امیر جان.
قرار بود که به بهانه‌ی این متن، بنشینیم و با بچه‌ها دور هم حرف بزنیم.
فکر کنم بخشی از این حرف‌ها را بشود به بهانه‌ی حرف‌های تو مطرح کرد.
اگر اجازه بدهی من فهرست وار و با شماره می‌نویسم که بعداً ارجاع به آن ساده‌تر باشد.

نکته‌ی اول اینکه: رویداد، به خودی خود بار معنایی مثبت ندارد. بلکه بار معنایی خنثی دارد. بنابر این، نمی‌توان آن را با شانس و بخت یکی دانست. ضمناً ممکن است به اختیار ما باشد یا خارج از اختیار ما. بنابراین با تقدیر هم یکسان نیست. رویداد، چیزی است که در یک مقطع کوتاه، به وقوع می‌پیوندد.

قبول شدن در کنکور، یک رویداد است (تا زمان مشخصی، من و شما در کنکور قبول نشده‌ایم، یک ثانیه بعد از اعلام نتایج، قبول شده‌ محسوب می‌شویم. تمام ماجرا در یک ثانیه روی داده است). طبیعتاً قبول نشدن در کنکور هم یک رویداد است.
به همین شیوه، تولد یک رویداد است. همچنانکه مرگ یک رویداد است.
به همین شیوه، ازدواج یک رویداد است. همچنانکه طلاق یک رویداد است.
به همین شیوه، سقوط هواپیما یک رویداد است. ارتقاء شغلی هم یک رویداد است. اخراج هم یک رویداد است.

برنده شدن، با همین تعریف یک رویداد است. چون در یک لحظه‌ روی می‌دهد و بعد از آن تمام می‌شود. درست مثل باختن.
کسی که امروز شطرنج بازی می‌کند، در آخرین لحظه‌ای که شاه طرف مقابل را کیش و مات می‌کند، یک برنده است و در آن لحظه‌ای که شاه او کیش و مات می‌شود، یک بازنده است.
اما به محض تمام شدن بازی، بردن و باختن تمام می‌شود و دوباره مسیر عادی زندگی ادامه پیدا می‌کند.

در صورتی که بخواهیم در مورد تقدیر و شانس و مفاهیم مشابه، فکر کنیم و حرف بزنیم، شاید سلسله بحث‌های سرشت و سرنوشت، بتواند کمک بیشتری در این زمینه باشد:
http://www.shabanali.com/ms/?cat=1099

نکته‌ی دوم: چرا. قطعاً رویدادها در شکل‌گیری مدل ذهنی نقش دارند. اما اینکه چه نقشی دارند، بستگی به نحوه‌ی تحلیل ما دارد.
نگاه مذهبی را نگاه کن. وقتی مشکلی پیش می‌آید، آن را به عنوان لطف و عنایت و آزمون الهی می‌بیند. همان نگاهی که می‌گوید: هر که در این بزم مقرب‌تر است، جام بلا بیشترش می‌دهند.
همان نگاهی که می گوید: اگر با من نبودش هیچ میلی، چرا ظرف مرا بشکست لیلی
چنین نگاهی، مشکلات و چالش‌ها را آزمون می‌بیند. فرصتی برای نمایش باوری که به “آگاهی پنهان در پس رویدادهای عالم هستی” دارد.

نمی‌گویم درست است یا نه. فقط به عنوان یک ناظر، می‌گویم که باورهای ما و نحوه‌ی تحلیل ما، می‌تواند روی ارز‌ش‌گذاری رویدادها موثر باشد.
ضمن اینکه اولویت‌های زندگی ما هم مهم است.
من به اتفاقی، چند سال پیش خانه و زندگی خودم را (به ارزش بیش از یک میلیارد تومان) از دست دادم و هنوز مستاجر هستم و شاید هرگز رفاه مالی سالهای دورم را تجربه نکنم. آن را یک پیشامد کوچک کاملاً تصادفی می‌دانم. درست مثل سقوط سنگ در جاده بر روی ماشین که می‌تواند به مرگ من منتهی شود.

اما چند وقت پیش، درست در لحظه‌ای که دیگر خریدم از یک کتابفروشی تمام شده بود، فکر کردم پولی را گم کرده‌ام و وقتی برگشتم مسیر را ببینم، کتاب جالبی به چشمم خورد و آن را خریدم و این چند هفته‌ای که مشغول خواندن آن هستم، احساس می‌کنم یکی از بزرگترین بخت‌های خوش نصیبم شده بود. ممکن بود بمیرم و در همان بیشعوری و نفهمی که قبل از خواندن آن کتاب داشتم، بمانم.

فکر کنم منظورم را می‌فهمی. “نچشیدن طعم بخت خوش” گزارشی از واقعیت نیست. بلکه گزارشی از نگاه من و شما به واقعیت است. همچنانکه “شانس خوب” هم، گزارش یک رویداد نیست. بلکه برچسبی است که بر روی یک رویداد گذاشته می‌شود.
معمولاً هم گذر زمان به خوبی به ما نشان می‌دهد که در این قضاوت‌ها و ارزش گذاریهایمان، تا چه حد اشتباه می‌کنیم.
همان جمله‌ی معروف خانم کارول پیرسون که بارها نقل کرده‌ام و به نظرم باید با آب طلا نوشت که می‌فرمایند: انسان در زندگی، بارها و بارها تاوان دعاهای مستجاب شده‌ی خود را پرداخت می‌کند.

منظورم از این حرف‌ها این نیست که همه چیز را رها کنیم و هر چه پیش آید، خوش آید. که انسانی که چنین زندگی می‌کند با ماهی مرده‌ای که به امواج آب از این سو به آن سو می‌رود تفاوتی نخواهد داشت.

اما حرفم این است که وقتی از بخت خوش یا بخت بد حرف می‌زنیم، باید چهار مولفه را در آن مشخص کنیم:
– الگوی ارزشی و اولویت‌های یک فرد
– هدف‌های او
– افق زمانی
– ناظر

برای آنکس که به دنبال گنج می‌گردد، دیدن یک مار، هدف نیست. چنین فردی در چنان رویدادی، خوش اقبال نبوده است. اما برای کسی که روزها کمین می‌کند تا یک فریم تصویر از یک مار در شرایط شکار به دست آورد، دیدن یک گنج، شکستی بس بزرگ و تلخ است!

همچنانکه قبول شدن در کنکور دکترا در افق زمانی چند ماهه، برای هر شرکت کننده‌ای در کنکور، ممکن است بخت خوش تلقی شود. اما در افق چند ساله، بخشی از پذیرفته شدگان در آن رویداد، به عنوان اتفاق بد زندگی خود یاد خواهند کرد.

همچنانکه اگر ناظر من باشم، پیدا کردن یک کتاب خوب، می‌تواند بزرگترین اقبال زندگی یک فرد باشد و اگر ناظر را تغییر دهی، ممکن است حاضر باشد همه‌ی دانش خود را با تجربه‌ی یک یا چند دهه رفاه، معامله و معاوضه کند.

اینها هم نه درست دارد نه غلط. نه بهتر دارد و نه بدتر.
اما مستقل از ناظر و ارزش‌ها و افق زمانی و اهداف، نمی‌توانم حرف کسی را که هرگز روی بخت خوش را ندیده، باور کنم. به نظرم چنین فردی، یا ناآگاه است یا دروغگویی که ترحم طلب می‌کند.
چنانکه اگر کسی بگوید سالهاست در قمارخانه هستم و فقط باخته‌ام، باید گفت یا دروغ می‌گوید یا مغز ندارد. چنین فردی اگر مغز داشت، احتمالاً به جای نشستن بر سر میز قمار، در همان محل به شستن ظرف‌ها مشغول می‌شد. مستقل از اینکه چه کسی ببرد یا ببازد، برنده‌ی واقعی قمارخانه، آن کسی است که ظرفها را می‌شوید و هر روز با جیب خالی می‌آید و با جیب پر باز می‌گردد.
کسی که هرگز روی بخت را ندیده، یا هدف را اشتباه انتخاب کرده یا در جای نادرستی قرار دارد و جرات یا ریسک پذیری تغییر آن را ندارد.

نکته‌ی سوم من، تاکید بر همان جمله‌ی اصلی است. برنده شدن، یک اتفاق است. برنده بودن یک مدل ذهنی است.
بعضی‌ها برنده‌اند. به دلیل اینکه چهره‌ی ضعف و زبونی به خود نمی‌گیرند. به دلیل اینکه در باخت‌های متعدد هم، همچنان لبخند می‌زنند و می‌ایستند. به دلیل اینکه در مسیر زندگی خود، به جای نگاه کردن به چپ و راست، به داشته‌ها و نداشته‌ها و خواسته‌ها و نخواسته‌های خود فکر می‌کنند. به دلیل اینکه در زیر دست و پای “غولی به نام مردم” له نمی‌شوند و نمی‌گذارند که له شوند. به دلیل اینکه می‌دانند موفق شدن یا نشدن را باید با چه متر و معیارهایی بسنجند. به دلیل اینکه می‌کوشند با دست ورقی که در دست دارند بهترین بازی را بکنند و حتی وقتی باختند، با غرور بگویند: هیچکس را ندیده‌ایم که با چنین دستی، بازی بهتری کرده باشد.

اما این را هم که می گویید خوب می‌فهمم. دیدن رویدادها و تحلیل کردن آنها، مهارتی است که ما باید به تدریج بیاموزیم. متاسفانه بخش زیادی از پدر و مادرهایی که فرزند دار می‌شوند، خود از این دانش بی‌بهره‌اند. تولید مثل هم که سواد نمی‌خواهد. گربه‌ها هم در خیابان از پس آن بر می‌آیند. چه برسد به ما که سقفی هم بالای سرمان است و تختی هم در زیر تنمان.
چنین می‌شود که ناتوانی در درک درست محیط اطراف، متاسفانه از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.
همان چیزی که یک بار به صورت کامل در “یک شکلات تلخ: پدر، مادر، ما متهمیم” نوشتم:
http://www.shabanali.com/ms/?p=3928

حاصلش نسل بیماری می‌شود که همیشه منتظر است تا “دستی از غیب برون آید و کاری بکند” و معتقد است بدبختی‌های امروزش هم ناشی از “دست‌هایی است که قبلاً‌ از غیب آمده‌اند”. نسلی که هنوز، افتخارش را در تکیه دادن به کاخ‌هایی جستجو می‌کند که فرو ریخته‌اند و پادشاهانی که پوسیده‌اند و فرهنگی که وجود ندارد و ماه تولدی که بیش از صفات شخصیتی او، تاریخ بیکاری والدینش را مشخص می‌کند و مدرکی که به چهار سال خیره ماندن به چهره‌ی خاک خورده جزوه‌های پوسیده قابل دستیابی است و توهماتی که شرح آن در این مقال نمی‌گنجد…

سلام حسن جان.
در مورد منفی بودن بحث گرگها، بهداد مبینی یک نکته‌ای رو مطرح کرده بود که چون زیر حرف خودش در متمم نوشته‌ام (این لینک) و می‌دونم تو هم اون سمت رو می‌خونی، اینجا تکرار نمی‌کنم.
اما فقط یک نکته به ذهنم رسید:
وقتی حال و هوای یک متن رو بررسی می‌کنیم، به نظرم بیشتر باید در مورد خود متن قضاوت کنیم تا در مورد گوینده‌ی متن. چون برای هر انسانی (خصوصاً یک نویسنده) هر یک از نوشته‌ها یک سطح مقطع کوتاه از زندگیشه (شاید فقط مربوط به لحظه‌ی نگارش اون متن).
فرض کن برای یک نفر از کل اشعار حافظ فقط این ابیات را بخوانیم:
شرابی تلخ می‌خواهم که مرد افکن بود زورش
که تا یک دم بیاسایم ز دنیا و شر و شورش
…
کمند صید بهرامی بیفکن جام می بردار
که من پیمودم این صحرا نه بهرام است و نه گورش

منصفانه نیست که بگوییم حافظ احتمالاً فردی بدبین یا پوچ نگر بوده است یا دنیا را تلخ می دیده و …
چون همین حافظ است که جای دیگر، با قدرت در برابر همین جهان می‌ایستد و می‌گوید که حاصل نیست زبونی چرخ فلک را بپذیرد و چرخ بر هم زند ار غیر مرادش گردد!

اینه که به نظم میشه در مورد “بار منفی داستان گرگها” صحبت کرد اما اینکه “مدل ذهنی نویسنده‌ای که در زندگی فمینیستی خود، همه رو گرگ صفت می‌دیده…”، به نظرم تعمیم خیلی بزرگی در پشت این قسمت از تحلیل، پنهان شده.

البته طبیعتاً اگر تمام آثار یک نویسنده رو بخونیم، احتمالاً مخرج مشترک اون آثار بتونه نشانه‌های بیشتری از مدل ذهنی اون فرد رو آشکار کنه.
مثل مهدی اخوان ثالث که وقتی کتیبه و قاصدک و قصه ی شهر سنگستان و اشعار زیبای دیگر این مرد رو می‌خونیم، می‌بینیم که “م.امید” محبوب ما، طعم تلخ “ناامیدی” رو خیلی تجربه کرده.
اگر چه حتی در آنجا هم هنوز می‌توان گفت که ما مدل ذهنی حاکم بر فضای شعر م.امید رو می‌شناسیم. چون در زندگی شخصی اون، ممکنه فضاهای دیگری حاکم باشه.
این مسئله خصوصاً در فرهنگ‌های چندلایه‌ی جمع‌گرا بسیار رایجه که انسانها شکل‌های مختلفی از زندگی رو به صورت همزمان تجربه می‌کنند و هر لایه‌ای از احساس و نگرش خودشون رو برای بخشی از مخاطبان یا دوستان یا آشنایانشون، آشکار می‌کنند.