کتاب و کتابخوانی

پیش نوشت یک: این نوشته، در ادامه‌ی چند نوشته‌ی دیگر است که فکر می‌کنم مناسب است قبل از خواندن این مطلب خوانده شوند:

• درباره روش کتابخوانی (ما کتاب نمی‌خوانیم)
• نکاتی در مورد کتاب و کتابخوانی (روایتی از نکاتی که دوستان عزیزم مطرح کردند)
• لااقل در مدرسه بمان و بدُزد (چه شد که به هر شکلی از کتابخوانی راضی شدیم)

پیش نوشت دو (برای این مطلب و مطالب آتی در این زمینه): این نوشته (و برخی دیگر از مطالبی که در این زمینه در آینده خواهم نوشت) بیش از آنچه که عرفِ نوشته‌هایی از این سبک است، شخصی هستند. نمی‌توانم ادعا کنم که حرف‌هایی علمی هستند‌ (به این معنا که تحقیقی رسمی و روش‌مند برایشان انجام شده). بلکه بیشتر از جنس درون نگری محسوب می‌شوند.

به این معنا که سعی کرده‌ام به عنوان کسی که با کتاب بزرگ شده و با کتاب زندگی کرده، بسیار کتاب خوانده و می‌خواند، چند کتابی هم نوشته و چند موردی هم ترجمه کرده، حاصل این هم‌نشینی با کتاب را – که از جمله ارزش‌مندترین دستاوردهای زندگی‌ام می‌دانم – در خاطرات و ذهن خود مرور کنم. ببینم بنابر قضاوت خودم – که قاعدتاً به خطا و سوگیری آلوده است – کجاها مسیر درستی رفتم و کجاها مسیر اشتباهی رفتم و آیا حرف‌هایی هست که با خود بگویم اگر بیست یا بیست و پنج سال زودتر، یک کتابخوان حرفه‌ای به من می‌گفت، شاید امروز جای بهتری بودم؟

فارغ از اینکه اصلاً کتابخوان حرفه‌ای کیست و چه ویژگی‌هایی دارد (یا اینکه اصلاً آیا چنین تعبیری معنا دارد؟)، فکر می‌کنم که حرف‌هایی بوده که آن زمان که باید، نشنیده‌ام و شاید حاصل‌شان، کمی طولانی‌تر شدن راه، یا فرسوده‌‌ترشدن چشم یا خسته‌تر شدن ذهنم بوده است.

پس در این نوشته، ادعایی بر علمی بودن یا عمیق بودن ندارم و لطفاً آن را صرفاً به عنوان یک روایت بخوانید.

کاری از جواد تکجو

 آیا مطمئن هستیم که همه از یک چیز حرف می‌زنیم؟

همه‌ی ما از واژه‌های مطالعه، کتاب و کتابخوانی حرف می‌زنیم. اما آیا واقعاً منظورمان یک چیز است؟

همه – لااقل روی کاغذ و به صورت تئوری – می‌دانیم که ممکن است واژه‌های مشترک در کلام ما، معانی متفاوت و حتی متضادی داشته باشند. اما معمولاً هنگام گفتگوهای روزمره و حتی گاهی هنگام فکر کردن و تحلیل کردن، این واقعیت انکارناپذیر را فراموش می‌کنیم.

این را بیش از هر زمان دیگری، در زمستان سال گذشته فهمیدم (قبل از آن، فقط می‌دانستم، اما نفهمیده بودم).

یک همکار قدیمی را به یک اتفاق، پس از چند سال دیدم. مراسم درگذشت دوست مشترکی بود و در آنجا با هم، هم‌کلام شدیم.

نام مدرسه‌ای که کلاس اول تا چهارم دبستان را در آن درس خواندم، شیخ طوسی بود.

مدرسه‌ای کوچک و دولتی در جنوب شرق تهران. نزدیک به خیابان هفدهم شهریور و پایین‌تر از جایی که امروز به بزرگراه محلاتی شناخته می‌شود و آن سالها، کوچه‌ای باریک بیش نبود.

شاید علت اینکه در میان خیل بزرگان ایران و اسلام، به او کمتر از بسیاری دیگر ارادت داشته‌ام و دارم، این است که شیخ طوسی را بیش از آنکه به واسطه‌ی خدماتش به اسلام بشناسم، به عنوان ساختمانی قدیمی در خیابان مخبر در جنوب شرق تهران به خاطر دارم که بهترین سال‌های کودکی‌ام را – مانند بسیاری از مدارس دیگر در بسیاری از نقاط جهان – بلعید و هرگز پس نداد.

میانْ توضیح: همیشه گفته‌ام که کاش بیشتر دقت کنیم که اسم چه کسانی را روی چه چیزهایی می‌گذاریم. چون تاثیر نام‌ها بر اشیاء و انسان‌ها یک‌سویه نیست و انسان‌ها و اشیاء هم بر نام‌ها تاثیر می‌گذارند. روزی، در دعوای دو نفر که یکی ظالم بود و دیگری مظلوم، دوستی به من گفت می‌خواهم از مظلوم (که هم‌کارمان بود) حمایت کنم. چه کنم؟ گفتم کنار ظالم بایست که آدمی مثل تو، بهترین دفاعش از مظلوم در این دعوا، آن است که حامیِ بازیگر دیگرِ میدان باشد.

بگذریم.

یکی از خلاقیت‌های شگفت‌انگیز مدرسه – که فکر کنم در سال چهارم دبستان به وقوع پیوست – این بود که مسئولین مدرسه تصمیم گرفتند هر یک از بچه‌های خوب و زرنگ و باادب کلاس را با یکی از بچه‌های بد و تنبل و بی‌ادب، دوست و همراه کنند.

بچه‌ی زرنگ، باید از صبح دم خانه‌ی بچه‌ی تنبل می‌رفت. او را صدا می‌کرد. با هم به مدرسه می‌آمدند. در درس‌ها به او کمک می‌کرد و در پایان روز هم او را به خانه تحویل می‌داد.

اگر درست یادم باشد بخشی از نمره‌ی انضباط بچه‌ی زرنگ، منوط به انضباط رفتاری بچه‌ی تنبل بود.

از قضا من زرنگ‌ترین دانش‌آموز کلاس بودم. لااقل اگر هم نبودم معلمان چنین فکر می‌کردند. چون روزهایی که معلم‌های کلاس پنجم بیمار بودند یا مرخصی بودند، من را – از کلاس چهارم – به کلاس بچه‌های پنجم می‌فرستادند تا آنها را با علوم و ریاضی سرگرم کنم و به قولی، به آنها درس بدهم.

طبیعتاً زرنگ‌ترین بچه‌ی کلاس، مسئول شرورترین دانش آموز کلاس شد که عبدالله نام داشت (باز هم ماجرای نام‌گذاری که ابتدای متن گفتم).

بیدار کردن عبدالله یک چالش بزرگ بود. گاهی پدر و مادرش در خانه را باز می‌کردند و می‌گفتند: شعبانی. بیا بالا خودت عبدالله را بیدار کن ببر.

(شعبانی را پدر و مادرم رواج داده بودند. فکر می‌کردند از شعبانعلی بهتر است. من که به نظرم هر دو بدتر بودند).

عبدالله معمولاً زنگ آخر را هم غایب می‌شد و می‌رفت تا از آقا عبدالله (که بقال محل بود) نخودچی بدزدد. می‌توانید حدس بزنید که در کلاس هم مسئولیت حضور و غیاب تنبل‌ها با زرنگ‌ها بود و البته زرنگ‌ها با دو انگیزه، مراقب تنبل‌ها بودند.

یکی اینکه بی‌انضباطی تنبل‌ها به هر حال از نمره انضباط ما هم کم می‌کرد و منطقی بود که بر بی‌نظمی آنها سرپوش بگذاریم.

دیگر اینکه اگر آنها را لو می‌دادیم، بیرون مدرسه ما را کتک می‌زدند و قطعاً کتک نخوردن من از حضور نداشتن عبدالله در کلاس مهم‌تر بود.

بقیه هم الگوی ذهنی مشابهی داشتند و در واقع، با این ایده‌ی احمقانه‌ی مدرسه، بچه زرنگ‌ها به استخدام بچه تنبل‌ها درآمده بودند.

نمی‌دانم کدام عقل ناقصی به اینها حکم کرده بود که با این شیوه، خوبی به بدی سرایت می‌کند.

همان بچگی هم حسی به ما می‌گفت که اگر میوه‌ی کرم دار را کنار میوه‌ی سالم بگذاری، بعید است کرم و حفره شفا پیدا کنند. بزرگ‌تر که شدیم، فهمیدیم که قانون دوم ترمودینامیک هم، همین واقعیت تلخ را به شکلی سخت‌ بیان می‌کند.

حال من را تصور کنید که پدر و مادرم، اصطلاح «بچه کوچه‌ای» را تقریباً با همان بار معنایی که امروز «مفسد فی‌الارض» در ذهن شما دارد، بیان می‌کردند و حالا باید هر روز، با غصه و اندوه، اجرای این طرح فرهنگی خلاقانه‌ی مدرسه را نظاره می‌کردند.

این همه مقدمه را گفتم که به حکایتی کوتاه – یکی از تجربه‌های آن سال – برسم.

عبدالله فرار کرده بود و زنگ آخر در مدرسه نبود. به من می‌گفت بعد از کلاس بروم پشت مغازه‌ی آقا عبدالله تا او بیاید و با هم به خانه‌شان برویم. تا ماموریت روزانه‌ی من به پایان برسد.

ناگفته نماند که من هرگز از نخودچی‌هایی که عبدالله به من تعارف کرد نخوردم. چون نمی‌خواستم به خاطر چند نخودچی مانده – که گاهی حشره هم در آن بود – به جهنم بروم و در دهانم قیر داغ بریزند.

البته چند بار پیشنهاد کردم پفک بردارد که اگر می‌خوریم و به جهنم می‌رویم، بیرزد. اما عبدالله، پفک را خیلی دوست نداشت و می‌گفت به دردسرش نمی‌ارزد. به هر حال، خوشحالم که این اختلاف سلیقه باعث شد غذای حرام نخورم.

بعداً فهمیدیم که آقا عبدالله به بابای عبدالله گفته است که عبدالله نخودچی می‌دزدد. بابای عبدالله هم یک روز به مغازه آمده بود و پشت دخل ایستاده بود و وقتی عبدالله رسیده بود، او را دستگیر کرده بود و محکم کتکش می‌زد.

من درست در لحظه‌ای رسیدم که صورت عبدالله از کتک‌های پدرش برافروخته شده بود.

جمله‌ای که شنیدم این بود: باز دزدی کردی؟ باز بی اجازه خوراکی برداشتی؟ باز غیبت کردی؟ باز باید مدرسه من را صدا کنند و بگویند بچه‌ات سر کلاس نبوده؟ این پسر هم (من را نشان داد) که حواسش نیست.

تو یعنی یک مشت نخودچی را نمی‌توانی از همکلاسی‌هایت بدزدی که به خاطرش از مدرسه غیبت می‌کنی و آقا عبدالله را هم اذیت می‌کنی؟

تصور کنید حال من را که نمی‌دانستم الان باید از کتک خوردن عبدالله خوشحال باشم. یا از نگاه تحقیرآمیز پدر عبدالله به خودم ناراحت باشم. یا تعجب کنم که پدر، چگونه فرزند را به حضور در مدرسه، توصیه می‌کند.

این قصه را سال‌ها فراموش کرده بودم.

چند هفته پیش، یکی از دوستان، از من خواست که فرزندش را – که در میان سایر دوستان به بی‌ادبی و بی‌نزاکتی و تنبلی و درس نخواندن مشهور است – نصیحت کنم.

پسر، که انصافاً احترام من را – به طرزی شگفت – نگه می‌دارد، نشسته بود و به من گفت: آقا محمدرضا. من چند هفته است که مطالعه می‌کنم. می‌خوانم. گفتم کجا؟ گفت در همین تلگرام.

پدرش – که دیدگاه من را می‌دانست – پیروزمندانه نفسی کشید و منتظر بود تا من پسرش را کامل بشویم و روبروی آنها پهن کنم.

گفتم چه می‌خوانی؟ چند کانال تلگرام را نشانم داد که انواع جوک‌های ادبی و بی‌ادبی در آن بود.

لبخند زدم. پشتش زدم و تشویقش کردم که: منظم می‌خوانی؟ گفت هر شب از ۱۰ تا ۱۱ توی تلگرامم (دقیقاً گفت: توی تلگرام).

گفتم: همیشه می‌دانستم که روزی به سراغ مطالعه می‌روی. اتفاقاً می‌گفتم اگر تو اهل خواندن شوی، منظم می‌خوانی.

به تو افتخار می‌کنم. اما همیشه نظم را رعایت کن و سعی کن به تدریج بیشتر بخوانی.

پسر خندید و لبخند غرورآمیزی به پدر زد و رفت.

حالا باید پدرش را جمع می‌کردم. سکوت کرده بود و منتظر بود توضیح دهم.

من هم گفتم: قبلاً پسرت. هفته به هفته، یک کلمه درس نمی‌خواند. این فحش‌هایی هم که در این کانال دیدم،‌ بدترش را از خودش شنیده‌ام. حداقل الان یک گام از فرهنگ شفاهی به فرهنگ مکتوب نزدیک شده. جای شکرش باقی است.

خوشحال باش که فحش‌هایی را که می‌داد، بدون غلط می‌نویسد و فرق س و ث و ص را می‌فهمد. و البته امید داشته باش که در‌ آینده، چیزهای بیشتری بخواند. هیچ چیز بدتر نشده. مطمئن باش. او یک گام به فرهنگ مکتوب نزدیک‌تر است. ضمناً نسبت به گذشته منظم‌تر هم شده است.

حالا احتمالاً حدس می‌زنید که این داستان، چگونه آن داستان را در ذهن من تداعی کرد.

و البته باید توضیح بدهم که هر دو داستان، به بحث‌های این روزهای روزنوشته چه ربطی دارند.

فکر می‌کنم، تعداد قابل توجهی از مردم ما (نه همه)، در زمینه کتاب و کتابخوانی، بسیار شبیه عبدالله آن قصه یا فرزند این دوست عزیز من هستند. چنان از فضای مطالعه دور شده‌اند و جایگاه مطالعه و کتابخوانی و یادگیری در بین‌شان نزول کرده، که هر کس به هر بهانه‌ای می‌کوشد آنها را تشویق کند.

دیگر کسی نمی‌گوید چه بخوان و چگونه بخوان (چنانکه پدر عبدالله از او نمی‌خواست در مدرسه درس را بهتر بفهمد یا حتی نمره‌ی بهتری بگیرد. فقط می‌گفت: در مدرسه باش). به ما هم فقط می‌گویند بخوان.

دیگری هم، می‌آید و می‌گوید: همین که به مردم نگاه می‌کنم مطالعه است. ما هم باید تشویقش کنیم که درست می‌گویی.

یک نفر سوم هم می‌گوید: در خلوت خودم فکر می‌کنم و همین معادل هفتاد صفحه مطالعه است. ما هم باید بگوییم که آفرین. همین که فکر کنی و هیچ کار دیگری نکنی خلق از تو در امان هستند و باید تو را تشویق کرد.

اینها را گفتم که بگویم بحث کتاب نخوانی، ما را به جایی رسانده که دیگر، از هنر کتاب خواندن و از درست کتاب خواندن و از چگونه کتاب خواندن حرف نمی‌زنیم. فعلاً درد فقط این شده که: بخوان.

این نوع توصیه، به نظرم چنان گنگ و مبهم و بی‌نتیجه است که به باور من، با نخواندن فرقی ندارد و اگر نمی‌توانیم چگونه خواندن و چه خواندن و چگونه اندیشیدن را بیاموزیم، لااقل جهان را به اطرافیان خود تنگ نکنیم و بگذاریم که زندگی‌شان را با بی‌حاصل خواندن بر باد ندهند.

این مطلب، در کنار مطلب کتاب نخوانی و در کنار فهرست برخی نکات مطرح شده در مورد کتابخوانی، شروع بحثی است که امیدوارم بتوانم موازی با بحث های کتاب خوانی در متمم – که به زودی آغاز می‌شود – به زبانی خودمانی‌تر در اینجا ادامه دهم.

معمولاً برای اینکه یادم بماند چه نکته‌هایی در زیر مطالب روزنوشته مطرح می‌شود، هر نکته را در حد یک جمله یادداشت می‌کنم.

از آنجا که در قسمت اول بحث روش کتابخوانی، نکته‌هایی متنوعی مطرح شد و من هم قصد دارم این بحث را ادامه دهم، احساس کردم بهتر است فهرستی را که نوشته‌ام در اینجا منتشر کنم تا بقیه‌ی دوستان هم به آن دسترسی داشته باشند.

در تنظیم این فهرست‌ها، معمولاً به اینکه کدامیک از دوستانم، یک نکته را مطرح کرده‌اند توجه نمی‌کنم.

همچنین ثبت نمی‌کنم که گوینده، در تایید آن نکته صحبت کرده یا در رد آن.

موافقت یا مخالفت خودم با هر نکته را هم ثبت نمی‌کنم.

صرفاً موضوعات مطرح شده را – در حدی که بعداً بتوانم آنها را به خاطر بیاورم – فهرست می‌کنم.

ضمناً در نوشتن و خلاصه کردن، تداعی‌های ایجاد شده هنگام خواندن صحبت‌های دوستانم را هم می‌نویسم:

خالق کارتون بالا: هیجابی دمیرچی (کاریکاتوریست ترک)

آنچه در اینجا می‌نویسم از جنس مطالب گفتگو با دوستان است.

بنابراین بسیاری از ویژگی‌های آن نوع مطالب، عملاً در این نوشته هم وجود دارد: نه سر و سامان و ساختاری دارد و نه در آن کوشیده‌ام حرف جدیدی بزنم. صرفاً مجموعه حرف‌هایی دوستانه است که در پاسخ دوستانم می‌نویسم. به امید اینکه فضایی برای فکر کردن بیشتر، گفتگوهای دقیق‌تر و شاید تغییری در نگاه و نگرش‌مان ایجاد شود و بهانه‌ای شود تا دوستان خوبم، حرف‌ها و ایده‌های جدیدی را مطرح کنند و این نوع گفتگوها، کامل‌تر شوند.

بنابراین، تکراری بودن یا واضح بودن بخش‌های مختلف این نوشته را ببخشید و زمانی آن را مطالعه کنید که کار مفیدی برای انجام دادن در ذهن ندارید.

پیش نوشت یک: کلاً این مناسبت‌ها (از هر نوع) به نظرم یک پیام پنهان دارند. اونهم اینه که دارن به یک چیزی که فراموش شده یا داره فراموش میشه اشاره می‌کنند. عموم مناسبت‌ها، تلاش و تقلای مذبوحانه برای حفظ (یا وانمود به حفظ) چیزی هستند که حفظ کردنش تفاوت چندانی با مومیایی کردنش نداره.

چیزی که وجود داره و در زندگی جاریه، بعیده نیازمند بزرگداشت و نکوداشت و برگزاری روز و هفته و این چیزها باشه. چرا ما الان هفته‌ی «آدم بودن» نداریم؟

چون لابد هنوز فکر می‌کنیم که چنین چیزی باید هر روز و هر لحظه در زندگی جاری باشه و اعلام هفته به عنوان «آدم بودن» (اگر چه ضروری و قابل توجیه هست) اما نوعی نام‌گذاری توهین آمیز محسوب می‌شه.

به هر حال، حس من به هفته کتاب و کتابخوانی هم چنین چیزیه.

پیش نوشت دو: در طول این سالها به اندازه‌ی کافی به شکل‌های مختلف در زمینه‌ی کتاب و کتابخوانی حرف زده‌ام و زده‌ایم. موارد زیر فقط بخشی از این حرف‌هاست:

• تکنیک های خلاصه نویسی و یادداشت برداری هنگام مطالعه
• مجموعه‌ی نوشته‌هایم تحت عنوان قصه کتابهای من
• معرفی کتابهای روانشناسی در متمم
• معرفی کتابهای مدیریتی در متمم
• جملات و بخش‌های مهم کتابهای زبان انگلیسی که می‌خوانم (Book Excerpts)

طبیعتاً علاوه بر اینها، ده‌ها مطلب کوتاه و طولانی هم در نقل و تفسیر و تحلیل و گزارش کتابهای مختلف هم نوشته‌ام که احتمالاً زحمت خواندن خیلی از آنها را کشیده‌اید.

بنابراین، در این نوشته فقط می‌خواهم به چند نکته‌ی واضح اما مهم اشاره کنم. نکاتی که دغدغه‌ی خودم بوده و هست و فهرستی که به تدریج، تکمیل می‌شود.

پیش نوشت سه (شخصی): فکر می‌کنم عشق عجیب من به مطالعه، نیاز به توضیح و تاکید نداشته باشد. علاقه به خواندن و بیشتر خواندن و اگر دقیق‌ و علمی بگوییم اعتیاد به خواندن بزرگترین نعمتی است که در زندگی دارم و اگر آن را در صدر فهرست داشته‌هایم بنویسم، موارد دوم و سوم و سایر داشته‌هایم چنان کوچک به نظر می‌رسند که بودن یا نبودنشان در فهرست، چندان تفاوتی ایجاد نمی‌کند.

کسانی که از نزدیک من را می‌شناسند حتماً تایید می‌کنند که اگر بدانم یک ساعت از عمرم باقی است، آن را صرف خواندن چند صفحه بیشتر می‌کنم.

نه به دوستی زنگ می‌زنم، نه از کسی حلالیتی می‌طلبم، نه با خانواده‌ام صحبت می‌کنم و نه هیچ کار و سنت دیگری. علتش هم واضح است. اگر در تمام عمر کاری را انجام داده باشی، حق داری یک ساعت آخر را برای خودت صرف کنی و اگر هم در تمام عمر کاری برای دیگران انجام نداده باشی، با یک ساعت حرف زدن و زنگ زدن و یا زمزمه کردن مناجات‌هایی که یک عمر عمل به آنها را فراموش کرده‌ای، چیزی جبران نمی‌شود.

پیش نوشت چهار (نامربوط – در شرح و تکمیل پیش نوشت ۳): چند سال پیش در کتاب ۴۸ قانون قدرت روبرت گرین، جمله‌ای خواندم که اگر چه کمی سخت یا تلخ به نظر می‌رسد، اما برای من الهامبخش بوده‌ است.

جمله مربوط به رامون ناروائز (Narvaez) دولتمرد اسپانیایی در قرن ۱۹ است. کشیش بر بستر مرگش حاضر شد و گفت: می‌خواهی در این لحظات آخر، دشمنانت را ببخشی؟ او پاسخ داد: لازم نیست. همه‌ی دشمنانم را قبلاً کشته‌ام.

کاهش مطالعه‌ی کاغذی

به نظر می‌رسد نالیدن از مطالعه‌ی کم در فرهنگ ما، سالهاست به بخشی از عادات روزمره‌مان تبدیل شده.

البته به خودم حق میدهم مغرور باشم که طی ماه‌های اخیر، هر ماه به طور متوسط ۱۸۵ هزار ساعت در متمم مطالعه‌ی مطالب غیرعمومی انجام شده و شاید با توجه به این مسئله، نق زدن من، آن هم برای کسانی که هر یک سهمی در این ۱۸۵۰۰۰ ساعت داشته‌اند ناشکری باشد.

به عبارتی، احتمالاً مجموعه‌ی کسانی که در اینجا گرد هم آمده‌ایم (و آن آمار را با کمک هم ساخته‌ایم) می‌توانیم مغرورانه بگوییم که این عناوین رسمی (مثل هفته‌ی کتاب و کتابخوانی) متعلق به ما نیست و برای بخش دیگری از جامعه هست.

با توجه به توسعه و تحول تکنولوژی و افزایش مدت زمان استفاده ما از صفحه نمایش (Screen Time)، به نظر می‌رسد که باید در مورد نقد و تحلیل‌هایی که در حوزه‌ی کتاب و کتابخوانی انجام می‌دهیم کمی دقیق‌تر باشیم.

باید مشخص کنیم که از زمان مطالعه (به هر شکل و با هر وسیله) سخن می‌گوییم یا از زمان کتاب خواندن روی کاغذ.

زمان کتاب خواندن روی کاغذ مشخصاً کاهش یافته است. داستان کاهش تیراژ کتابها را همه می‌دانیم و سبک فروش دو تا بخر سه تا ببر را در نمایشگاه‌های کتاب دیده‌ایم. بخش قابل توجهی از صنعت نشر کتاب کشور هم، یا کتاب با بودجه‌ی دولتی برای مقاصد دولتی است (که به نظر می‌رسد خواندن و خوانده شدن، یکی از آنها نیست) یا کتاب‌های درسی دانشگاهی است که البته فروش آنها هم اگر چه بالاست، اما نسبت به قبل کاهش یافته است.

در گفتگو با چند تن از دوستان ناشرم که سهم قابل توجهی از این بازار را در اختیار دارند به این نتیجه رسیدیم که تکثیر غیرقانونی کتابها و نیز قرض دادن و قرض گرفتن کتابها بین دانشجویان ترم‌های مختلف از جمله عوامل این کاهش است (از صمیم قلب امیدوارم، این کتاب دادن و گرفتن، اگر فروش صنعت نشر را کاهش می‌دهد، لااقل نقش همان جزوه دادن و گرفتن در نسل ما را ایفا کند. گاهی در رفت و آمد با دوستان دانشگاه، محصولات زنده‌ی آن تبادل جزوه‌ها را می‌بینم).

صفحه نمایش به جای کاغذ

در مورد صفحه نمایش به جای کاغذ، دو دسته نگرش کاملاً متفاوت وجود دارد.

برخی صفحه نمایش را دقیقاً جایگزین کاغذ می‌دانند. به عبارتی معتقدند که زمان مطالعه در کشور ما کاهش نیافته و شاید حتی در سالهای اخیر، افزایش هم یافته باشد.

برخی دیگر، معتقدند که صفحه نمایش، هرگز جای صفحه‌ی کاغذ را نمی‌گیرد. این را فقط از لحاظ احساسی نمی‌گویند. بلکه از لحاظ اثربخشی و یا کارایی مورد توجه قرار می‌دهند.

طبیعی است که می‌توان حدس زد هر یک از این دیدگاه‌ها، بخشی از پاسخ درست را در خود جای داده‌اند.

فکر می‌کنم با توجه به اینکه دوران گذر از صفحه کاغذ به صفحه نمایش چه بخواهیم و چه نخواهیم آغاز شده و به نظر هم نمی‌رسد که روند آن کند یا متوقف شود، بسیار مهم است که هر یک از ما، تکلیف خودمان را با صفحه نمایش مشخص کنیم.

همچنین تصمیم بگیریم که موضع ما نسبت به کاغذ و مطالعه‌ی کاغذی چیست.

احتمالاً حدود ده یا بیست سال دیگر، سهم کاغذ و کتاب کاغذی چنان کم خواهد شد که ما (یا نسل بعد از ما) دیگر با انتخاب بین صفحه کاغذ و صفحه نمایش مواجه نیست. بلکه تنها سوالش (اگر اصلاً حوصله‌ی فکر کردن به چنین سوالی داشته باشد) نحوه‌ی استفاده‌ی بهتر از صفحه نمایش خواهد بود.

اما برای ما در این سالها و چند سال پیش رو، هنوز پاسخ به این سوال می‌تواند کلیدی و تعیین کننده باشد.

خصوصاً‌ اینکه سوال در مورد کتاب و مطالعه، چیزی از جنس نحوه‌ی گذراندن اوقات فراغت نیست. بلکه پاسخ درست یا نادرست به آن می‌تواند بر روی آرامش، آسایش، ثروت، قدرت، رضایت و موفقیت ما، تاثیری مهم و ماندگار بگذارد.

طی روزهای آینده کمی بیشتر این بحث را ادامه خواهم داد.