انتخاب شغل

پیش‌نوشت: امیرمحمد قربانی زیر مطلبی که با عنوان معیارهای انتخاب شغل نوشته بودم، درباره‌ی معیارهای انتخاب رشته صحبت کرده بود.

البته نه انتخاب رشته دانشگاهی؛ بلکه انتخاب رشته برای مطالعه و یادگیری تخصصی و به نوعی فرو رفتن در یک رشته‌ی تخصصی و فرا رفتن از متخصصان دیگر آن حوزه.

در این زمینه حرف‌های بسیاری می‌توان زد و من هم این‌جا و آن‌جا، پراکنده‌گویی‌هایی در این‌باره داشته‌ام. بنابراین بخش‌هایی از این حرف‌ها، تکرار حرف‌های پیشین من – حداکثر به بیانی تازه – محسوب می‌شوند.

ضمناً آن‌چه در این‌جا می‌نویسم، مقدمه‌ای است بر حرف‌های دیگری که در‌ آینده، حول این موضوع مطرح خواهم کرد.

اصل مطلب: حرف‌هایی که در این‌جا می‌زنم، یک چارچوب علمیِ مُتقَن و استوار ندارد و صرفاً تصویری است که با بررسی دوستان و آشنایان و دانشجویان دور و نزدیک، در ذهنم نقش بسته است.

پس آن را در حدِ روایتی از تجربه‌ی فردی‌ام بخوانید و نه چیزی بیشتر.

طی این سال‌ها که شاید با هزاران نفر «متخصص» و «علاقه‌مند به یادگیری تخصصی» و «مدعی تخصص» و مانند این‌ها سر و کار داشته‌ام، به نتیجه رسیده‌ام که آن‌ها را در ذهن خودم بر اساس یک دسته‌بندی پنج‌گانه بررسی و طبقه‌بندی کنم.

این مطلب را صرفاً برای معرفی آن دسته‌بندی می‌نویسم تا زبان مشترکی برای بحث‌های آتی‌مان شکل بگیرد.

مرحله‌ی اول: ادعای تخصص

نخستین مرحله‌ای که در بسیاری از افراد، از جمله در برخی متممی‌های خودمان دیده‌ام، ادعای تخصص است.

در این‌جا ادعای تخصص، چیزی شبیه عادتِ نادرست ما در زمان ورود به دانشگاه است. بسیاری از خانواده‌ها عادت دارند در نخستین روز اعلام نتایج کنکور – حتی قبل از این‌که فرزند دل‌بندشان سر در دانشگاه را زیارت کند – فرزند خود را دکتر و مهندس و وکیل و معمار صدا کنند.

به زبان خوش‌بینانه می‌توان گفت، نگاه عارفانه‌ای به دانشگاه، در میان عده‌ای از مردم ما وجود دارد و می‌گویند: مسیر و مقصد یکی است. پس نخستین روز درس خواندن در دانشکده‌ی مهندسی، ما را مهندس می‌کند.

همین نگرش در انتخاب زمینه‌ی تخصصی (موضوع بحث ما) هم وجود دارد.

یک نفر تصمیم می‌گیرد که دیجیتال مارکتینگ یاد بگیرد و بالای سایت و اینستاگرام خود می‌نویسد: دیجیتال مارکتر.

دیگری می‌نویسد مذاکره؛ آن دیگری استراتژی محتوا یا شاید مدل کسب و کار؛ یکی مدیریت زمان و دیگری انضباط شخصی.

من این مرحله را ادعای معصومانه یا ادعای خوش‌بینانه می‌نامم. چون به نظرم کسانی که چنین ادعاهایی را مطرح می‌کنند، اغلب، نیت سوء ندارند. آن‌ها واقعاً فکر کرده‌اند که با یک هفته یا یک ماه یا یک سال مطالعه و مثلاً خواندن ده یا بیست کتاب، می‌توانند ادعای تخصص کنند.

در عمل همان وقت را هم پیدا نمی‌کنند و مسئله در حد دو سه ماه تلاش و خواندن دو سه کتاب فیصله پیدا می‌کند (به مایکل فریزه فکر کنید که سی سال است فقط روی ابتکار عمل کار می‌کند. موضوعی که ما ارزش آن را در حد سی دقیقه هم نمی‌بینیم).

این مرحله معمولاً با پرکاریِ متورم (و نه پرکاری مولد) هم همراه می‌شود. منظورم از پرکاری متورم (Inflated) این است که هر روز یک خروجی تازه در می‌آید: هر روز پست و استوری اینستاگرام، هر روز مقاله، هر روز مطلب، هر روز کتاب، هر روز کلاس، هر روز سمینار.

خروجی بیشتر از ورودی است و طبیعتاً کیفیت، ثابت می‌ماند یا نزول می‌کند. همین روند باعث می‌شود که به تدریج، اطرافیان و مخاطبان هوشمندتر، متوجه شوند که با یک «طبل تهی» روبرو هستند.

بعضی‌ها تا پایان عمر در همین مرحله باقی می‌مانند. خصوصاً اگر قرار نباشد از آن تخصص، کسب درآمد کنند و آن را صرفاً برای ارتقاء جایگاه اجتماعی خود بخواهند (بالاخره برای مهمانی‌ها و اینستاگرام و گپ‌زدن‌های داخل جلسات، حرف زدن از یک حوزه‌ی تخصصی، شیک و مجلسی محسوب می‌شود).

اما اگر کسی برنامه‌ای برای کسب درآمد از رشته‌ی تخصصی داشته باشد، به تدریج می‌بیند که حرف‌ها و ادعاهایش خریدار ندارد. حداقل آن‌قدر خریدار ندارد که بتواند از طریق آن امرار معاش کند یا بر رویاهایی که از ابتدا در سر داشته، جامه‌ی عمل بپوشاند.

مرحله‌ی دوم: سرگردانی و جستجوی رشته‌ی تخصصی

اگر کسی این شانس یا جرأت یا هوشمندی را داشته باشد که از مرحله‌ی اول عبور کند، وارد مرحله‌ی دوم می‌شود که می‌توان ‌آن را سرگردانی نامید.

هر روز به دنبال یک رشته‌ی جدید است. کتابخانه‌اش از کتاب‌های متنوع پر می‌شود. یک هفته با “این” است و هفته‌ی دیگر با “آن”.

یک روز می‌گوید به داستان‌نویسی علاقه‌مند است و روز دیگر، می‌خواهد محقق حوزه‌ی تکنولوژی بشود. دیگر روزی هم از راه می‌رسد که از رویایش برای تبدیل شدن به مشاور کارآفرینی و توسعه‌ی کسب و کار حرف بزند.

این بار دیگر ادعایش تخصص نیست؛ چرا که پیش از این دیده که آن ادعا گزاف است. بلکه ادعایش «علاقه به یادگیری» و «آموختن» است.

من فکر می‌کنم این دوره را باید یکی از ارزشمندترین دوره‌ها دانست و نباید بکوشیم شتابزده از آن عبور کنیم.

خصوصاً اکنون که فاصله‌ی «دانش» و «دانشگاه» لحظه به لحظه بیشتر می‌شود و بسیاری از رشته‌های تخصصی، جایی در دانشگاه ندارند و یا اگر دارند، اساتید در خور و شایسته، کم‌یاب و چه‌بسا نایاب شده‌اند، چاره‌ای نیست که ما رشته‌های مختلف و گزینه‌های موجود برای متخصص‌شدن را در همین سرگردانی‌ها و پرسه‌زدن‌ها و پراکنده‌خوانی‌ها جستجو کنیم.

مرحله‌ی سوم: انتخاب رشته و جنگ بر سر قلمرو

مرحله‌ی دوم هم می‌تواند مقیم‌های دائمی داشته باشد.

اما افرادی هم هستند که از آن مرحله عبور می‌کنند و رشته‌ی تخصصی مورد علاقه‌شان را انتخاب می‌کنند.

این دسته از افراد، مصمم هستند که در این رشته‌ی تخصصی بمانند و زندگی‌شان را با آن گره بزنند. پس وارد همان بازی غریزی می‌شویم که همه‌ی حیوانات در آن متخصص هستند: قلمروسازی یا به تعبیری جنگ بر سر قلمرو (Turf War).

حالا حساس می‌شوند که چه رقیبانی دارند. از هر وقت و فرصتی برای نقد مستقیم و غیرمستقیم آن‌ها و اعلام این‌که «من تفاوت دارم» استفاده می‌کنند.

به استراتژی‌های موجود برای تمایز و روش‌های توصیه‌شده برای توسعه‌ی #برند شخصی فکر می‌کنند.

مرحله‌ی چهارم: یادگیری خاموش

افراد بسیاری تا پایان عمر در مرحله‌ی سوم می‌مانند.

پست‌های اینستاگرامی، سخنرانی‌های سمینارها و نوشته‌های وبلاگ‌شان، سرشار از تلاش‌هایی است که برای اثبات خود و انکار دیگران به خرج می‌دهند.

این افراد الزاماً کم‌سواد و کم‌تخصص نیستند. گاهی روحیه‌ی رقابتی باعث می‌شود که ما نتوانیم از این مرحله عبور کنیم و در آن بمانیم.

در برخی رشته‌ها، کسانی را می‌شناسم که جزو سه نفر اول کشورمان محسوب می‌شوند، اما هم‌چنان وقت‌شان برای نقد و انکار کسانی که نفر دهم و بیستم و چهلم هم نیستند، گرفته می‌شود.

اما به فرض که از این مرحله عبور کنیم، وارد مرحله‌ای می‌شویم که آن را یادگیری خاموش می‌نامم.

در این‌جا فرد به نتیجه می‌رسد که دنیای علم و دانش و تخصص، گسترده‌تر از این است که نیاز به دعوا و بحث و جنجال باشد. ضمن این‌که این دنیا پیوسته در حال انبساط است و حتی اگر هیچ جایی پیدا نکردی، می‌توانی یک سرزمین تازه را خلق و سپس فتح کنی.

چنین افرادی کم کم متوجه می‌شوند که محدودیت اصلی در قلمرو فعالیت نیست، بلکه در عمر و زمان است. بنابراین به مطالعه و یادگیری و توسعه‌ی دانش خود، مشتاق‌تر (و شاید حریص) می‌شوند و فارغ از غوغای رقابت، به قول ولتر، به شخم زدن زمین خود مشغول می‌شوند.

مرحله‌ی پنجم: کمک به رشد دیگران و گسترش علم

شاید بتوان مرحله‌ی پنجمی را هم تصور کرد.

وقتی که فرد، احساس می‌کند منزل‌گاه‌های بسیاری را در مسیر طی کرده. جامعه او را متخصص می‌داند. بخشی از برنامه‌اش به رشد و یادگیری و مطالعه و تحقیق اختصاص پیدا کرده. با تخصصش هم می‌تواند امرار معاش کند و حتی ظرفیت آزاد هم دارد (یعنی با کمتر از ۳۰ روز تلاش در ماه، می‌تواند هزینه‌ی ۳۰ روز زندگی با استانداردهای مطلوب خود را به دست بیاورد).

در چنین حالتی، ممکن است به نتیجه برسد که میل دارد بخشی از باقیمانده‌ی ظرفیت خود را به راهنمایی دیگران اختصاص داده و آن را برای توسعه‌ی حوزه‌ی تخصصی‌اش صرف کند (کمک به کسانی که در آینده جای یک متخصص را می‌گیرند، کمک به توسعه‌ی آن رشته‌ی تخصصی محسوب می‌شود).

من این اصطلاح لوس انگلیسی را دوست ندارم، اما این حرف، همان چیزی است که معمولاً آن را به شکل give back to the society بیان می‌کنند. یعنی زمانی که فرد احساس می‌کند باید بخشی از دستاوردهای خود را به بستری که در آن رشد کرده و آموخته، یا جامعه‌ای که نیازمند تخصص اوست، باز گرداند.

پی‌نوشت: هنگام نوشتن این متن، سه کلمه که خانم کارول پیرسون زیاد به کار می‌برد، بارها از ذهنم گذشت: Warrior / Altruist / Wanderer. بی‌احترامی بود اگر نامی از او نمی‌بردم.

ادامه‌ی این بحث را می‌توانید در مطلبی که تحت عنوان سه الگو برای انتخاب رشته تخصصی (MTV) نوشته شده بخوانید.

نوع مطلب: گفتگو با دوستان

خطاب به: مصطفی خودمانی

موضوع: مصطفی زیر مطلبی که با عنوان شاخص های موفقیت حداقلی نوشته بودم، پیشنهاد کرده بود شاخص هایی درباره‌ی انتخاب شغل و ورود به بازار کار بنویسم (و البته تأکید کرده بود که حرف‌هایی مثل انتخاب میان شغل دولتی و خصوصی و رویاهایت را چند می‌فروشی را خوانده است).

پیش‌نوشت: مصطفی. می‌دانم که روزنوشته‌ها را به دقت می‌خوانی و پیگیر درس خواندنت در متمم هم هستم. به همین علت، این را هم می‌دانم که حرف تازه‌ای ندارم که پیش از این، جایی نگفته یا ننوشته باشم یا تو ندیده و نخوانده باشی.

این را هم می‌دانم که می‌دانی پاسخ مناسب به بحث معیارهای انتخاب شغل را صرفاً با یک کار چارچوب‌دار و نظام‌مند می‌توان پیدا کرد. به این معنی که فرد یا افرادی بنشینند و وقت‌ بگذارند و با طراحی پرسشنامه و همین‌طور اجرای مصاحبه‌ی آزاد و بررسی نتایج پرسشنامه‌ها و تحلیل محتوای مصاحبه‌ها، به جمع‌بندی برسند و گزارشی استخراج کنند.

صدالبته که جامعه‌ی مورد بررسی در چنین کاری باید افرادی از شهرهای مختلف کشور، فعال در صنایع مختلف، دارای سوابق کار متفاوت، جنسیت‌های مختلف و بخش‌های مختلف اقتصاد کشور (دولتی، خصوصی، خصولتی و تعاونی) را شامل شود.

چون می‌دانم که همه‌ی این‌ها را می‌دانی، فرض را بر این می‌گذارم که صرفاً می‌خواهی یک جمع‌بندیِ مختصر از حرف‌ها و دیدگاه‌های شخصی من را که اعتبار و استناد چندانی هم ندارند و خودت هم به شکل پراکنده لابه‌لای حرف‌هایم خوانده‌ و شنیده‌ای، در یک‌جا ببینی.

آن‌چه در ادامه می‌بینی از این جنس است:

بخشی از‌ آن‌ها تجربه‌ی شخصی مستقیم من است. برخی دیگر، تجربه‌ها و دیده‌ها و شنیده‌های اطرافیانم است و بخش سوم، تحلیل‌ها و نتیجه‌گیری‌های ذهنی خودم که قاعدتاً بر پایه‌ی اطلاعاتی که گفتم، شکل گرفته‌اند.

بنابراین بقیه‌ی حرف‌هایم، چیزی فراتر از اظهارنظرهای غیرمستدل و غیرکارشناسی نیست.

معیارهای انتخاب شغل و ورود به بازار کار

آن‌چه در ادامه می‌آید، بیش از این‌که از جنس معیار (Criterion) باشد، گزاره‌هایی درباره‌ی شغل و انتخاب شغل است که به گمان من می‌توانند به تصمیم‌گیری بهتر در این زمینه کمک کنند. این نکات را بدون ساختار و رعایتِ آداب و ترتیبِ تقدم و تأخر می‌نویسم:

نکته‌ی اول: شغل قرار نیست با مدرک تحصیلی در ارتباط باشد. دانشگاه چه در ایران و چه در بسیاری از نقاط جهان، صرفاً محیطی برای اجتماعی‌شدن و یادگیری تعاملات اجتماعی و اصول اولیه‌ی فکر کردن، حرف‌زدن، خواندن و نوشتن است. کم نیستند کسانی که می‌شناسم‌شان و می‌دانم که در ماه‌های اول جستجوی شغل و تلاش برای ورود به بازار کار، آن‌قدر بر روی ارتباط کار و رشته‌ی تحصیلی اصرار داشته‌اند که زمان و البته برخی فرصت‌های خوب را از دست داده‌اند. البته که هم‌خوانیِ شغل و تحصیلات می‌تواند ارزشمند باشد. اما این مسئله، قانونی قطعی نیست که فاصله گرفتن از آن‌ را خطا و نادرست بدانیم.

نکته‌ی دوم: شغل اول الزاماً شغل آخر نیست و معمولاً هم چنین نخواهد شد. بنابراین منطقی به‌نظر نمی‌رسد در ارزیابی گزینه‌ها، معادلات خود را در افقی ۲۰ یا ۲۵ یا ۳۰ ساله ببندیم و محاسبات و ارزیابی‌های خود را در این چارچوب انجام دهیم. شاید یک افق زمانی یک یا دو یا سه‌ساله، مفیدتر و مناسب‌تر باشد.

نکته‌ی سوم تکراری اما مهم است. شغل دولتی – خصوصاً در بلندمدت – ممکن است نتواند رضایت‌بخش باشد. اگر هدف‌مان، تأثیرگذاری کلان بر ساختار کشور است، فرد تأثیرگذار در بخش خصوصی هم می‌تواند چنین کند و اتفاقاً دستش هم بازتر خواهد بود (چند وزیر در زمان شاه و چند رییس‌جمهور در بعد از انقلاب، کارهایشان را روی هم بگذارند تا بتوانند به اندازه‌‌ی کسانی مانند دکتر مجتهدی یا دکتر حسابی، ادعای خدمت کنند؟). اگر هم هدف رشد و یادگیری است، باز هم بخش خصوصی غالباً فرصت‌های بیشتری در اختیار فرد می‌گذارد. تا جایی که من دیده‌ام، افراد شاغل در بخش دولتی معمولاً در یکی از این دو دسته قرار می‌گیرند: یا اهل اخلاق و خدمت بوده‌اند که زیر چرخدنده‌های بروکراسی و فشارِ اکثریتِ آسایش‌طلب و امنیت‌طلب و قدرت‌پرستِ فعال در ساختار دولتی، خسته و فرسوده و خُرد و نابود شده‌اند؛ یا خود در همان گروه اکثریت قرار گرفته‌اند (کم نیستند مدیران و دلسوزان فعال و اخلاق‌مدار در بخش دولتی که پس از چند دهه، از ناسپاسی‌ها و فرصت‌سوزی‌ها و زنجیرهای مرئی و نامرئی می‌نالند و می‌گویند که اگر در بخش خصوصی بودند، بیشتر می‌توانستند منشاء اثر باشند).

نکته‌ی چهارم: فکر می‌کنم باید بین شغل اول و همه‌ی شغل‌های دیگری که پس از آن انتخاب می‌کنیم، تمایز قائل شویم. همان‌طور که مدرک دانشگاهی – مستقل از نوع و موضوع و محتوای آن – برای بسیاری از ما، جوازِ ورود به بازار کار محسوب می‌شود، اولین شغل هم نوعی مالیات است که به بازار کار می‌پردازیم تا فرصت‌های انتخاب بهتر را در اختیارمان قرار دهند. تقریباً هر جا و هر کس که می‌خواهد جایگاه شغلی ارزشمندی را به کسی واگذار کند، ترجیح می‌دهد از فردی استفاده کند که سابقه‌ی کار داشته باشد. اصل مسئله‌ی سابقه‌ی کار هم این است که فرد، چارچوب کلی کار و الگوی تنظیم رابطه میان خود و کارفرما را یاد گرفته باشد و اصول اولیه‌ی کار کردن را فرا گرفته باشد. بنابراین فکر می‌کنم باید بپذیریم که شغل اول، حتی اگر با بسیاری از فاکتورها و انتظارات ما سازگار نباشد، نقش ویزا برای ورود به “دنیای شغل دومی‌ها” را ایفا می‌کند و پیش‌فرضی، منطقاً باید کمی از سخت‌گیری‌های ما را بکاهد.

ترجمه‌ی نکته‌ی چهارم: اگر قرار است شش ماه جستجو کنم تا شغلی با مطلوبیت ۷۰ از ۱۰۰ پیدا شود، شاید منطقی‌تر باشد که موقعیت شغلیِ در دسترس (با مطلوبیت ۵۰ از ۱۰۰)‌ را برای یک سال انتخاب کنم و سپس گزینه‌هایی با مطلوبیت ۸۰ یا ۹۰ از صد را پیگیری کنم (یک‌سال سابقه‌ی کار در این‌جا می‌تواند پشتوانه‌ی خوبی باشد).

نکته‌ی پنجم: شغل اول را بیشتر می‌توان نوعی کارآموزی در نظر گرفت. تجربه‌ای عملی که می‌تواند ما را برای موقعیت‌های شغلی بعدی (در همان مجموعه یا مجموعه‌های دیگر) آماده کند. بنابراین شاید بهتر باشد وقتی فاکتورهای تصمیم‌گیری را فهرست می‌کنیم، «فرصت‌های موجود برای یادگیری» را در رده‌ای بالاتر از سایر فاکتورها (مثلاً حقوق یا فرصت پیشرفت یا پرستیژ شغلی و مانند این‌ها) قرار دهیم.

نکته‌ی ششم: یکی از ویژگی‌های مهم شغل اول، کمک به تشخیص و ارزیابی استعدادهایمان در زمینه‌های مختلف است. یک سال کار کردن در یک شغل، بیشتر از هر آزمون استعدادیابی و شخصیت‌شناسی، می‌تواند به ما کمک کند تا خودمان را بشناسیم. از میان موقعیت‌های شغلی مختلف، هر موقعیتی که تنوع فعالیت‌ها و انتظارات مرتبط با آن، بیشتر باشد، احتمالاً می‌تواند در زمینه‌ی شناخت استعدادها و توانمندی‌ها بیشتر به ما کمک کند.

نکته‌ی هفتم به انتخاب میان شرکت‌های کوچک و بزرگ مربوط است. فکر می‌کنم بخشی از این مسئله به دانسته‌های قبلی و تجربیات و شرایط خانوادگی ما بازمی‌گردد. شرکت‌های کوچک بیش از هر چیز می‌توانند به ما چابکی و چالاکی و انعطاف‌پذیری و اقدام سریع را بیاموزند. شرکت‌های بزرگ می‌توانند به ما فرایند و فرایندسازی و مستندسازی و بروکراسی و ساختار سازمانی و چارت و مانند این‌ها را یاد بدهند.

معتقدم که اگر بین دو موقعیت شغلی، یکی در کسب و کاری کوچک و دیگری در سازمانی بزرگ، فرصت انتخاب داریم، باید کمی فکر کنیم و ببینیم کدامیک، کاستی‌های دانش ما را بهتر برطرف می‌کنند. مثلاً اگر کسی در خانواده‌ای بزرگ شده که در اطرافش، مغازه‌دار و کاسب و شغل‌های کوچکِ انفرادی زیاد بوده است، شاید انتخاب سازمان بزرگ کمک کند تا با فضاهایی که ندیده آشنا شود و پیچیدگی‌های ساختارهای بزرگ را تجربه کند.

اما اگر پدر یا مادر کسی، مدیر میانی یا ارشد سازمانی بزرگ است و به همین سبب، در کنار کارتابل و سیستم اتوماسیون بزرگ شده و پشت کانترِ رئیس‌دفتر پدر یا مادرش بازی کرده و سرگرم شده، احتمالاً تجربه‌ی کار کردن در یک شرکت کوچک چابک، می‌تواند مکمل بهتری برای دانسته‌های پیشین‌اش باشد.

نکته‌ی هشتم: اگر من هنگام ورود به بازار کار، میان دو گزینه‌ی کار در یک استارت‌آپ تازه‌تأسیس و یک کسب و کار تثبیت‌شده حق انتخاب داشته باشم، در محاسبات و ارزیابی‌هایم، از همان ابتدا کمی کفه‌ی ترازو رو به سمت کسب و کار تثبیت‌شده سنگین‌تر می‌کنم (و البته همه‌ی فاکتورهای دیگر را هم می‌سنجم).

یادگرفتن بعضی چیزها در سن پایین، راحت‌تر است و درد و فشار کمتری دارد. نه شنیدن‌ها، تو سری خوردن‌ها، تجربه‌ی سیاسی‌کاری‌های پیچیده و چندلایه در محیط کار، جدی گرفته نشدن، منزوی شدن در جمع همکاران (و تلاش و جان کندن برای برگشتن به جمع) و ده‌ها تجربه‌ی دیگر – که در کتاب‌های رفتار سازمانی و کارگاه‌های مدیریتی مطرح نمی‌شوند – همیشه تلخ هستند؛ اما هر چه سن‌مان بالاتر برود، تلخ‌تر و سنگین‌تر می‌شوند.

تیم‌های استارت‌آپی با توجه به فرهنگ خاص رایج در اغلب این کسب و کارها، نوعی فضای آکواریومی / گلخانه‌ای محسوب می‌شوند که با دنیای واقعی و خشن کسب و کار، فاصله‌ی زیادی دارد.

وقتی چند سال در چنین فضاهایی باشیم و سپس، وارد اقیانوس کسب و کار شویم، ممکن است تحملِ دردِ تجربه کردن و یادگرفتن آن پیچیدگی‌ها برایمان دشوارتر باشد.