محمدرضای عزیز، سلام
این اولین کامنت من برای توست و پیشاپیش عذرخواهی می کنم از این که اولین نوشته ام طولانی و شاید نامتعارف است و وقتی بیش از حد معمول از تو خواهد گرفت. من این توفیق را داشتم که به اتفاق دختر و پسرم در همایش “انتخاب” شرکت کنم. مدتی است که با توصیه و تأکید دخترم بعضی از مطالبت را می خوانم و بسیار بهره می برم.
ابتدا اجازه بده نه از سر چاپلوسی، بلکه برخاسته از احساس مقاومت ناپذیری که روبرو شدن با شعور و دانایی و زیبایی، در وجود آدمی برمی انگیزد، به سیاق قدما به تو بگویم: “خردت مرا صید کرد”.
و مگر می توان از بازوان نیرومند “خرد” گریخت؟! همان گونه که می گوییم “عشق” دیر یا زود بر همه کس چیره خواهد شد؛ پس بگذار خود را تسلیم او کنیم، ناگزیریم درباره ی “عقل” نیز چنین بگوییم و چنین رفتار کنیم. ضمناً فکر می کنم که هیچگاه نبایستی پذیرای این باور تاریخی و فراگیر پذیرفته شده و رسمیت یافته – که بخشی معتنابه از ادبیات ما را به خود اختصاص داده است- باشیم که: “عقل و عشق در مصافی جاودانه و پایان ناپذیرند”. چنان که کارل یاسپرس – با تمام احترامی که برای کانت قائل است و او را بسیار بزرگ می شمارد- گفته است (قریب به مضمون): “کانت این همه درباره ی “عقل” گفت؛ ولی کاش او پی می برد که “عقل” همانا “عشق” است.”
عقل و قلب – اگر از سلامت لازم برخوردار باشند – همراه و هماهنگ و سرشار از تفاهم اند.
محمدرضای عزیز
تو از عقلی ورزیده و عواطفی ناب و سرشار بهره مند هستی و با نوشته های پرمغزت بر عقل و قلب مخاطبت به طور توأمان و به گونه ای شدید و عمیق تأثیر می گذاری. لطفاً از این پس منِ پرگو را نیز در این خانه ی باصفا که خوان رنگینی در آن گسترده ای، پذیرا باش.
در ارتباط با نوشته ی واقع بینانه و راهگشایت درباره ی “دانستن” و “رنجی که می آفریند”، ضمن تحسین نگاهت، مایلم بیفزایم که: به نظر می رسد این دو، ارتباطی دو سویه دارند: “دانستن” می تواند رنج بیافریند و “رنج” نیز می تواند آفریننده ی شناخت و آگاهی باشد. همان گونه که داستایفسکی – که توانایی شگفت انگیزی در درک رنج آدمی داشت – گفته است: “رنج، سهم انسانهایی است که انتخاب و نشان شده اند.” چنان که آگاهی نیز چنین است و سهم آنانی است که دغدغه ی آن را دارند و در راستای به دست آوردن آن، کوشا و مصمم اند. “رنج” زمینه و مقدمه ی “شناخت و آگاهی” است؛ انسان های همدرد و هم رنج، و آنها که درد و رنج مشترک دارند، با هم آشنا می شوند و نسبت به هم شناخت پیدا می کنند. (با لحاظ تفاوتی که برای درد و رنج قائل هستیم و درد را ناگزیر، و رنج را اختیاری می دانیم.) اهمیت درد تا به آن پایه است که ما انسان ها تا آنگاه که اعضا و جوارح و اندامهایمان دچار بیماری و آسیب و درد نشده اند، معمولاً توجهمان به هستی یا وجودشان چندان برانگیخته نمی شود و گویا درد است که حتی بودن و هستی فیزیکی ما را به ما یادآور می شود و می نمایاند. بر این اساس، به اعتباری، خاستگاه شناخت ما از خود، درد و رنج است. و وقتی درد و رنجی را در وجود خود تجربه کردیم می توانیم درد و رنجی با همان چگونگی را در وجود همنوعانمان بفهمیم، تأثیر بپذیریم و به یاری شان بشتابیم. و این درد و رنج مشترک است که ما انسان ها را به هم نزدیک می کند و به هم می شناساند. و اینجاست که اهمیت درد و رنج مشترک در راستای تشخیص وظایف اجتماعی و پایبندی به انجام آن، بیش از پیش تبیین می شود. چنان که میلان کوندرا در نقد شناخت شناسی دکارت گفته است: “من فکر می کنم پس هستم”، گفته ی روشنفکری است که دندان درد را ناچیز می شمرد؛ “من احساس می کنم پس هستم” حقیقت و اعتبار بیشتری دارد.
آزی دانستن می تواند رنج آفرین و مخاطره آمیز باشد، اما ناگزیریم که در پی آن باشیم و هماره گفته ی کانت را مد نظر داشته باشیم که: “جرأت دانستن داشته باش”.
محمدرضا جان، ضمن قدرشناسی و سپاسگزاری از تو که با نوشته های اندیشمندانه ات، ما را مهمان خوان گسترده و رنگین دانایی و مهربانی ات می کنی. نوشته ام را با گفته ای به پایان می برم که کی یر که گر به عنوان دعایی منسوب به اسقف آلبرتینی نقل کرده است و می تواند یک نوع همدلی و هم رأیی تلقی شود با بعضی از دوستانی که به تعبیری، میان “دانستنی ها”تفاوت و تمایز قائل شده و بعضی را خوشایند و بااهمیت و بعضی دیگر را ناخوشایند و غیر مفید دانسته اند: “پروردگارا، برای آنچه اهمیتی ندارد، چشمانی ضعیف به من بخش، و برای حقیقت خود، چشمانی روشن.”