ابرروند

پیش نوشت یک: قرار این بود که گه‌گاه هنگام مرور کتاب کانکتوگرافی نوشته‌ی پاراگ خانا، برخی نکته‌ها و خوانده‌ها و حاشیه‌ها را با شما در میان بگذارم.

بنابراین آنچه در اینجا می‌خوانید، ادامه‌ی سلسله مطالبی است که در زمینه #کانکتوگرافی منتشر می‌شوند.

پیش نوشت دو: قبلاً هم یک بار در مطلبی تحت عنوان راه های موفقیت در آینده دیگر مثل گذشته نیست اشاره‌ای به مگاترند (Mega-trend) یا ابرروند کرده بودم. این دومین باری است که در روزنوشته‌ها به این مفهوم اشاره می‌شود.

سایمون آنهولت و پل‌هایی به همه جا

پاراگ خانا، هفتمین صفحه از کتابش را با نقل جمله‌ای از سایمون آنهولت آغاز می‌کند:

«فکت اصلی و کلیدی عصری که ما در آن زندگی می‌کنیم این است که همه‌ی کشورها، همه‌ی بازارها، همه‌ی بسترهای ارتباطی و همه‌ی منابع طبیعی به یکدیگر متصلند.»

سایمون آنهولت را – متاسفانه – قبل از این‌که پاراگ خانا از او جمله‌ای نقل کند، نمی‌شناختم. به همین علت، آشنایی‌ام آن‌قدر قدیمی و عمیق نیست که بتوانم چیز زیادی درباره‌اش بگویم. جز اینکه واقعاً می‌کوشد بین‌المللی و فراتر از مرزها فکر کند و دغدغه‌اش سیاست‌گذاری به نفع همه‌ی مردم جهان است.

این را می‌توانید از ایده‌ی بسیار زیبایش تحت عنوان GlobalVote هم بفهمید.

هر بار در هر جایی از جهان انتخابات برگزار می‌شود، او روی سایت Global Vote از همه‌ی مردم جهان می‌پرسد که شما کدام گزینه را برای کل جهان مناسب‌تر می‌دانید؟ اگر چنین ایده‌ی ارزشمندی را صرفاً زیبا بنامیم، در حقش اجحاف کرده‌ایم.

سایمون آنهولت کتابی هم به نام Places دارد که عنوان فرعی آن چنین است: Identity, Image, and Reputation.

چون هنوز خواندن این کتاب آنهولت را به پایان نرسانده‌ام، نمی‌توانم در مورد آن قضاوت چندانی داشته باشم؛ جز این‌که تا این‌جا، درباره برندسازی ملی و برندسازی کشورها حرف‌های بسیار زیبا و کاربردی و ارزشمندی مطرح کرده است.

مگاترندها یا اَبَررَوَندها (Mega-trends)

در ادامه پاراگ خانا به این نکته اشاره می‌کند که باید پیوستگی یا Connectivity را یک ابر الگو یا ابر روند در نظر گرفت (هر دو واژه‌ی meta-pattern و mega-trend را تقریباً به یک معنا به کار می‌برد).

او در توضیح ابرروندها در کتاب خود به نکته‌های متعددی اشاره می‌کند:

ابر روندها، ایده‌هایی تاریخی هستند که در بستر زمان شکل می‌گیرند و طی دوره‌هایی طولانی باقی می‌مانند. گاهی ابرروندها آن‌قدر طولانی می‌شوند که حضور و اثرگذاری آن‌ها را فراموش می‌کنیم. چون عمر‌شان فراتر از عمر یک نسل است. ابرروندها فراگیر هستند تاریخ زندگی انسان را متحول می‌کنند.

خانا برای این‌که درک بهتری از مفهوم ابر روند داشته باشیم، به دو نمونه‌ از ابرروندها اشاره می‌کند:

• توسعه شهرنشینی
• فراگیر شدن تکنولوژی

البته اگر بخواهیم واقعاً مفهوم ابر روند و شیوه استفاده از مگاترندها در تحلیل را بیاموزیم و درک کنیم، فکر می‌کنم خواندن کتاب پاتریک دیکسون تحت عنوان The Future of (almost) Everything بسیار مناسبی است. خصوصاً اگر قصدمان از خواندن پاراگ خوانا، افزایش قدرت تحلیل و نگاه به آینده باشد، به نظر کتاب دیکسون را باید به عنوان مکمل آن خواند.

دیکسون شش مگاترند را در زمان حاضر شناسایی و تحلیل کرده است:

• Fast (همه چیز سریع‌تر می‌شود)
• Urban (توسعه شهرنشینی)
• Tribal (شکل‌گیری قبیله‌های جدید)
• Universal (جهانی شدن همه چیز)
• Radical (افراطی‌گری)
• Ethical (تغییر نگرش به اخلاق)

مگاترندی که دیکسون تحت عنوان یونیورسال مطرح می‌کند، تا حد زیادی به فضای کتاب کانکتیویتی خانا نزدیک است.

در این‌جا خانا جمله‌ای را مطرح می‌کند که به نظرم یکی از کلیدی‌ترین جمله‌های این کتاب است: پیوسته‌شدن و اتصال، یک ابزار نیست. بلکه ضربه‌ای است که همه چیز را برای همیشه تکان می‌دهد و متحول می‌کند.

نزدیک‌ترین بحثی که از این جنس در متمم داریم، درسی با این عنوان است: تکنولوژی خنثی نیست.

هر توسعه‌ی جدیدی در امکانات و فناوری را می‌توانیم در یک طیف قرار دهیم:

یک سمت طیف می‌تواند تکرار کاراتر فعالیت‌های موجود باشد و و سمت دیگر تحول فعالیت‌ها و نگرش موجود.

تبلت مشخصاً بعد از موبایل، صرفاً شکل دیگری از انجام فعالیت‌های موجود بود؛ البته کاراتر بودن یا نبودنش می‌تواند محل بحث باشد.

اما موبایل، شکل کارآتر تلفن نبود. موبایل به کلی تحولی در جهان ایجاد کرد. در حدی که می‌توان تاریخ بشر را به قبل و بعد از آن تقسیم کرد و رویدادهای کمی را می‌توان در تاریخ یافت که به اندازه‌ی اختراع موبایل بر مسیر زندگی بشر تأثیر گذاشته باشند.

حرف خانا این است که پیوستگی از جنس همین تحولات و ابر روندها است. پیوسته‌تر شدن دنیا، زندگی و اقتصاد و سیاست دیگر را کاراتر نکرد؛ بلکه تحولی بزرگ ایجاد کرد و شکل جدیدی از زندگی، اقتصاد، سیاست و جغرافیا به وجود آورد که برای نسل قبل (و حتی بسیاری از مردگان متحرکی که امروز میان انسان‌ها حرکت می‌کنند) قابل درک نیست.

#کانکتوگرافی

#مگاترند

پیش نوشت: بخش اول این نوشته یک مطلب مقدماتی است که انگیزه‌ی من از نوشتن این مطلب (و احتمالاً قسمت‌های بعدی) را مشخص می‌کند. در صورتی که قسمت اول را نخوانده‌اید، مناسب‌تر است  ابتدا آن را مرور کنید.

قسمت دوم:

در تمام سال‌های اخیر، هر جا بهانه‌ای یا فرصتی بوده در مورد رویداد و روند و تفاوت آنها نوشته‌ام. اما دوست دارم باز هم از آنها برای تو بگویم.

بحث رویداد و روند، بحثی بسیار ساده است. اما کمتر کسی را دیده‌ام که آن را به صورت جدی در همه‌ی جنبه‌های زندگی خودش به کار بگیرد.

بخش عمده‌ای از تجربه‌های زندگی ما و حتی آموزش‌های مستقیم و غیرمستقیم ما، به ما می‌آموزند که رویدادها را ببینیم و به رویدادها فکر کنیم.

رسانه‌ها، هر روز از عملیات تروریستی در نقاط مختلف جهان می‌گویند. از انفجارها. از کشته‌ها.

اما چند بار شنیده‌ای یا دیده‌ای که برنامه‌ای تعداد کشته‌شدگان عملیات تروریستی در سال جاری را با سال قبل و دو سال قبل و سه سال قبل و ده سال قبل و پنجاه سال قبل مقایسه کند؟

سایت‌های خبری، با علاقه و افتخار، آخرین اخبار را نقل می‌کنند. آنها به تازه بودن خبر خود می‌نازند و کمتر فرصت یا رغبت می‌کنند به سراغ روندها بروند.

فقط کافی است به انتخاب رشته برای دانشگاه فکر کنی.

فرزندان، به وضعیت امروز نگاه می‌کنند.

اینکه دوستان‌شان به چه رشته‌هایی می‌روند.

اینکه الان از کدام رشته‌ها بیشترین استقبال می‌شود.

اینکه با رتبه‌ای که من دارم، بهترین رشته‌ای که می‌شود رفت چیست؟

بهترین رشته‌ هم، رشته‌ای است که سخت‌تر از بقیه می‌توانی وارد آن شوی!

به نوعی پذیرفته‌ایم که تقاضا، نشان‌دهنده‌ی مطلوب بودن (آز لحاظ درآمد و موقعیت و آینده‌ی شغلی و …) است.

باز هم باید در مورد بچه‌ها خوشحال باشی که لااقل به رویداد روز دقت می‌کنند.

پدر و مادرها که گاهی اوقات، به دوران جوانی خود فکر می‌کنند.

کاش لااقل تو، وقتی می‌خواهی به انتخاب رشته فکر کنی، سی سال آینده‌ای را که می‌خواهی کار کنی در نظر بگیری. در نگاه من منطقی‌تر است که به مناسب‌ترین و مورد نیازترین رشته‌ی دانشگاهی در حدود 15 سال بعد فکر کنی.

البته همه کمابیش تلاش می‌کنند این مسئله را به شکلی حل کنند.

آنها کمی به روندها فکر می‌کنند. اما چیزی هم که به عنوان روند می‌بینند و می‌فهمند، معمولاً‌ افق زمانی کوتاهی دارد. ما انسان‌ها عموماً افق زمانی نگاه خود را در حدی انتخاب می‌کنیم که هیچ‌یک از مفروضات فعلی‌مان زیر سوال نرود!

امروز فکر کردن به روندها هم کافی نیست. تغییرات دنیا چنان شتاب گرفته که روندها، قبل از آنکه شکل بگیرند، نابود می‌شوند.

شاید همین است که در شبکه‌های اجتماعی و هشتگ‌های توییتر، وقتی می‌گویند چیزی Trend شده، یعنی چند ماه دیگر محال است اسمی از آن بشنوی!

در چنین شرایطی، مفیدتر خواهد بود اگر به جای روندها به اَبَرروند‌ها یا Mega-trends فکر کنی.

به نظرم  می‌رسد که ثروت، سلامت، رضایت، موفقیت و هر آن چیزی که مطلوب و مطبوع می‌دانم و می‌دانی، متعلق به کسی خواهد بود که:

• روندها را ببیند و به آنها فکر کند.
• ابرروندها را حدس بزند و بفهمد و تحلیل کند.
• آنها را باور کند و بر اساس آنها تصمیم بگیرد (چه در زمینه‌ی یادگیری، چه در زمینه‌ی انتخاب شغل، چه در زمینه‌ی انتخاب رشته‌ی تحصیلی، چه در هنگام تصمیم گیری در مورد مهاجرت کردن یا نکردن، چه در هنگام خریدن یا نخریدن یک خانه و …)

سومین مورد، کلیدی‌ترین مورد است.

ما می‌دانیم که خواهیم مرد و روند زندگی، به سمت نابودی است. اما باور کردن این واقعیت، و درونی کردن آن در حدی که به بخشی از مکانیزم‌های تحلیلی و تصمیم گیری ما تبدیل شود، کار ساده‌ای نیست.

البته در این میان، نکته‌ی دیگری هم هست که نباید فراموش کنی: ابرروندها، ادامه‌‌ی روندها و یا شکل تشدید شده‌ی روندهای فعلی نیستند، گاهی اوقات معکوس روندهای فعلی هستند.

اینجاست که سن و تقویم، دیگر مزیتی ندارد و توانمندی تحلیل است که می‌تواند مزیت ایجاد کند.

توانمندی تحلیل هم، ذهنی قدرتمند با حداقل سوگیری می‌خواهد تا آنچه دوست دارد باشد بر آنچه هست و خواهد بود سایه نیندازد.

داستانی قدیمی وجود دارد که حکمت جالبی در آن نهفته است و مثل هر داستان حکیمانه‌ی دیگری، هر قومی آن را به حکیم خود نسبت داده‌اند!

مستقل از اینکه این داستان توسط چه کسی ابداعشده و به چه کسانی منسوب شده، پیامی جالب – و به نظر من، درست – دارد که می‌تواند در تحلیل دنیای اطراف، مورد استفاده‌‌‌ات قرار بگیرد:

می‌گویند مردی پیش زاهدی رفت و نشست.

هنوز حرفی نزده بود که زاهد گفت: فکر می‌کنم هوس هندوانه کرده‌ای.

مرد گفت: بله! اما شما از کجا فهمیدید؟ من که هنوز چیزی نگفته‌ بودم؟

مرد زاهد گفت: من هیچ‌وقت هوس هندوانه نمی‌کنم. الان هوس کردم. گفتم حتماً تو هوس هنداونه کرده‌ای که به دل من افتاده!

این حکایت زهد هندوانه‌ای می‌تواند برای کسی که می‌خواهد تحلیل‌گر باشد، بسیار الهام بخش باشد:

کسی می‌تواند بفهمد در دل دنیا هوس چه چیزی سربرکشیده یا سربرخواهد کشید که خود، چیزی هوس نکرده باشد!

اجازه بده مثالی تلخ اما درست مطرح کنم.

کسی می‌تواند موقعیت ایران در دویست سال آینده‌ی جهان را برآورد کند که بودن یا نبودن کل این خاک و کل این نام برایش فرقی نداشته باشد.

روزی را که قرار است به پژوهش در مورد آینده‌ی تاریخ بگذرانی، نمی‌توانی با گوش دادن به سرود ای ایران آغاز کنی!

به همین منوال، کسی می‌تواند از آینده‌ی شبکه‌های اجتماعی بگوید که دل به اکانت اینستاگرام چند صدهزارنفری یا کانال تلگرام چند ده هزار نفری خود نبسته باشد.

در قسمت بعدی این نامه، بعضی از مگاترندهایی را که به چشم من آمده، می‌نویسم.

اگر چه تو باید خود به کشف آنها بپردازی و منطقی نیست برای چیزی که سرنوشت تو و انتخاب‌هایت را می‌سازد، به خواندن و شنیدن شهود دیگران (حتی وقتی مثل من، دلسوز تو هستند) اتکا کنی.

ضمناً فراموش نکن که مگاترند‌ها یا اَبَرروند‌ها، برخلاف اسم‌شان، آنقدرها بزرگ و مشهود نیستند که در نگاه اول به چشم بیایند.

آنها آهسته شکل می‌گیرند، آهسته رشد می‌کنند و با حوصله در طول زمان، بستر حرکت آینده‌ی جهان را می‌سازند.

مطلب مرتبط: ابر روندها (مگاترندها) در جهان امروز