به لطف و دعوت دوست خوبم آقای محسن امین، فرصتی شد تا امروز به دفتر روزنامه همشهری سر بزنم. ساختمانی زیبا به همراه محیطی مهربان و دوست‌داشتنی و محدوده‌ی وسیعی از فعالیت‌ها. تا جایی که من می‌دانم دفتر روزنامه همشهری یکی از گسترده‌ترین مجموعه‌های مطبوعاتی است که جمعی بزرگ و متنوع از اهل نشر و قلم را زیر یک سقف گرد آورده است.

از بخش خبری تا بخش‌های تحلیلی و از بخش بورس تا بخش فرهنگ و مجموعه گسترده‌ای از مجله‌ها مانند دانستنیها و دوچرخه و خردنامه و سرزمین من.

فرصتی بسیار ارزشمند بود تا فرایند تولید محتوا در چنین حجم گسترده‌ای را ببینم و اصول و چارچوب‌هایی را که برای انجام کار هماهنگ و کیفی در چنین حجمی گسترده به کار گرفته می‌شود، بیاموزم.

با وجودی که در تمام ساختمان چرخیدم و بخش‌ها را دیدم، اما فضای بسته به شکلی بود که خجالت کشیدم عکس‌های زیادی بیندازم و برای شما بیاورم (یا حتی بپرسم که این کار مجاز است یا نه). اما چند عکس را از فضای بیرونی و طبقه‌ی هم کف انداخته‌ام که گفتم شاید برای شما هم جالب باشد.

این نمای حیاط ساختمان است که از بالکن طبقه‌ی ششم قابل مشاهده است. تجربه‌ای آرام‌بخش و لذتبخش از مشاهده‌ی سبزی و سکون:

راستی! خودم هم به حیاط رفتم و همانجا عکس انداختم:

یک عکس سلفی هم با آقای محسن امین انداختم. من که هیچ‌وقت نفهمیدم برای سلفی گرفتن باید دقیقاً کجای موبایل را فشار داد و به کدام سوراخ آن نگاه کرد. اما آقای امین واقعاً در این کار حرفه‌ای است:

در طبقه‌ی همکف، موزه مانندی داشتند که دیدنش بسیار لذت‌بخش بود. از جمله صفحه‌ سربی مربوط به چاپ نخستین شماره‌ی همشهری را در آن قرار داده بودند:

نمونه‌هایی از دستگاه‌های چاپ قدیمی هم در آنجا بود و البته در میان همه‌ی آنها، یک صحنه دلخراش هم وجود داشت و آن، دوربین باقی مانده از سقوط هواپیمای C-130 بود که هنوز در کنارش، کارت خبرنگاری شهید کربلایی احمد قرار داشت:

عکس او را با لبخند و مهربانی، بر دیوار یکی از واحد‌های روزنامه هم دیدم. اما آن زمان، قبل از بازدید از این موزه بود و هنوز نمی‌دانستم تصویر چه کسی است.

یکی دو ساعت هم در خدمت دوستان عزیزم در همشهری بودم و با هم در مورد صنعت محتوا و استراتژی محتوا و آینده‌ی حوزه‌ی محتوا با توجه به توسعه‌ی تکنولوژی و نقش نویسندگان و تولیدکنندگان قبلی و قدیمی این حوزه در ساختار جدید، صحبت کردیم:

خیلی دوست دارم گزارشی از آن گفتگو خدمت شما ارائه کنم. اما با توجه به اینکه قبلاً به صورت پراکنده، در جاهای مختلف در این باره حرف زده‌ام، تصمیم گرفتم، صرفاً‌ سرفصل‌ها و روند بحث را برای شما تعریف کنم:

بحث با این موضوع آغاز شد که در دوران جدید، هر کسی یک رسانه است. یا لااقل خودش، احساس می‌کند که یک رسانه است و در چنین شرایطی، رسانه‌های سنتی و تولیدکنندگان سنتی محتوا، که سالها در این حوزه اشتغال داشته‌اند، بر لبه‌ی یک تیغ قرار دارند:

از یک سو، شعار Content is king از سلطنت محتوا و طبیعتاً سلطنت تولیدکنندگان محتوا می‌گوید و از سوی دیگر، حالا که هر کسی – به درست یا نادرست – خود را تولیدکننده‌ی محتوا می‌داند، تصویر دنیای واقعی، بیش از آنکه به تاج و تخت سلطنت شبیه باشد، به کارگری در میان جمع مورچه‌ها شبیه است.

سوال اینجاست که کدام وضعیت، به واقعیت نزدیک‌تر است؟ در ادامه‌ی بحث، به عنوان دیدگاهی شخصی، توضیح دادم که به نظر می‌رسد سلطنت، سهم تولیدکنندگان محتوا باشد. به شرط آنکه از چارچوب‌های قدیمی بیرون بیایند و مدل ذهنی حاکم بر شرایط جدید و نیز بخشی از الگوها و ارزش‌های رواج یافته را بپذیرند.

در ادامه به تفکیکی که همیشه بین صنعت رسانه و صنعت محتوا وجود داشته است اشاره کردم و توضیح دادم که امروز، اصطلاح MCI یا Media & Content Industry به عنوان یک صنعت واحد، در گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی، مورد اشاره قرار می‌گیرد و به نظر می‌رسد که مرزها، بیش از گذشته، در این حوزه از بین رفته‌اند.

یکی از بحث‌هایی که همیشه دوست داشته‌ام و امروز هم فرصتی شد تا در ادامه صحبت‌ها، به آن بپردازم، قرار گرفتن حوزه‌ی استراتژی محتوا در اختیار فعالان حوزه‌ی وب و تکنولوژی دیجیتال بود. در حدی که حتی در ویکی پدیا هم، تلویحاً و تصریحاً در اشاره به استراتژی محتوا، صرفاً به جنبه‌های تکنولوژیک آن توجه می‌شود.

شاید ناآشنایی اهل قلم و اصحاب رسانه با فضای تکنولوژی جدید، باعث شد که کسانی که در طراحی یک وب سایت یا کد نویسی تخصص داشتند، عنان مدیریت عصر محتوا از متخصصان محتوا بگیرند و به بهانه‌هایی نظیر بهینه سازی موتورهای جستجو و بهبود تجربه کاربری و موارد مشابه، مانع انتقال تجربه‌های قبلی به دوران جدید و به کارگیری آنها در راستای تامین خواسته‌های مخاطبان باشند.

همچنین با اشاره به بحث رابرت رز و تعبیری که به کار می‌برد و می‌گفت محتوا، تنها عامل تمایز است که در صنایع باقی مانده است، به شرکت‌هایی مانند ردبول، دوپون و زیپو اشاره کردم که در حوزه‌های مختلف، سودآوری قابل توجهی از دانش خود در حوزه استراتژی محتوا کسب نموده‌اند. در حدی که کمتر کسی امروز در دنیا، ردبول را به عنوان یک شرکت تولیدکننده‌ی نوشیدنی طبقه بندی می‌کند. بلکه ردبول را شرکت متخصص در تولید محتوا می‌دانند که محصول فرعی آن، نوشابه‌های انرژی زاست.

در ادامه به بحث Content و Container یا همان ظرف و مظروف پرداختم که قبلاً در بحث عصر محتوا، به آن اشاره کرده‌ بودم و احتمالاً‌ آن را مطالعه کرده‌اید.

موضوع دیگری که در ادامه به آن رسیدم، بحث Content Shock یا شوک محتوا بود. این نگرانی چند سال در میان اهل رسانه وجود داشت که ظرفیت مصرف محتوا (Content Consumption)‌ در مخاطب، نسبتاً ثابت است و حتی اگر رشد کند، بسیار جزیی خواهد بود. در حالی که عرضه‌ی محتوا، به شدت رو به افزایش است و عملاً برای مخاطبی که معده‌ی کوچکی برای هضم و جذب محتوا دارد، سفره‌ای گسترده پهن کرده‌ایم که هر روز نیز، گسترده‌تر می‌شود. به عبارت دیگر، نویز و صداهای پراکنده‌ی نامربوط، از هر کسی که رسانه‌‌ی کوچکی در اختیار دارد، آنقدر زیاد خواهد بود که صداهای بلند و رسا و درست هم، در آن فضای مغشوش، به گوش شنونده‌ی مشتاق خود نخواهد رسید.

اما چیزی که باعث شد شوک محتوا، آنطور که انتظار می‌رفت به وجود نیاید، ظهور صنعت موتورهای جستجو و در راس آنها گوگل بود. به شکلی که به رغم افزایش عنان گسیخته‌ی حجم محتوا، این روزها جستجو بسیار سریع‌تر و اثربخش‌تر از گذشته انجام می‌شود و اگر قبلاً برای پیدا کردن موضوعی، باید تا صفحه‌‌ی دهم و بیستم گوگل می‌رفتیم، امروز بخش زیادی از مخاطبان، بدون نیاز به جستجوی صفحه‌ی دوم، به موضوع مورد نظر خود دست می‌یابد.

به عبارتی، گوکل با سنجش اعتبار محتوا (Credibility) و ارتباط آن با نیاز مخاطب (Relevance) و نیز سفارشی کردن جستجوها بر اساس سوابق قبلی (Customization) کمک کرده است که نویزها، از بین بروند و صداهای معتبر، به سادگی و در نظامی نسبتاً عادلانه، به گوش مخاطب برسند.

اتفاقاً اگر امروز، نگرانی وجود دارد، از این سفارشی شدن بیش از حد است که چون قبلاً در مطلبی تحت عنوان Google Blindness‌ در موردش نوشته بودم، آنها را اینجا تکرار نمی‌کنم.

در ادامه به بحث صنعت محتوا پرداختیم و آن را به چهار حوزه‌ی تولید، توزیع، تحویل و مصرف تقسیم کردیم و ویژگی‌های هر بخش از این صنعت را مورد بررسی قرار دادیم. همچنین به تفاوت رسانه‌های Paid و Earned و Owned اشاره کردم و اینکه بسیاری از ما، اشتباهاً این سه رسانه را یکسان در نظر می‌گیریم و این خطا خصوصاً‌ در مورد رسانه‌های Eared (مثل کانال تلگرام و اکانت اینستاگرام) وجود دارد و باعث می‌شود که عرضه کنندگان محتوا، به اشتباه فکر کنند به مخاطب خود دسترسی پیدا کرده‌اند و صاحب رسانه شده‌اند.

سرگرم شدن بیش از حد بسیاری از اشخاص حقیقی و حقوقی به این بازیچه‌های جدید، تاییدی بر صحت این مدعا است.

در ادامه به ویژگی‌های مخاطب در دوران جدید اشاره کردم. این که مخاطب دچار توهم دانستن است و شنیدن اطلاعات پراکنده‌ی غیرمستند و بی‌ریشه، باعث شکل‌گیری پدیده‌ای شده است که می‌شود آن را جهل مسلح نامید. همچنین مخاطب علاقمند به کسب سهم بیشتری از تصمیم گیری است و با وجودی که دانش و صلاحیت و درک او، نسبت به دهه‌های گذشته چندان بیشتر نشده، در تخصصی‌ترین حوزه‌ها هم خود را صاحب رای و نظر می‌داند. مجدداً کامنت گذاری بی‌رویه‌‌ی مردم در شبکه‌های اجتماعی، درباره‌ی هر موضوع مربوط و نامربوط و در نظر نگرفتن فاصله و شکاف بین خطیب و مخاطب، می‌تواند عمق این ویژگی‌ها را بیشتر نمایان سازد.

بحث محتوای پ. و.رن (که قبلاً‌ در نوشته‌ای به نام ما چگونه یاد می‌گیریم در موردش نوشتم) بحث دیگری بود که به آن اشاره کردم و توضیح دادم که مخاطب امروز، تا چه حد تشنه‌ی این محتواست و رایج شدن علاقه به جملات کوتاه، نشانه‌ای از شکل‌گیری و ترویج گسترده‌ای این ذائقه است.

در نهایت بحث ما، با پیشنهادهایی برای شرایط امروز به پایان رسید که از جمله‌ی آنها می‌توان به توجه بیشتر به محتوای سبز، اولویت قرار دادن رابطه با مخاطب به جای تشنگی برای دریافت کلیک او، توجه بیشتر به اهمیت نویسنده در مقایسه با اهمیت پلتفرم، به تفاوت دیدگاه Digital Based و Digital First، به توجه به درگیر کردن مخاطب و سنجش آن و تلاش برای بهبود آن و در نهایت استفاده از رسانه برای شکل دادن به گروه‌های اجتماعی، چیزی که خلاء آن این روزها به شدت احساس می‌شود، اشاره شد.

برای من، قطعاً تجربه‌ی ارشمندی بود. گفتگو از دغدغه‌هایی که داری با کسانی که تمام آن دغدغه‌ها را زندگی و تجربه کرده‌اند و در چنین دورانی، به قلم زدن و نوشتن و تلاش برای ارتقای دانش و نگرش و فرهنگ، مشغولند، طبیعتاً می‌تواند جنبه‌های زیادی از مسائل نادیده و ناملموس را برای انسان، آشکار کند و خوراکی برای هفته‌ها و ماه‌ها فکر کردن و اندیشیدن، فراهم آورد.

اجازه بدهید در پایان، چند عکس دیگر را هم که در آنجا انداختیم، خدمت شما نشان دهم (به هر حال، برای من اینجا، جایگزین اینستاگرام هم هست!).

در آخر هم، عکسی که با دوستانم انداختیم و ارزشمندترین یادگاری امروز برای من است:

آموزش مدیریت کسب و کار (MBA) دوره های توسعه فردی ۶۰ نکته در مذاکره (صوتی) برندسازی شخصی (صوتی) تفکر سیستمی (صوتی) آشنایی با پیتر دراکر (صوتی) مدیریت توجه (صوتی) حرفه ای گری (صوتی) هدف گذاری (صوتی) راهنمای کتابخوانی (صوتی) آداب معاشرت (صوتی) کتاب «از کتاب» محمدرضا شعبانعلی کتاب های روانشناسی کتاب های مدیریت