای هستن که مدام استراتژی خودشون رو عوض می‌کنن.
‌‌
حالا ممکنه شما بگی من اصلاً رفتم بررسی کردم،‌ فهمیدم فرایند تصمیم‌گیری من اشتباه بوده. این‌جا دو تا نکته هست.
‌‌اول این که واقعاً خیلی وقت‌ها اون چیزی که ما می‌گیم فرایند اشتباه، صرفاً یه بیان احساسی از نارضایتی‌مون هست. نه یه حرف علمی و درست. یکی می‌گفت «امروز که نگاه می‌کنم، می‌گم چقدر بی‌شعور بودم که با فلانی رفیق شدم.» این فقط یه بیان احساسیه. شکل مودبانه‌ای از این که «فلانی خیلی بی‌شعوره.» وگرنه بالاخره اون زمانی که رفیق شده، نمی‌خواسته بی‌شعوری کنه. همهٔ داده‌های اون زمانش رو کنار هم گذاشته، و این دوستی رو مفید و موثر و آینده‌دار دیده.
‌
حالا اصلاً به فرض که شما بازنگری می‌کنید و واقعاً متوجه می‌شید که فرایند تصمیم‌گیری نادرست بوده. یعنی مستقل از نتیجه، اصلاً مسیر رو غلط رفتید. خیلی خوبه که مسیر رو اصلاح کنید. اما یادتون نره که شما از بین «فرایندهای مختلف تصمیم‌گیری» قطعاً در اون زمان، فرایندی رو که بهتر می‌دونستید انتخاب کردید. محاله در اون لحظه فکر می‌کردید «استخاره بهتره» و رفته باشید سراغ «تحلیل منطقی». و همین‌طور محاله اون زمان فکر کرده باشید تحلیل منطقی لازمه، اما استخاره کردید.
‌
اگر استخاره کردید، حتماً اون لحظه فکر می‌کردید بهترین روشه. اگر تحلیل منطقی کردید،‌ فکر کردید بهترین روشه.
‌
همهٔ ما در هر لحظه با روشی که فکر می‌کنیم «بهترین روش تصمیم‌گیری» هست، تصمیم می‌گیریم و گزینه‌ای رو که فکر می‌کنیم «بهترین گزینه موجود» هست انتخاب می‌کنیم.
‌
به خاطر همین ما اصلاً کلمهٔ «پشیمانی در تصمیم‌گیری» نداریم. چیزی که داریم اینه که بعد از تصمیم،‌ متوجه می‌شیم نتیجه مطلوب نیست. و همین‌طور متوجه می‌شیم که نتیجهٔ نامطلوب، نه ربطی به ورقِ دست دیگران داشته و نه ربطی به تاسی که ریخته شده. بلکه ما در تکنیک‌های بازی ماهر نبودیم.
‌
خب. ضمن پذیرش این که اون زمان بهترین تصمیم «ممکن» رو گرفتیم، الان سعی می‌کنیم روش تصمیم‌گیری رو اصلاح کنیم تا «بهترین تصمیم ممکن در دفعهٔ‌ بعد» از «بهترین تصمیم ممکن در دفعهٔ‌ قبل» بهتر باشه.
‌
ممکنه بگید این‌ها خیلی شبیه بازی با کلمات شد. اما نه. این نگاه من دو خاصیت مهم داره.
‌
اول این که در دام دفاع از چیزهایی که «نباید ازشون دفاع کنید» نمی‌افتید. هیچ‌یک از طرفداران نظام حق نداره بیاد به من بگه آیا از کاندیدای اون روزت دفاع می‌کنی یا نه؟ (یواشکی زیر این سوال، تایید از من گرفته که اصل انتخابات درست بوده). هیچ‌یک از مخالفان نظام هم نباید بگه که «حالا فهمیدی اشتباه می‌کردی؟» چون این حرف، هیچ کمکی به بهتر کردن تصمیم‌های آتی نمی‌کنه. فقط داره یه اتفاقی رو که در گذشته افتاده،‌ به جای «مسئله تصمیم‌گیری» در قالب یک «مناظره» بازآفرینی می‌کنه. پس دنبال تعیین برنده و بازنده است و نه دنبال روش بهتر حل مسئله.
‌
دومین مزیت این نگاه اینه که «اعتماد به نفس تصمیم‌گیری» در من از بین نمیره. ما انسان‌ها فقط به مهارت تصمیم‌گیری نیاز نداریم. به اعتماد به نفس تصمیم‌گیری هم نیاز داریم.
‌
شما یه زمان تصمیمی گرفتی که بعداً به فاجعه منتهی شده؟‌ شده باشه.
مهم اینه که شما بلد بودی تصمیمی بگیری که دوست و دشمن،‌ ذی‌ضرر و ذی‌نفع همه گفتن تصمیم درستیه. این خیلی ارزشمنده. خیلی زیاد.
کسی که بلده جوری تصمیم بگیره که آدم‌های مختلف از منظرهای متفاوت، اون تصمیم رو می‌پسندن، معلومه یه خِرَد تصمیم‌گیری داشته و داره. این خیلی ارزش داره. اگر همیشه این‌طوری تصمیم بگیره، در بلندمدت قطعاً دستاوردهای ارزشمندی داره.
‌
چرا باید این حس خوب رو به خاطر نتیجهٔ بد در خودتون خراب کنید؟
سرمایهٔ شما، نتیجهٔ خوب یا بد یه تصمیم نیست. سرمایهٔ‌ شما جرئت تصمیم‌گیری در آینده است. در جاهایی که دیگران جرئت ندارن. یا شاید دور و برتون نیستن که بهتون روحیه بدن. چیزی که شما رو اون لحظه جلو می‌بره،‌ اعتماد به نفسه و اینکه آدم‌های متعدد و متنوعی «روش تصمیم‌گیری شما» رو قبول داشته‌ان. این سرمایه، چیزی نیست که به سادگی آدم از دستش بده.
‌
به همین علت می‌گم:‌ ما در عین این که نتایج بعضی از تصمیم‌هامون رو دوست نداریم،‌ و در عین این که به تدریج، ضعف‌های فرایند تصمیم‌گیری‌مون رو اصلاح می‌کنیم، باید همیشه به تصمیم‌های گذشته‌مون احترام بذاریم و اجازه ندیم کسی ما رو در نقطه‌ای قرار بده که مجبور بشیم انتخاب‌های گذشتهٔ خودمون رو زیر سوال ببریم. هیچ‌کس به نیت بهبود شما از شما نمی‌‌خواد که از تصمیم قبلی خودت دفاع کنی. اگر کسی این رو گفت، آگاهانه یا ناآگاهانه در پی اثبات خودشه (یا به شما یا به خودش). و هیچ منطقی اجازه نمی‌ده شما هزینهٔ روانی اثبات شدن دیگران رو از جیب خودت پرداخت کنی.