مهسا.
این نوشته رو یادم رفته بود. بعد از کامنت تو دوباره خوندمش.
این رو هم بگم که این تعبیر «زرنگی‌های حقیر» مال من نیست. فکر کنم اولین بار توی نوشته‌های شریعتی دیدمش. اما تعبیر مهم و دوست‌داشتنی‌ای هست و اتفاقاً همیشه یه جایی گوشهٔ ذهنم بهش فکر می‌کنم.

مثال‌هایی که توی این نوشته زدم، مربوط به زرنگی‌های حقیر در محیط‌های عمومی اجتماعیه؛ توی صف، توی رانندگی، توی کلاس درس و جاهای مشابه.
اما یه وجه مهم‌تر هم هست که نباید از چشم‌مون دور بمونه. اونم زرنگی‌های حقیر در روابط یک‌به‌یک و دوستانه است.

چیزی که من به تجربه فهمیده‌ام اینه که شاید بزرگی ما در هم‌نشینی با بزرگ‌ها‌ به سرعت و به اندازهٔ‌ اون‌ها رشد نکنه، اما حقارت ما در هم‌نشینی با آدم‌های حقیر،‌ ممکنه به سرعت به سطح اون‌ها برسه.
‌
بذار برات دو تا مثال از تجربه‌های خودم بگم. احتمالاً تو هم مثال‌های مشابه در ذهن داری.
من یه زمانی با یه نفر هم‌سفر شده‌ بودم، به‌اجبار، ناگزیر و ناخواسته. و بعد بین ما دوستی شکل گرفت. عادت عجیبی داشت. همیشه سعی می‌کرد هزینه‌های خودش رو از جیب اطرافیان تأمین کنه. مثلاً‌ می‌رفتیم بیرون، یهو می‌گفت: ببین. من امروز کارت اصلیم رو نیاوردم. می‌خوام برای خانمم کادو بخرم. تو پول داری بدی تا شب بهت بدم؟ می‌گفتم آره. شب می‌شد فردا و پس‌فردا و هفتهٔ بعد و انقدر می‌گذشت که دیگه عملاً پول فراموش می‌شد. یا گاهی به شوخی و خنده می‌گذشت. مثلاً می‌گفت خب. فلان کار که برات کردم، خودش انقدر می‌شه. از فلان چیز کم کنم؟
حالا یه بار دو بار کاملاً طبیعیه. و واقعاً شوخیه. یواش‌یواش من دیدم ده پونزده درصد هزینهٔ‌ ماهانهٔ من داره صرف این آدم می‌شه.
این ده پونزده درصد خیلی مهم نیست. یه چیز مهم‌تر وجود داره که می‌‌خوام اون رو بگم. من دیدم یواش‌یواش دارم شبیه اون می‌شم. چه‌جوری؟ میرفتیم بیرون با هم یه کار اداری انجام بدیم. بعدش مثلاً می‌دیدم اون کنار یه کیف خیلی خوب هست که مدت‌هاست دنبالشم. حس می‌کردم اگر الان کارت بکشم پول این کیف رو – که نسبتاً گرون بود – بدم، ممکنه فروشگاه بغلی مجبور شم یه چیزی برای خانم یا همکار یا بچهٔ این دوستم هم بخرم. کیف رو می‌دیدم. می‌گفت: نمی‌خری؟ می‌گفتم الان پول همراهم نیست. حالا یه بار داشتم می‌خرم.
یا یه جاهایی در حالی که دستم کاملاً باز بود، مجبور می‌شدم بگم الان فعلاً پول دستم نیست و حالا امیدوارم پول دستم برسه و بعد فلان کار رو انجام بدم.
بعد دیدم خب. چرا این‌جوری شده؟ من آدمی نبودم که الکی به کسی بگم پول ندارم. حتی وقتی دستم خالی بوده، کسی نمی‌دونسته. همیشه همه‌چیز رو بی‌صدا پیش برده‌ام. اما نذاشتم این عبارت‌های «ندارم» و «دستم خالیه» و … روی زبونم بیاد. کم‌کم داره برام این اصطلاحات و این رفتارها عادی می‌شه. دارم همون بازی‌هایی رو انجام می‌دم که اون آدم انجام می‌داد.
اینه که یه روز، بدون این که اتفاق تازه‌ای افتاده باشه، ازش خواستم که دیگه نبینمش. و الان هم واقعاً مدت‌هاست ندیدمش.
‌
شبیه همین اتفاق با یه دوست دیگه هم افتاد. یه دوستی داشتم که دو تا ابزار عجیب ارتباطی داشت. یکیش «خنگی» بود. درسته تیزهوش نبود. اما خیلی هم کم‌استعداد نبود. معمولی بود. مثل همه. اما هر جا لازم می‌شد از این ابزار «آخ! نفهمیدم» و «آخ! نمی‌دونستم» و «اصلاً فکر نمی‌کردم معنی فلان چیز این باشه» استفاده می‌کرد. جالبه که جاهای دیگه خودش رو سیاست‌ورز و سیاستمدار می‌دونست. یه ویژگی رفتاری دیگه هم داشت. هر وقت لازم می‌شد، جملات و عبارات رو با معنای لیترال و صوری (= دقیقاً کلمه به کلمه) تفسیر می‌کرد.
مثلاً‌ یه بار که واسطهٔ انجام یه کاری بود، براش یه پیام صوتی طولانی فرستادم و گفتم «لطفاً اگر صلاح می‌دونی این پیام رو برای فلانی بفرست (همون کسی که کار کرده بود)». گفت «باشه.» من هم با کلی ملاحظه اون پیام رو ضبط کرده بودم و برام مهم بود این پیام برسه. چند ماه گذشت و بعداً فهمیدم اون پیام رو نرسونده. علت رو پرسیدم و گفت: «آخه گفتی بودی اگر صلاح می‌دونی. من صلاح ندونستم.» بگذریم از این که حرف من از سر ادب بود (نمی‌شد بگم: آهای. این رو فوروارد کن). حتی اگر قرار بود اون‌جوری تفسیر بشه، می‌شد بگه: نه. من صلاح نمی‌دونم به این دلایل.
اما شبیه یه ماشین که داره کد اجرا می‌کنه رفته کرد. انگار تو بهش گفتی If A>5 print X و چون ظاهراً A کوچک‌تر از ۵ بوده هیچ کاری نکرده بود. رفته بود خط بعد. بقیهٔ برنامه رو اجرا کنه.
‌این‌جا هم همون اتفاقی میفته که در مورد قبل افتاد. یه مدت می‌گذره. می‌بینی خودت افتادی توی این بازی. یعنی اگر بخوای ارتباط موثر برقرار کنی، لازمه یه جاهایی بگی «آخ. من نفهمیدم» و یه جاهایی دقیقاً حرف طرف مقابل رو کاملاً بر اساس معنای صوری تفسیر کنی. و بعد از یه مدت می‌بینی عملاً تو رو به اندازهٔ خودش کشیده پایین. در این‌جا چون دوستی نزدیک‌تر بود بیشتر صبر کردم. و وقتی دیدم بیست سی مورد از این چیزا وجود داره و هر کدوم رو هم می‌گم، گوش شنوایی نیست، تصمیم گرفتم کلاً اون دوستی رو کنار بذارم تا این الگوهای رفتاری مخرب در من درونی نشه.
‌
حالا من معمولاً تذکر می‌دم. اما واقعیت اینه که سختی دوستی و همکاری و نزدیکی با آدم‌هایی که زرنگی‌های حقیر دارن اینه که خیلی وقت‌ها انقدر مسئله کوچیکه که ترجیح می‌دی از کنارش عبور کنی. و همین بیشتر آزار می‌ده. باز اگر مقیاسش بزرگ باشه،‌ بیشتر و راحت‌تر میشه در موردش حرف زد.

راحیل. چند نکته.
یک) من هم یک ایرانیم و اگر از مشکلی حرف میزنم خودم هم بخشی از مشکلم. من با وجود تمام امکانات، هیچگاه تبعیت هیچ کشوری را نپذیرفته ام. پس کشورها را به رخ نمیکشم.
دوم اینکه) من اصلاً به کشورهای دیگر کاری نداشتم در مورد کشور خودمان حرف زدم.
سوم اینکه) امروزه، تعداد بسیار زیادی از کشورهای جهان، فرهنگ رانندگی خوب دارند و هیچ ایرادی ندارد که ما هم آنها را الگو قرار دهیم.
چهارم اینکه) همین کشورهای عرب که بسیاری از هموطنان من آنها را قبول ندارند (ولی من دارم) ببین در رانندگی چگونه رفتار میکنند. من نمیگویم بشویم کانادا، سوییس، اتریش، آلمان. اما برایم سخت است که تهران با ریاض و دوحه و دوبی فاصله محسوس داشته باشد.
ضمناً دوباره تأکید میکنم من هیچ کشوری را با کشوری مقایسه نکردم تو مقایسه کردی. من راجع به خودمان حرف زدم.
پنجم) میگویی: «مگر شما چقدر در … زندگی کرده اید…» در این خصوص هم دو نکته:
نکته اول: تو من رو میشناسی؟ میدونی کجاها رفتم؟ میدونی با کیا زندگی کردم؟ میدونی در کجاها بوده ام و در هر جا چقدر زندگی کرده ام؟ پس راحت حرف نزن!
نکته دوم: بودن یا نبودن اصلاً معیار نیست. تو ممکن است هیچوقت در اسپانیا نبوده باشی. اما یک فیلم مثل ویکی کریستینا بارسلونا ببینی بگویی: ای کاش سرزندگی تهران هم مثل اینجا بود. من حق ندارم بگویم: «تو مگر چند وقت در بارسلونا بوده ای که آنجا را به رخ میکشی؟»

نکته روانشناسی آخر: این ادبیات تو نشاندهنده این است که کمبودها و نواقص زیادی را در خودت و در جامعه مان قبول داری که وقتی یک جمله نظر میشنوی به تو فشار می آد و ضمناً احساس میکنی که دارن چیزی رو به رخ تو میکشن.
یک پولدار که میره یک جا و مثلاً کیف صد میلیونی D&G می بره، برای خودش عادیه. میدونی کی بهش فشار می آد؟ فقیره. چون احساس میکنه این کیف رو آوردن که به «رخ » بکشن. پس خیلی حرص نخور.
در کل خوب است بدانی من مستقل از اینکه کجاها زندگی کرده ام، کسی هستم که ایران مانده ام و تلاش میکنم ایرانم را بهتر بسازم.
شاید بسیاری از وطن پرستان دو آتشه که امروز اینجا حرف میزنند، اگر ویزاهایی که در پاسپورت من است را داشتند، یک روز در این کشور نمی ماندند.
ببخش که اینقدر صریح حرف زدم.