محمدرضای عزیز ممنون از این نوشته‌ی خوب،
یک سوالی مدت‌هاست که ذهنم رو به خودش مشغول کرده و احساس کردم با این محتوایی که از شما مطالعه کردم همخوانی داره و شاید پاسخی براش پیدا کنم.
مدت‌ها قبل (حدود ۵ تا ۷ سال پیش) که وبلاگ‌نویسی یا یادداشت‌های روزانه داشتم، پیش دوستانی که رفت‌وآمد حضوری داشتم یا برخی از مخاطبین وبلاگ، به «دشوارنویسی و پیچده‌کردن متن» محکوم می‌شدم و در عمل می‌دیدم که متن نوشتم و کلمه قطار کردم اما مخاطب هیچ‌معنایی از حرف‌های من دریافت نکرده و انگار نه انگار که متنی مطالعه کرده باشه.
بعد از اون سالها تلاش کردم که در حرف‌زدن و یا نوشتن «تلاش کنم» به شکلی ساده‌تر جمله‌بندی کنم،‌ در نوشته‌های اخیرم در سایت هم بر همین اصل تاکید داشتم.
چند ماهِ قبل هم که استاد عزیزی (سالهاست پیگیر نوشته‌های ایشان هستم) مشغول انتشار کتاب‌های ادبی و حکمت‌آموز هستند نظرم را جویا شدن و من به اندازه عقل و شعور خودم و تجربه‌ای که در راه «ساده‌سازی زبان نوشتن و گفتن» خودم داشتم متن کوتاهی با این عنوان برای ایشون نوشتم: اولویت «محتوای کلام» بر «ظرف پیام»، و به طور خلاصه بر ساده‌سازی زبان نوشته تاکید کردم.

یک کتابِ رمان هم به تازگی گرفتم که کلا متن رو به زبان عامیانه نوشته (متاسفانه الان دسترسی به کتابخانه ندارم و اسم کتاب یادم نیست)، برای درکِ بهتر این روش، قرار گذاشتم که چنین نوشته‌هایی رو بخونم تا خودم به عنوان مخاطب حس و تجربه‌ام رو کشف کنم.

شاید خنده‌دار باشه اما در این مدت به چند منبع توجه می‌کنم و تلاش دارم یاد بگیرم: گفتگوی راننده تاکسی‌ها، پیرمردها و پیرزن‌هایی که سواد نوشتن و خواندن ندارند و ارتباط‌‌گیری و انتقال پیام خیلی ساده و شفافی که دارند و حتی نوعِ اسم‌گذاری سرخ‌پوستان که برای هر چیزی که می‌دیدند و می‌فهمیدند در ساده‌ترین شکل آن نام‌گذاری کرده و استفاده می‌کردند.

** سوالی که در این مسیر این روزها منو خودش مشغول کرده (و در ادامه‌ی مسیر طی شده‌ی تجربه‌ی شخصی من است) اینه که:
آيا ما در نوشتن متن سایت و وبلاگ (در گام اول) و در ادامه (اگر تخصص، توان و قصدی برای انتشار کتاب باشهو) بخواهیم کتابی با مخاطب عمومی جامعه منتشر کنیم؛ می‌توانیم یا مجاز هستیم یا قابل دفاع است که با هدف «ارتباط بهتر و افزایش توانایی در انتقال مفهوم و منظور به مخاطب»، به زبان عامیانه (محاوره) متن را بنویسیم که من و شما و بقیه مردم در زبان عادی با هم حرف می‌زنیم؟
(این شیوه بیشتر توجه من را به خودش جلب می‌کنه که می‌خواهم از تکنیک‌هایی مثل داستان‌سرایی در متن استفاده کنم)

نمونه من برای عامیانه‌نویسی:
الان که متن به این خوبی رو نوشتی و ذهنمون درگیرش شده، اگر ممکنه و به این بحث ربط داره، خوشحال میشم جوابت رو، سرنخ‌ها و کلمات کلیدی احتمالی رو بخونم و خودم یاددشت کنم تا در آینده تصمیم بهتری برای سبکِ حرف زدن و نوشتنم داشته باشم

ممنون برای همه‌ی زمان‌هایی که خلوت می‌کنی، مطالعه می‌کنی، فکر می‌کنی، یادداشت برمیداری و در پایان جمع‌بندی می‌کنی تا این خروجی ناب رو ما نوشِ جان و روح کنیم.

این نوشتار نوشته علی پارسا علیرغم اینکه برام خیلی جالبه ولی همه اش عقیده شخص من نیست و به هیچ وجه در تقابل با نوشته شما نیست چون من آنرا خیلی پیشتر خوانده بودم به نظرم جالب آمد که با قرار دادنش در اینجا بیشتر از شما محمدرضای عزیز بیاموزم
آﺳﯿﺐ شناسی وامﮔﯿﺮی و وامواژهﻫﺎ
ﺳﺎدهﻟﻮحی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﺪﯾﺸﯿﻢ اﮔﺮ واژه ی ﺑیگاﻧﻪای را وام ﮔﯿﺮﯾﻢ آﺳﯿﺒﯽ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻤﺎن نمیﻤرﺳﺪ و ﺗﺎﺛﯿﺮ ﭼﻨﺪانی ﺑﺮ زﺑﺎﻧﻤﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ. ﺑﺮ ﻋﮑﺲ هر واژه بیگانه ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ورود ﻣﺎﻧﻨﺪ وﯾﺮوسی در ﭘﯿکر زﺑﺎن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﮑﺜﯿﺮ ﻣی ﮐﻨﺪ. برای نمونه روزی ﮐﻪ واژه ی ﺑیگاﻧﻪی “ﻋﻠﻢ “ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﺎرسی ﭘﺎﻧﻬﺎد ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﻓﮑﺮ نمیﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺰودی واژهﻫﺎی ﻫﻢﺧﺎﻧﻮادهی ﻋﻠﻢ “ﻧﯿﺰ می آﯾﻨﺪ ﯾﺎ دﻗﯿﻘﺘﺮ بگویم لشگر میﮐﺸﻨﺪ( .ﻫﺮ واژه ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ یک”واژه ﺧﻮﺷﻪ “اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ یک واژه از این خوشه را وام بگیریم دﯾﺮ ﯾﺎ زود دیگر واژﮔﺎن آن ﺧﻮﺷﻪ را ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ .واژﮔﺎن ﺑﯿگانه ی ﻋﻠﻢ ، علوم ،معلم ، معلوم ،عالم ،تعلیم ، تعلم علیم ، علامه ،اعلام ، اﺳﺘﻌﻼم و .. همه در یک ﺧﻮﺷﻪاﻧﺪ و ﺷﻮرﺑﺨﺘﺎﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺎ راه ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﺎ آﻣﺪن ﻫﺮ واژه دهﻫﺎ واژه ی دیگر می آﯾﻨﺪ و ﮐﻢ ﮐﻢ ﺷﻤﺎر اﯾﻦ واژﮔﺎن ﺳﺮ ﺑﻪفلک میﮐﺸﻨﺪ.
ﮔﺎهی ﻫﻢ ﺷﻨﯿﺪه میﺷﻮد ﮐﻪ “زﺑﺎن ﭘﻮﯾﺎﺳﺖ و ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻬﺎی دیگر داد و ﺳﺘﺪ میﮐﻨﺪ و ﻫﯿﭻ زﺑﺎن ﭘﺎکی وﺟﻮد ﻧﺪارد و حتا انگیسی هم شمار زیادی واژه بیگانه دارد … و از این دست ژست های روشنفکرانه که بیشتر توجیه گر تنبلی ماست تا نتیجه اندیشه ورزی پیرامون زبان. هدف پاک کردن زبان از هر واژه بیگانه نیست بلکه برخورد خردمندانه با وام واژه و پاسداری از زبان پارسی است برای نمونه ، اگر هم وام واژه های پارسی تازیک، هندی … را به نسبت کل واژگان زبان آلمانی بسنجید خواهید فهمید که درسد وام واژه ها به بوم واژه ها در حد صفر است ولی در زبان پارسیک گاهی به هشتاد درسد هم می رسد که قطعا نشانه پویایی زبان نیست بلکه گویای تنبلی ما و برخورد نااندیشمندانه با واژگان بیگانه است زبان پارسی زبانی است توانمند و اگر به وام واژه ها نیاز داشته باشد این نیاز در حد نیازیست که هر زبان دیگر می تواند داشته باشد، و چه بسا کمتر از بسیاری از دیگر زبان ها نیازمند وام واژه هاست یا گفته می شود که زبان جنگلی وحشی است و بطور طبیعی رشد می کند اتفاقا باید گفت در همین جنگل وحشی درختان بسیاری هستند که خودرو نبوده اند و فرهنگستان آنها را کاشته و مردم نیز پذیرفته اند . جنگل وحشی دانستن زبان (به ویژه زبان علمی )به معنی درک نکردن رشد علمی و صنعتی روزافزون و چشم گیر بشر است. جنگل زبان علمی اتفاقا مصنوعی است . جالب این است این اظهار نظرهای به ظاهر اندیشمندانه فقط در مورد واژگان فارسی صدق می کند و همین اندیشمندان وقتی واژگان بیگانه ی اطاله ، اعاده ، اضمحلال …(واژگانی که بیشتر مردم معنی آن را نمی دانند ) را می شنوند بی آن که نگران آسیب های این درختان درخت برای خاک این جنگل باشند می کوشند این درخت مصنوعی را به زور هم که شده در این جنگل خودرو بکارند زمانی که برخی طلاب و فاضلان گذشته درختان مصنوعی تعارض (conflict)تناقض(contradiction)تنافر، تطبیقی ( comparative) متعالی( transcendental)را در این جنگل بی صاحب می کاشتند روان کسی نمی پریشید ولی امروز که درختان طبیعی هم ستیزی، پادگویی هم گریزی همسنجشی ترافرازنده را می کارند همه جنگلبان شده اند.
اگر ورود این همه واژه بیگانه (۸۰درسد) به زبان ما ایرادی ندارد پس بیاییم این (۲۰) درسد بازمانده ( مشتی حرف ربط و اضاف… ) را هم به کناری نهاده و به یکباره زبان بیگانه را برای خود برگزینیم تا مجبور نباشیم مرگ تدریجی زبانمان را به تماشا بنشینیم . چنانکه بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین، آفریقا … چنین کردند البته پیشنهاد من این است که دست کم زبانی را برای خود برگزینیم که مشکلات کمتری داشته باشد واز پس واژگان دانشیک برآید نه زبانی که خود تا گردن در مشکلات فرو رفته و گویشورانش به این باور رسیده اند که بیهوده نکوشند و برای بازگفتن واژگان دانشیک از زبان دیگری بهره گیرند .
اگر از همان روز نخست واژه علم را به زبانمان راه نمی دادیم و در را به رویش می بستیم و از داشته های خود ( دانستن) بهره می گرفتیم امروز هیچ یک از واژه های بیگانه پیش گفته در زبان پارسی نبود در واقع اگر پارسی می اندیشیدیم واژگان پارسی دانش ، دانا، نادان ،دانسته، پیش دانسته، دانستنی، دانشمند ،دانشور ، دانشیار ،دانش آموز، دانشجو دانش پژوه ،دانش آموخته ، دانشگاه ،دانشسرا ، دانشکده ، دانش بنیان ، دانشنامه ، دانش افزایی و … را به جای واژگان بیگانه بکار می بردیم .
پس می بینیم که هر وام واژه انبوهی از واژگان بیگانه ی دیگر را به دنبال خود می آورد و امروز زبان پارسیک آکنده از واژگان تازیک شده است بگونه ای که امروز حتا جای فعل های زیبا و ساده پارسیک فرستادن ،کوشیدن، اندیشیدن، دیدن ، دریافتن، انگاشتن، پنداشتن، افزودن، کاستن، پناهیدن، رستن/ رهیدن ، تباهیدن، پذیرفتن، شگفتیدن، شرمیدن، شکیبیدن، شیویدن، شیفتن، شتافتن ، شتابیدن، گماشتن، خستن و… را فعل های ترکیبی بیگانه ی ارسال کردن، سعی کردن، فکر کردن ،مشاهده کردن ،درک کردن، تصور کردن، فرض کردن، اضافه کردن، کسر کردن، خلاص شدن، فاسد شدن، قبول کردن، تعجب کردن، حیا کردن، صبر کردن، عاشق شدن، عجله کردن منصوب کردن، مجروح شدن و… گرفته است و البته این پایان کار نبوده و ترکیب های شگفت انگیز سه واژه ای مانند در معرض نمایش گذاشتن، به مرحله عمل در آوردن، تحت سلطه در آوردن، به منصه ظهور رساندن ، موردحمله قراردان (تاختن) موردتحسین قرار داد ( ستودن) مورد تقبیح قرار دادن ( نکوهیدن) دچار استیصال شدن ( درماندن) ورود پیدا کردن ( درونیدن) … نیز ساخته شده اند ! که شاهکارند.
آسیب دوم این وام واژه ها این است که ویژگی های آواییک زبان را می دگرانند . هر زبانی ویژگی های آواییک خود را دارد و واژگان نو نیز هماهنگ با همان ساختار آواییک ساخته می شود . اگر وام واژه ها با ساختار زبان وام گیرنده هم خوانی نداشته باشند کم کم ساختار آواییک زبان را می آشوبند . بگونه ای که امروز حتا نام زبانمان ( پارسیک ) به فارسی دگریده است و ترجیح می دهیم نام زبان خود را به زبان تازیک بگوییم. زبان ما دگرش های آواییک بسیاری را پذیزفته ، چند واکه را از دست داده و چند واکه نیز دگرگون شده اند مانند دگرش گ به ج در واژگان بروجرد به بروگرد امزاجرد (امزاگرد) دستجرد به دستگرد و … در حالی که گرد در زبان پارسی معنی شهر را می دهد و با این دگرش زایش واژگان نو با پسون گونه گرد نیز فراموش و کم کم از میان رفته است نکته مهمتر این دگردیسی ها اینست که هر چه ساختار آواییک زبان بیشتر می دگرد راه را برای آمدن واژگان بیگانه بیشتر هموارتر می کند و چه بسا گویشوران آن زبان پس از مدتی با ساختار آواییک زبان خویش بیگانه شوند و به ساختار دیگری خو بگیرند برای نمونه امروز بازگفتن واژگان بیگانه محیرالعقول، مدعی العموم ، حق التحقیق ، مشمول الضمه ، استغاثه ، و… آسانتر از گفتن واژگان پارسیک زیبا و خوش آوای پادافره ، اوژندن ، بیوسیدن نیوشدن و غیره است.
آسیب سوم : این پایان داستان وام گرفتن واژگان بیگانه نیست که آغاز آنست . چرا که این واژگان بیگانه در ظاهر مشتی واژه اند که وارد زبان شده اند ولی در باطن روش و تکنیک واژه سازی و ساختار زبان منبع است که وارد زبان می شود . یعنی نه تنها وام واژه ها جا را برای واژگان پارسیک تنگ می کنند (آسیب نخست) و ساختار آواییک آنرا به هم می ریزند (آسیب دوم)که ساختار زبان را نیز می دگرانند و زایندگی آنرا می گیرند . بگونه ای که امروز ما ترجیح می دهیم استخراج را به جای درآورش و درآوردن بکار بریم و همچنین مقایسه ( همسنجش ) مصالحه ( همسازش ) تعمیر ( بازسازش ) تحلیل ( واکاوی _ واکافت) نازل کردن ( فرو فرستادن ) سقوط کردن ( افتادن/ فرو افتادن) تکامل یافتن ( فرگشتن) و بیشمار نمونه دیگر . در واقع برای ساختن واژه به سراغ روش های زبان خود نمی رویم بلکه روش های آسان یاب تر زبان بیگانه را برمی گزینیم و این بیشتر و بیشتر ساختار زبان را به هم می ریزد و ذهن ما را با روش های بیگانه ی زایش زبانیک می پرورد. این هم افزایی شوم توان زایش زبان را می کاهد و به جایی می انجامد که مجبور می شویم مانند بسیاری از ملت های جهان زبا های انگلیسی فرانسه و … را برای خود برگزینیم . اگر چه امروز نیز بیش از ۵۰ درسد این توان فراموش شده یا بکار نمی رود .
با اینکه نیاز امروز ما به روش های فراموشیده ی واژه سازی زبانمان بیشتر از هر زمان دیگریست ولی از آنجا که وام واژه ها دگرش های بنیادنی در زبان و اندیشه ی ما بوجود آورده اند زنده کردن آن روش ها دشوارتر و حتا ناشدنی می نماید ( مانند پیشوندهای آ ، اف ، ن ، اردا ، اپی ) همچنین برخی از روش ها که توسط فرهنگستان زبان و زبان شناسان زنده شده است هنوز نتوانسته اند ذهن زبانیک فرهیختگان و نویسندگان ما را بدگرانند چه رسد به ذهن مردم عادی (مانند پیشوندهای ترا ، پیرا ، اندر ، دش ، هو و … .
نکته دیگری که باید یادآوری کرد این است که حتا اگر واژگان بیگانه را پیرو دستور زبان فارسی کنیم و بتوانیم بر سر زبان مردم هم بیاندازیم (مانند فهمیدن) برخلاف نظر برخی باز هم نمی توان بطور کامل از ویژگی ها و توانمندی های زبان پارسیک بهره برد چرا پس از چند سد سال که از پذیرفتن ریشه فهم و برساختن فعل فهمیدن می گذرد هنوز نتوانسته ایم واژگان فهما فهمش فهمانش و فهمنده را بسازیم ؟ چرا ترجیح می دهیم از فهیم مفهوم و تفهیم و… استفاده کنیم ؟ ساختن مصدر برساخته فهمیدن باعث نشد که نویسندگان واژگان فهیم مفهوم تفهیم و استفهام را بکار نبرند. همانگونه که داشتن چهار گزینه ی هراسیدن ترسیدن باک و پروا ( که همگی زنده آشنا دم دست هستند ) باعث نشد تا خوف ،مخوف ،خوفناک و خائف به زبان راه نیابد پس بهتر است اصلا خطر نکنیم و از آغاز با حساسیتی میهن پرستانه جلوی واژه بیگانه را بگیریم ، حتا اگر پی رو دستور زبان پارسیک شده باشد .

مطلب شما منو یاد سخنرانی مصطفی ملکیان با عنوان دگرگونی برای مانایی انداخت. (فایل صوتی این سخنرانی که ۲ آذر ۹۶ انجام شده، در کانال تلگرام ملکیان هست).
تو این فایل، ملکیان میگه از خودمون بپرسیم فلان چیز برای چی به وجود اومده؟ یعنی بشر چه نیازی احساس کرده که مثلاً سیاست، دین، خانواده، تربیت، اخلاق و چیزهایی شبیه این‌ها رو اختراع کرده.
وقتی بهش جواب دادیم، در گذر زمان به فکر جواب دادن به اون نیاز باشیم، نه حفظ ظاهرِ تهی‌شده از معنای یک نهاد اجتماعی.
مثلاً سیاست برای جواب دادن به ۴ نیاز امنیت، عدالت، رفاه و آزادی اختراع شده. پس یک سیاستمدار در هر دورانی باید به فکر تأمین این ۴ نیاز باشه و دربارهٔ اونها ابداً کوتاه نیاد.
بعد از خوندن مطلب شما، به نظرم میاد زبان هم برای برطرف کردن نیاز ارتباط با دیگران، اختراع شده. بسیاری از مفاهیمی که ما امروزه باهاشون سروکار داریم، اصلاً در زمان نیاکان ما وجود نداشتند. این اصرار عجیب به پالایش زبان یا پاسداری از یک زبان رو نمی‌تونم درک کنم.
متوجه شدم که فرانسوی‌ها هم دغدغه‌ٔ پاسداری از زبانشون رو دارند. تا جایی که به نظرم فرهنگستان ما می‌‌تونه از معادل‌های اونا استفاده کنه. خیلی قبل از ما، کلمهٔ سلفون یا موبایل انگلیسی رو ترجمه کردند به portable یعنی همون کاری که بعدها ما هم با تلفن همراه انجام دادیم.
به نظرم اگر با تغییراتی که نیاز جامعه است همراه نشیم، محکوم به شکستیم.