پیشنوشت: طی سالهای اخیر کمتر پیش آمده که بلافاصله پس از یک اتفاق اجتماعی، مطلبی دربارهاش بنویسم؛ آن هم موضوع نسبتاً کماهمیتی مثل جابهجایی تعطیلات، در شرایطی که کشور به انواع مشکلات مهمتر و جدیتر گرفتار است. با این حال، احساس کردم که بررسی این موضوع، میتواند حاوی نکات آموزندهای باشد.
صورت مسئله: امسال، پس از این که مشخص شد ماه رمضان ۲۹ روزه نیست و ۳۰ روزه است، اختلالی در تقویم تعطیلی رسمی کشور به وجود آمد. با عقب افتادن عید فطر، مردم بلاتکلیف بودند که تعطیلی رسمی عید چه خواهد شد؟
عدهای بر این باور بودند که قاعدتاً تعطیلی تغییر نمیکند. چون نمیشود سازمانها و شرکتها و تکتک اعضای جامعه برای دو روز تعطیلی برنامهریزی کرده باشند و بعد ناگهان چند لحظه قبل از شروع تعطیلات، این دو روز جابهجا شود. چون در این حالت، دو روز تعطیلی به یک هدف متحرک در تقویم تبدیل میشود که مردم و مدیران باید آن را شکار کنند. یعنی از قبل حدس بزنند که تعطیلی جابهجا میشود یا نمیشود و سپس بر اساس حدس خود، فعالیتهایشان را برنامهریزی کنند. خصوصاً این که میدانیم تعطیلی دو روزه با تعطیلی یک روزه تفاوتهای جدی دارد و احتمال این که برنامهریزیهای جدیتری برای آن انجام شود بیشتر است.
عدهٔ دیگری، متن قانون مصوب مجلس را معیار قرار میدادند (+):
[su_note note_color=”#fafaf9″ text_color=”#222222″ radius=”4″]
قانون افزایش تعطیلی عید سعید فطر
ماده واحده ـ عبارت «عید فطر» در ماده (1) لایحه قانونی تعیین تعطیلات رسمی کشور مصوب 8/4/1359 شورای انقلاب به عبارت «عید سعید فطر دو روز (اول و دوم شوال)» اصلاح میشود.
این قانون از تاریخ تصویب لازمالاجراء است.
قانون فوق مشتمل بر ماده واحده در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ ششم شهریور ماه یکهزار و سیصد و نود مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 7/6/1390 به تأیید شورای نگهبان رسید.
[/su_note]
اگر نص صریح قانون را معیار قرار دهیم، کاملاً شفاف است که تعطیلی عید فطر، یک تعطیلی شناور است که با تغییر روز عید جابهجا میشود. چون روزهای اول و دوم شوال تعطیل اعلام شده است و با جابهجایی در تقویم قمری، تعطیلات اعلام شده هم جابهجا خواهد شد.
تحلیل قانون از نظر مردم: در گفتگو با دوست و آشنا و گشتوگذار در وب و شبکههای اجتماعی، به نتیجه رسیدم که بخش قابلتوجهی از مردم، بر این باورند که تعطیلات، مستقل از این که چه روزی عید اعلام شود، جابهجا نخواهد شد. منطق آنها این بود که تعطیلی عید فطر، یک سردرگمی جدی در برنامهٔ رسمی کشور بوده و مجلس با تصویب دو روز تعطیلی، کوشیده است این مشکل را سامان دهد. پس اتفاقاً دو روز تعطیلی، دقیقاً برای شرایط امسال (رمضان در ۱۴۰۱ شمسی و ۱۴۴۳ قمری) مفید است. چون این فرصت وجود دارد که مردم، بدون سردرگمی، پایان ماه رمضان را جشن بگیرند.
اما با توجه به این که متن قانون مجلس، به جابهجایی تعطیلات منجر میشد، عدهای به نتیجه رسیدند که متن قانون، دقیق تنظیم نشده و نمایندگان مجلس، بیدقت بودهاند. چنان که در یکی از رسانهها، مطلبی با عنوان باگ قانون تعطیلی عید فطر منتشر شد و نویسندهٔ آن چنین گفت:
«اگر در متن قانون گفته میشد دو روز پس از ۲۹ رمضان تعطیل خواهد بود، این سردرگمی ایجاد نمیشد و در هر صورت، عید فطر و یک روز قبل یا بعد از آن تعطیل میشد اما در حال حاضر، هر روزی که عید فطر باشد، قطعا باید فردای عید تعطیل شود و خود عید هم به قطعیت معلوم نیست چه روزی باشد.»
خلاصه این که بخشی از مردم (از جمله نویسندهٔ این متن)، به فرض این که هدف از تصویب این قانون، افزایش کارآمدی اقتصادی، کاهش ابهام اداری و رفع سردرگمی بوده، یا فرض را بر این میگذاشتند که متن اشتباه است و یا میگفتند: مستقل از متن، روح این قانون ایجاب میکند که تعطیلی جابهجا نشود.
هدف از قانون تعطیلی عید فطر چه بوده است؟
از آنجا که عادت خواندن منابع دست اول، پس از سالها مطالعهٔ کتابها و مقالات، در ذهن من نشسته و بلند نمیشود، بعد از جابهجا شدن تعطیلات، از سر کنجکاوی، تصمیم گرفتم متن کامل مذاکرات مجلس را بخوانم و بررسی کنم. میخواستم بدانم انگیزهٔ واقعی از تصویب این قانون چه بوده و بر چه اساس تصویب شده است.
مشروح مذاکرات مجلس در جلسهٔ علنی روز یکشنبه ششم شهریور ماه ۱۳۹۰ را میتوانید در اینجا بخوانید (جلسه ۳۵۳ مجلس، دور هشتم، اجلاسیهٔ چهارم). اما از آنجا که ممکن است وقت یا حوصلهٔ کافی نداشته باشید، به برخی از نکات مهم مطرح شده در جلسه اشاره میکنم.
یک
آقای سید جواد زمانی، سخنگوی کمیسیون اجتماعی، تأکید میکنند که تعطیلات در ایران ۷۷ روز است و این بسیار کم است (۵۲ جمعه + ۲۵ تعطیل رسمی). فقط کشور یمن از ما تعطیلات کمتری دارد (۶۷ روز). بنابراین یک روز تعطیلی بیشتر، اصلاً به جایی برنمیخورد. از طرف دیگر، هر سال بحث تعطیلی عید فطر بین دولت و مجلس مطرح است و بهتر است یک روز تعطیل به تقویم اضافه شود تا «این غائله ختم شود.»
دو
آقای احمد توکلی با اضافه کردن تعطیلات مخالفت میکنند. ایشان میگویند برای محاسبهٔ تعداد روزهای تعطیل، نباید آخر هفتهها را حساب کنیم. باید ببینم مستقل از آخر هفته، چند تعطیل رسمی دیگر داریم و از این نظر، تعداد تعطیلیهای ما (۲۵ روز) زیاد است. ایشان تأکید میکنند که اگر شاخصهای اقتصادی سال ۸۹ و ۹۰ را در نظر بگیریم، یک روز تعطیلی باعث میشود تولید ملی هزار و ششصد و هفتاد و سه (۱۶۷۳) میلیارد تومان کاهش پیدا کند. آقای توکلی همچنین به کارگران روزمزد اشاره میکنند که در روزهای تعطیل، سختتر کار پیدا میکنند.
ایشان تأکید میکنند که بهترین روش این است که دولت، لایحهٔ کل تعطیلات کشور را ارائه کند تا به یک باره دربارهٔ همهٔ روزها تصمیم گرفته شود. نه این که مورد به مورد، تصمیمگیری شود.
سه
آقای حسن نوروزی در موافقیت با تعطیلی سخنرانی کرده و میگویند عید فطر در اسلام بسیار مهم است. نباید مثل آقای توکلی فقط به جنبهٔ اقتصادی فکر کنیم. بحث، بحث جهانبینی الهی و مسائل اسلامی است. ما میگوییم امالقرای جهان اسلام هستیم و رهبر ما، ولی امر مسلمین جهان است. چطور میشود که همهٔ بلاد اسلامی دو یا سه روز تعطیلی داشته باشند و ما بگوییم چون ایرانی هستیم یک روز تعطیل میکنیم؟
ایشان ادامه دادند که وقتی در عراق بودهاند و دیدهاند که بعثیها سه تا چهار روز برای رمضان تعطیل میکنند، خجالت کشیدهاند.
آقای نوروزی استدلال دیگری هم داشتند. از جمله اینکه ما هر سال میلیاردها تومان برای جشن تکلیف دانشآموزان هزینه میکنیم. افزودن یک روز تعطیلی، باعث میشود یک تفریحی برای بچههایی که جشن تکلیف داشتهاند ایجاد شود و یک یادگاری به آنها داده شود.
ایشان در ادامه، در پاسخ به دغدغهٔ کاهش بهرهوری که آقای توکلی مطرح کرد گفتند: وقتی تعطیلی بیشتر شود، روحیه بیشتر میشود و این روحیه در روز بعد از تعطیلی، بهرهوری را بیشتر میکند و کاهش بهرهوری ناشی از تعطیلی را جبران میکند.
چهار
آقای کواکبیان، به گزارش شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۸۹ ارجاع میدهند که بر اساس آن، ایران بیشترین تعطیلات در جهان را دارد. وی تأکید میکند که ما ۲۵ روز تعطیل رسمی (غیر از آخر هفتهها) داریم. در حالی که انگلستان ۱۲ روز تعطیل دارد. وی در ادامه میگوید: «ما قرار است در ۱۴۰۴ قدرت اول منطقه باشیم. انشاءالله، قدرت اول منطقه که شدیم، تعطیلاتمان را هم زیاد میکنیم.»
پنج
آقای علی مطهری با استناد به این آیه که «ان معالعسر سیرا» (پس از هر سختی آسانی است) تأکید کردند که نوجوانی که تازه بالغ شده و سی روز روزه گرفته، آن هم گاهی در روزهای بلند تابستانی تیر و مرداد، باید چند روز فرصت استراحت و شادی و تفریح داشته باشد.
وی در ادامه بر این نکته تأکید کرد که تعطیلات شاد ما اکثراً ملی هستند و تعطیلات مذهبی اکثراً غمانگیزند. اضافه شدن تعطیلات شاد به تقویم مذهبی باعث میشود چهرهٔ عبوسی از اسلام ترسیم نشود.
شش
آقای محجوب میگویند با توجه به این که ایشان نمایندهٔ جامعهٔ کارگری هستند، احتمالاً انتظار میرود با هر نوع تعطیلی موافقت کنند [چون کارگر حقوق ثابت میگیرد و تعطیلی، فرصت استراحت بدون کاهش حقوق برایش به وجود میآورد.]
اما تأکید میکنند که یک میلیون کارگر روزمزد در کشور وجود دارد و اینها با تعطیلی متضرر میشوند. وی همچنین به این نکته اشاره میکند که «از نظر تعطیلی، ما بعد از بوسنی و هرزگوین، تعطیلترین کشور جهان هستیم.»
هفت
آقای حسن تأمینی لیچانی، ارتباط مستقیم میان تعطیلی و بهرهوری را زیر سوال میبرند و اعلام میکنند که مگر در عربستان که برای نماز روزانه پنج بار تعطیل میشود، بهرهوری کاهش پیدا کرده؟
وی با تأکید بر این که الان جهان اسلام به ما توجه دارد، اعلام میکنند که توجه بیشتر به عید فطر ضرورت دارد. وی به دو نکتهٔ دیگر هم اشاره میکند.
یکی این که بچههای ما از جمله بچهٔ کوچک خودم که هنوز بالغ نشده، به ما نگاه میکند و میخواهد ببیند که ما چقدر به ماه مبارک رمضان اهمیت میدهیم.
نکتهٔ دوم هم اینکه روز عید فطر عملاً باز هم به دعا و نماز اختصاص دارد و کسانی که به نماز عید فطر میروند، پیادهروی میکنند و خسته میشوند. بنابراین روز بعد از عید فطر باید تعطیل باشد.
نتیجه
با تکیه بر مشروح مذاکرات مجلس، تحلیل مبتنی بر این که تعطیلی عید فطر، با هدف کاهش ابهام در تقویم کاری و افزایش بهرهوری بوده اشتباه است و باعث میشود ما درک نادرستی از متن قانون داشته باشیم. این قانون با هدف افزایش اهمیت عید فطر تصویب شده و در همین وضعیت فعلی، کارکرد مناسب خود را دارد.